Το “Saṃvega” είναι ένας βουδιστικός όρος για μια γενική αίσθηση υπαρξιακής δυσαρέσκειας με τον κόσμο – το αίσθημα ότι η ζωή δεν έχει νόημα και ότι χάνετε κάτι ουσιαστικό. Το Saṃvega εμφανίζεται σε όλη σχεδόν τη φιλοσοφική βιβλιογραφία και έχει πολλές ονομασίες. Είναι αυτό που ο Μαρξ ονομάζει αποξένωση, ο Καμύ παράλογο, και οι υπαρξιστές, αγωνία. Επειδή η έννοια του saṃvega είναι κοινή σε πολλές παραδόσεις, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές λύσεις γι’ αυτήν (που ονομάζονται pasadas). Εδώ εξετάζουμε τέσσερις κατηγορίες αυτών των λύσεων.

Ο Ανέστης επιστρέφει στο σπίτι από το γραφείο, και είναι ήδη αργά – τόσο αργά που καθώς παρκάρει το αυτοκίνητό του στο δρόμο βλέπει ότι όλα τα δωμάτια του σπιτιού είναι σκοτεινά. Η δουλειά του τον έχει εξαντλήσει. Νιώθει ότι δεν βλέπει πια την οικογένειά του. Ο Ανέστης αγόρασε στην κόρη του ένα παιχνίδι από την αγαπημένη της σειρά την περασμένη εβδομάδα. Εκείνη χαμογέλασε. Αλλά αργότερα η γυναίκα του τον ενημέρωσε ότι η κόρη του δεν έχει παρακολουθήσει αυτή την σειρά εδώ και μήνες. Ο Ανέστης νιώθει ότι χάνει τα σημαντικά πράγματα στη ζωή.

Λίγο πιο πέρα, σε ένα άλλο σπίτι, η Ελένη εντοπίζει τις γκρίζες της τρίχες στον καθρέφτη. Έχει γίνει κάτι σαν τελετουργικό. Καθώς αλληθωρίζει μπροστά στον καθρέφτη, βλέπει τον εαυτό της. Βλέπει μια μεσήλικη γυναίκα με πιο βαθιές ρυτίδες από χθες και περισσότερες γκρίζες τρίχες από όσες μπορεί να ξεριζώσει. Αναστενάζει. Ποιο είναι το νόημα; σκέφτεται. Όλοι γερνάμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η Ελένη εντόπισε άλλη μια τρίχα.

Υπάρχει κάτι οικείο τόσο στον Ανέστη όσο και στην Ελένη, και πολλοί άνθρωποι θα ταυτιστούν με τις ιστορίες τους. Αυτό που συνδέει τον Ανέστη και την Ελένη, με τους πλείστους σοφούς της ιστορίας, είναι κάτι που ονομάζεται saṃvega: μια βουδιστική λέξη για ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Είναι ένα συναίσθημα που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει κάποια στιγμή, αλλά ίσως να μην γνωρίζουμε το όνομά του. Τι σημαίνει λοιπόν το saṃvega;

Έτσι μίλησε ο Γκοντό του Μαρξ

Το saṃvega είναι δύσκολο να οριστεί, αλλά εμφανίζεται ξανά και ξανά στη φιλοσοφία. Θα μπορούσε να ονομαστεί αγωνία, παραλογισμός, ανία, δυσαρέσκεια, αλλοτρίωση ή υπαρξιακός τρόμος. Saṃvega είναι αυτή η αίσθηση αμηχανίας που σου έρχεται όταν νομίζεις ότι όλα είναι άσκοπα. Είναι όταν αισθάνεσαι ένας ανόητος που κάνει ανόητα πράγματα, με ανόητο τρόπο – ενώπιον ενός πλήθους που γελάει μαζί σου. Saṃvega είναι όταν αισθάνεσαι ότι υπάρχει κάτι περισσότερο στο Σύμπαν που δεν το αξιοποιείς – σαν να γυροφέρνεις στις παρυφές κάποιας βαθύτερης και πιο ουσιαστικής αλήθεια που ωστόσο παραμένει πάντα απρόσιτη.

Έχετε νιώσει ποτέ ότι δουλέψατε σκληρά για την επίτευξη ενός στόχου, αλλά όταν εν τέλει τον πετύχατε, διαπιστώσατε ότι όλη αυτή η προσπάθεια ήταν άνευ νοήματος; Αυτό είναι το saṃvega. Έχετε κοιτάξει ποτέ πίσω σε ένα στάδιο της ζωής σας και να σκεφτείτε, Ουάου, τι χάσιμο χρόνου; Αυτό είναι saṃvega. Έχετε νιώσει ποτέ ότι όλοι προσποιούνται και εσείς απλώς παίζετε τον ρόλο σας; Αυτό είναι Saṃvega.

Το Saṃvega είναι σαν ένα βουνό με πολλές πλευρές. Είναι εκεί όταν ο Καρλ Μαρξ μιλάει για την αποξένωση των εργαζομένων από την εργασία τους. Βρίσκεται στο οργισμένο παραλήρημα του Φρίντριχ Νίτσε ενάντια στους κοινωνικούς και ηθικούς κανόνες της εποχής μας. Μπορείτε να το βρείτε στο έργο του Σάμιουελ Μπέκετ για δύο άνδρες, που τεμπελιάζουν και φλυαρούν, καθώς περιμένουν τον Γκοντό. Είναι εκεί στις ιδέες του Ζαν-Πωλ Σαρτρ για την κακή πίστη, στον Μύθο του Σίσυφου του Αλμπέρ Καμύ, στην Πολιτεία του Θεού του Αυγουστίνου και στην ματιά του Σιντάρτα Γκαουτάμα πάνω από το τείχος του κήπου της ηδονής. Το Saṃvega έχει να κάνει με την αναζήτηση του κάτι παραπάνω.

