Η Όμικρον επέστρεψε -σαν καλό «σίκουελ» ταινίας του Χόλιγουντ!- χάρη στις δύο νέες ακόμη πιο μεταδοτικές υποπαραλλαγές της ΒΑ.4 και ΒΑ.5, οι οποίες φαίνονται ικανές πλέον να μολύνουν ευκολότερα με κορονοϊό ακόμη και εμβολιασμένους ανθρώπους που είχαν καλύτερη ανοσία έναντι των προηγούμενων υποπαραλλαγών της Όμικρον ή άλλων παραλλαγών του ιού.

Δεν έχουν περάσει παρά μερικές εβδομάδες μετά το κύμα μολύνσεων που προκάλεσε παγκοσμίως η Όμικρον 2 (ΒΑ.2) και δύο νέα «παρακλάδια» της ίδιας παραλλαγής κερδίζουν συνεχώς έδαφος διεθνώς. Η αρχική τους εμφάνιση έγινε ξανά στη Νότια Αφρική και έκτοτε έχουν ανιχνευθεί σε δεκάδες χώρες.

Οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι και οι δύο μεταδίδονται ταχύτερα από τις προηγούμενες Όμικρον, όμως -μέχρι στιγμής τουλάχιστον- η νέα αύξηση των κρουσμάτων δεν έχει συνοδευθεί από ανάλογη αύξηση σε νοσηλείες και θανάτους, μια ένδειξη ότι στον πληθυσμό έχει αποκτηθεί ένας βαθμός ανοσιακής άμυνας είτε λόγω εμβολιασμών, είτε λόγω προηγούμενης λοίμωξης, είτε και των δύο (υβριδική ανοσία).

Το επιστημονικό περιοδικό «Nature» παρουσίασε μέσω πέντε ερωτήσεων και απαντήσεων αυτά που έως τώρα είναι γνωστά για τα δύο νέα μέλη της «οικογένειας»της Όμικρον και τι μπορεί να σημαίνουν για την εξέλιξη της πανδημίας Covid-19.

Τι είναι οι ΒΑ.4 και ΒΑ.5;

Οι δύο νέες υποπαραλλαγές μοιάζουν περισσότερο στην Όμικρον 2 (ΒΑ.2) από ό,τι στην αρχική (ΒΑ.1). Όμως φέρουν τις δικές τους μοναδικές μεταλλάξεις, μεταξύ άλλων αλλαγές (καλούμενες L452R και F486V) στην πρωτεΐνη ακίδα του ιού, διευκολύνοντας πιθανώς τόσο την πρόσδεσή του στα ανθρώπινα κύτταρα, όσο και την αντοχή του. Είναι πιθανό ότι οι ΒΑ.4 και ΒΑ.5 έχουν προέλθει από την Όμικρον 2, ενώ οι επιστήμονες θεωρούν επίσης πιθανό ότι πολλές αλληλουχίες γονιδιωμάτων που έχουν ταξινομηθεί ως Όμικρον 2 στις δημόσιες βάσεις γενετικών δεδομένων, στην πραγματικότητα είναι ΒΑ.4 ή ΒΑ.5. Αν όντως αυτό έχει συμβεί, τότε οι επιστήμονες μπορεί να έχουν υποτιμήσει την εξελικτική πορεία των δύο νέων υποπαραλλαγών.

Γιατί οι νέες υποπαραλλαγές κερδίζουν έδαφος παγκοσμίως;

Συνήθως το πλεονέκτημα ενός ιού είναι ότι έχει υποστεί βιολογικές αλλαγές που του επιτρέπουν να μολύνει περισσότερους ανθρώπους πιο γρήγορα. Στην περίπτωση των ΒΑ.4 και ΒΑ.5 φαίνεται πως η εξάπλωσή τους κυρίως οφείλεται στην ικανότητά τους να μολύνουν ανθρώπους που είχαν ανοσία στις προηγούμενες μορφές της Όμικρον και στις άλλες παραλλαγές του κορονοϊού.

Ο υπολογιστικός βιολόγος Κρίστιαν Αλτχάους του ελβετικού Πανεπιστημίου της Βέρνης εκτιμά ότι το μέγεθος του νέου κύματος των ΒΑ.4 και ΒΑ.5 θα ποικίλει από χώρα σε χώρα και «μπορεί να είναι 5% σε μερικές χώρες και 30% σε άλλες. Όλα θα εξαρτηθούν από το προφίλ ανοσίας κάθε χώρας». Οι χώρες έχουν διακριτά ανοσιακά προφίλ, επειδή διαφέρουν τόσο όσον αφορά το ιστορικό των κυμάτων Covid-19, όσο και το ποσοστό εμβολιασμού του πληθυσμού τους.