Μια ασθένεια με πολλούς γιατρούς

Στο έργο του Τολστόι Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς, ο ομώνυμος χαρακτήρας αποτελεί παράδειγμα της saṃvega. Μια μυστηριώδης ασθένεια φέρνει τον Ιβάν Ιλίτς κοντά στο θάνατο. Καθώς το τέλος μοιάζει σιγά σιγά να πλησιάζει, ο επιφανής δικαστικός δεν μπορεί πια να κρύβεται πίσω απ’ τις ψευδαισθήσεις που όριζαν τη ζωή του κι αναγκάζεται να τη δει κατάματα, με νηφαλιότητα και ειλικρίνεια. Κοιτάζει πίσω σε μια ζωή γεμάτη αξιοπρέπεια και σεβασμό, όπου βασικό μέλημα της ζωής του ήταν να φαίνεται καλός και να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των άλλων. Ο Ιβάν επισκέπτεται τον ένα γιατρό μετά τον άλλο, όπου ο καθένας προτείνει διαφορετική θεραπεία και ο καθένας δίνοντάς του διαφορετική ελπίδα.

Όπως ο Ιβάν, έτσι και το saṃvega είναι μια ασθένεια με πολλές θεραπείες. Αυτές οι λύσεις ή θεραπείες για το saṃvega είναι γνωστές ως pasada. Σε γενικές γραμμές, αυτές οι pasada χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες:

Θρησκευτικές: Ως βουδιστική λέξη, δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο βουδισμός προσφέρει μια απάντηση. Για τους βουδιστές, το saṃvega δεν είναι κάτι κακό. Στην πραγματικότητα, είναι η αρχή του δρόμου προς τη σοφία. Αυτό το αίσθημα δυσαρέσκειας στον θνητό, φευγαλέο και παροδικό μας κόσμο είναι μια υπόδειξη. Είναι ένας αγγελιοφόρος του πνεύματος και η επίλυσή του έρχεται με τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες. Αν δεν είμαστε ποτέ ευτυχισμένοι στον υλικό κόσμο, ίσως το αληθινό νόημα βρίσκεται αλλού;

Υπαρξισμός: Όταν ο Νίτσε έριξε την εικονοκλαστική του βαριοπούλα σε όλες τις αξίες, τους κανόνες και τις παραδόσεις στις οποίες είμαστε αλυσοδεμένοι, δεν επέστρεψε αυτάρεσκα στην ερημική του σπηλιά. Αντίθετα, υποστήριξε ότι ο καθένας μας πρέπει να επανεφεύρει τις αξίες του. Μόνο αφού καταστρέψουμε τα παλιά, καταπιεστικά οικοδομήματα μπορούμε να ξαναχτίσουμε έναν κόσμο όπως τον θέλουμε. Για τους υπαρξιστές μετά τον Νίτσε, το saṃvega λειτουργεί ως η δημιουργική καταστροφή ή η υπαρξιακή ώθηση που χρειαζόμαστε για να δημιουργήσουμε το δικό μας νόημα και να ζήσουμε μια ζωή σύμφωνα με αυτά που θέλουμε.

Παραλογισμός: Αν σας αρέσει το saṃvega σας αλά γαλλικά και με βαρύ καπνό τσιγάρου, ο Καμύ είναι ο άνθρωπός σας. Στα βιβλία του, ξεδιπλώνει το ζήτημα του saṃvega. Τα πάντα είναι άσκοπα. Όλοι πεθαίνουν. Τίποτα από όσα κάνουμε, λέμε ή σκεφτόμαστε δεν θα έχει σημασία στο μεγάλο ρου της ιστορίας του Σύμπαντος. Η λύση του; Το παράλογο και η εξέγερση. Όταν η ζωή σε καταβάλλει, η καλύτερη απάντηση είναι να γελάς και να συνεχίζεις. Δεν υπάρχει ελπίδα, δεν υπάρχει μετά θάνατον ζωή και δεν υπάρχει νόημα. Αλλά μπορούμε ακόμα να γελάμε στην πορεία.

Μηδενισμός: Μηδενιστές είναι εκείνοι που όχι μόνο βιώνουν το saṃvega αλλά την αναπνέουν. Οι μηδενιστές αναγνωρίζουν το άσκοπο των πάντων και δεν δίνουν καμία αξία σε τίποτα απολύτως. Δεν έχουν καμία λύση για το saṃvega. Θα σηκώσουν τους ώμους και θα σας πουν να το ξεπεράσετε.

Το saṃvega είναι μια σπουδαία λέξη επειδή, όπως συμβαίνει με πολλές φιλοσοφίες, δίνει ένα όνομα σε κάτι που πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν αλλά δεν μπορούν να περιγράψουν. Και όσο περισσότερα γνωρίζετε για κάτι, τόσο καλύτερα είστε εξοπλισμένοι για να το αντιμετωπίσετε.

Δείτε επίσης: Ο νέος μου φίλος, ο Λέων Τολστόι