Ποια επίπτωση θα έχουν οι ΒΑ.4 και ΒΑ.5 στην κοινωνία;

Και αυτό πιθανώς θα διαφέρει από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, παρά τα πολλά νέα κρούσματα, η Νότια Αφρική έχει εμφανίσει μόνο μικρή αύξηση στις νοσηλείες και στους θανάτους στη διάρκεια του νέου κύματος των ΒΑ.4 και 5. Όμως άλλες χώρες φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο. Στην Πορτογαλία π.χ., όπου τα ποσοστά εμβολιασμού και με ενισχυτικές δόσεις είναι πολύ υψηλά, τα επίπεδα νοσηλειών και θανάτων είναι πλέον παρόμοια με εκείνα κατά το πρώτο κύμα της Όμικρον (αν και πολύ χαμηλότερα σε σχέση με τη Δέλτα και άλλες παραλλαγές). Μια πιθανή εξήγηση αφορά το δημογραφικό προφίλ της Πορτογαλίας και το μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων, που είναι πιο ευάλωτοι σε σοβαρή νόσηση, σύμφωνα με τον Αλτχάους.

Πόσο καλά δουλεύουν τα εμβόλια κατά των νέων υποπαραλλαγών;

Οι εργαστηριακές μελέτες δείχνουν ότι τα αντισώματα μετά από εμβολιασμό είναι λιγότερο αποτελεσματικά κατά των ΒΑ.4 και 5, από ό,τι έναντι προηγούμενων υποπαραλλαγών της Όμικρον όπως οι ΒΑ.1 και 2. Αυτό καθιστά τους εμβολιασμένους (ακόμη και με ενισχυτική δόση) πιο ευάλωτους σε πολλαπλές λοιμώξεις από Όμικρον. Ακόμη και άνθρωποι με υβριδική ανοσία παράγουν αντισώματα που δυσκολεύονται να εξουδετερώσουν τις ΒΑ.4 και 5.

Τι θα ακολουθήσει;

Ο καθένας μπορεί να κάνει τη δική του εικασία. Η «παρέλαση» των υποπαραλλαγών της Όμικρον αναμένεται να συνεχιστεί, με νέες να επιφέρουν νέα πλήγματα στην υπάρχουσα ανοσία. «Κανένας δεν μπορεί να πει ότι οι ΒΑ.4 και 5 θα είναι οι τελευταίες υποπαραλλαγές. Είναι άκρως πιθανό ότι επιπρόσθετες υποπαραλλαγές της Όμικρον θα εμφανιστούν», σύμφωνα με τον καθηγητή ιολογίας Κέι Σάτο του Πανεπιστημίου του Τόκιο.

Μια άλλη πιθανότητα, σύμφωνα με τον ιολόγο Ραβίντρα Γκούπτα του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, είναι η εμφάνιση μιας παραλλαγής από διαφορετικό κλάδο (όχι την Όμικρον) της οικογένειας του κορονοϊού SARS-CoV-2. Οι συνεχείς λοιμώξεις με Όμικρον τελικά μπορεί να δημιουργήσουν ευρεία ανοσία εναντίον της, οπότε θα ανοίξει «παράθυρο» για μια τελείως διαφορετική παραλλαγή.

Όμως, σύμφωνα με άλλους επιστήμονες, όσο περισσότερο χρόνο η «οικογένεια» της Όμικρον συνεχίσει να κυριαρχεί, τόσο λιγοστεύουν οι πιθανότητες να αναδυθεί μια τελείως νέα παραλλαγή από χρόνια λοίμωξη. Επίσης οι επιστήμονες δεν έχουν εγγυήσεις ότι κάθε επόμενη παραλλαγή θα είναι λιγότερο θανατηφόρα, καθώς, σύμφωνα με τον Σάτο, οι ιοί δεν εξελίσσονται κατ’ ανάγκη για να γίνουν λιγότερο φονικοί.

Είναι επίσης ασαφές πότε θα εμφανιστεί μια νέα παραλλαγή. Οι ΒΑ.4 και 5 εμφανίστηκαν στη Νότια Αφρική λίγους μόνο μήνες μετά τις ΒΑ.1 και 2, κάτι που επαναλήφθηκε και σε άλλες χώρες όπως Βρετανία και ΗΠΑ. Παραμένει εξάλλου πάντα πιθανό ότι ο νέος κορονοϊός θα έχει την τύχη των άλλων τεσσάρων ήπιων εποχικών κορονοϊών που κορυφώνονται συνήθως τον χειμώνα όπως η γρίπη και επαναμολύνουν τους ανθρώπους κάθε τρία χρόνια περίπου.

Το μεγάλο ερώτημα, κατά τον Αλτχάους, είναι κατά πόσο και τα συμπτώματα της Covid-19 θα γίνονται όλο και πιο ήπια και αν η μακρά Covid-19 θα εξελιχτεί σε σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας.