Ο Frans de Waal μελετά τη συμπεριφορά των πρωτευόντων θηλαστικών επί πέντε δεκαετίες. Ορισμένες από τις πολλές σημαντικές παρατηρήσεις του επικεντρώνονται γύρω από την εξέλιξη της ηθικής και το πόσα κοινά έχουμε με το ζωικό βασίλειο. Η ιδέα ότι τα ζώα βρίσκονται πάντα σε σύγκρουση μεταξύ τους και ανταγωνίζονται για τους πόρους είναι “εντελώς λανθασμένη”, λέει ο de Waal.

Άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, συγκεκριμένα οι χιμπαντζήδες και οι μπονόμπο, έχουν επιδείξει μια σειρά από χαρακτηριστικά και τάσεις που συνήθως θεωρούνται ανθρώπινες, συμπεριλαμβανομένης της ενσυναίσθησης, της φιλίας, της συμφιλίωσης, του αλτρουισμού, ακόμη και της υιοθεσίας. Ο ίδιος εξηγεί τις κοινές συμπεριφορές:

«Οι άνθρωποι μερικές φορές περιγράφουν τη φύση ως έναν κόσμο που τρώει σκύλους. Ορισμένοι βιολόγοι περιγράφουν τη φύση ως ένα πεδίο μάχης, όπου βασικά επικρατούν οι εγωιστικές τάσεις. Και από την ηθική, την εξέλιξη της ηθικής υπάρχει πολύ μικρό περιθώριο. Αυτό που εννοούν είναι ότι το μόνο που βλέπουν είναι ο ανταγωνισμός. Εγώ κερδίζω, εσύ χάνεις, το να κερδίζεις είναι καλύτερο από το να χάνεις και ούτω καθεξής. Αυτό είναι εντελώς λάθος. Αγωνίστηκα ενάντια σε αυτού του είδους τον χαρακτηρισμό της κοινωνίας των ζώων σε όλη μου τη ζωή, γιατί ακριβώς όπως και η ανθρώπινη κοινωνία είναι χτισμένη πάνω σε πολλή φιλία και συνεργασία ταυτόχρονα. Θα θέλαμε να αρνηθούμε αυτή τη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα σε εμάς και τα ζώα. Ορισμένες τάσεις, όπως η αίσθηση της δικαιοσύνης, η ενσυναίσθηση, η φροντίδα για τους άλλους, η βοήθεια προς τους άλλους, η τήρηση κανόνων, η τιμωρία ατόμων που δεν ακολουθούν τους κανόνες, όλες αυτές οι τάσεις μπορούν να παρατηρηθούν σε άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά. Και λένε ότι αυτά είναι τα συστατικά που χρησιμοποιούμε για να οικοδομήσουμε μια ηθική κοινωνία.

Όλο το φάσμα τόσο της πολύ θετικής όσο και της πολύ αρνητικής συμπεριφοράς μπορεί να παρατηρηθεί σε άλλα ζώα. Τα ζώα μπορούν να είναι ηρωικά και μπορούν να είναι γνήσια αλτρουιστικά και το δοκιμάσαμε ενεργά στους χιμπατζήδες μας. Κάναμε ένα πείραμα όπου ένας χιμπατζής μπορεί να επιλέξει μεταξύ δύο επιλογών. Η μία επιλογή ανταμείβει μόνο τον εαυτό του, η άλλη επιλογή ανταμείβει τον εαυτό του συν έναν σύντροφο που κάθεται δίπλα του. Και οι χιμπατζήδες μας προτίμησαν τη δεύτερη επιλογή. Προτιμούν μια εργασία όπου μπορούν να επιβραβεύσουν τον σύντροφο ταυτόχρονα με τον εαυτό τους. Τα πρωτεύοντα θηλαστικά είναι γενικά μια πολύ συνεργατική κοινωνία. Ο λόγος που ζουν σε ομάδες είναι ότι μόνοι τους δεν μπορούν να επιβιώσουν. Έτσι, πρέπει να έχουν συντρόφους από τους οποίους λαμβάνουν υποστήριξη, με τους οποίους ζουν μαζί, οι οποίοι τους βοηθούν να βρουν τροφή, οι οποίοι τους προειδοποιούν για τους θηρευτές. Και έχουν μακροχρόνιες φιλίες στην κοινωνία τους, όπως ακριβώς έχουν και οι άνθρωποι. Υπάρχουν πολλές μελέτες για το πώς τα ζώα κάνουν χάρες το ένα στο άλλο. Και αν σκεφτείτε πώς λειτουργεί αυτό πρέπει να βασίζεται στην ευγνωμοσύνη. Δηλαδή, κάνεις κάτι για μένα και σου ανταποδίδω κάτι. Πρέπει να υπάρχει κάποιο είδος συναισθηματικού μηχανισμού. Και υπάρχουν περιγραφές στη φύση ανθρώπων που, για παράδειγμα, απελευθερώνουν μια φάλαινα που έχει πιαστεί σε δίχτυ, και περιγράφουν πώς η φάλαινα δεν κολυμπάει απλά μακριά. Η φάλαινα επιστρέφει σε όλους αυτούς τους ανθρώπους και τους χαϊδεύει ή τους σηκώνει από το νερό και μετά εξαφανίζεται, και νιώθουν ότι η φάλαινα εκφράζει την ευγνωμοσύνη της για ό,τι συνέβη. Υπάρχουν λοιπόν όλων των ειδών τα σημάδια ότι τα ζώα έχουν αυτή την ικανότητα.

Τη δεκαετία του ’70 ανακάλυψα ότι οι χιμπατζήδες συμφιλιώνονται μετά από καυγάδες. Πολλά ζώα έχουν αυτή τη διαδικασία όπου μια σχέση διαταράσσεται από τους καβγάδες, αλλά η σχέση εξακολουθεί να είναι πολύτιμη για εσάς, οπότε πρέπει να κάνετε κάτι για αυτό που της συνέβη. Όταν είδα στους χιμπαντζήδες ότι μερικές φορές φιλιούνται και αγκαλιάζονται μετά από καβγάδες, και αργότερα στους μπονόμπο, είδα ότι κάνουν σεξ μετά από καβγάδες. Κατάλαβα αμέσως ότι η συμφιλίωση είναι συνηθισμένη και αργότερα βέβαια, πολλές άλλες μελέτες βρήκαν συμφιλίωση όχι μόνο στα πρωτεύοντα θηλαστικά, στους ελέφαντες και τα δελφίνια, στους λύκους, στις κατσίκες. Και η υιοθεσία είναι επίσης τυπική. Έτσι, για παράδειγμα, στο δάσος Tai, στην Ακτή Ελεφαντοστού, υπάρχει μια τεκμηρίωση 10 περιπτώσεων υιοθεσίας από αρσενικά, ενήλικα αρσενικά, τα οποία υιοθέτησαν έναν ορφανό χιμπατζή. Έτσι ο χιμπατζής χάνει τη μητέρα του, οι χιμπατζήδες εξαρτώνται από τη μητέρα τους για τουλάχιστον οκτώ χρόνια της ζωής τους. Έτσι, αν χάσετε τη μητέρα σας σε ηλικία τριών ετών, μπορεί να είστε σε θέση να επιβιώσετε με στερεά τροφή, αλλά εξακολουθείτε να χρειάζεστε μεταφορά και προστασία. Και κάποιος πρέπει να σας εξηγήσει τι να φάτε και τι όχι. Και τα ενήλικα αρσενικά είναι πρόθυμα να το κάνουν αυτό. Και έτσι ξοδεύουν ένα τεράστιο ποσό χρόνου και ενέργειας σε άτομα από τα οποία δεν παίρνουν πολλά πίσω. Και βρίσκω ότι είναι πολύ ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, αυτές οι περιπτώσεις αλτρουισμού που δεν ταιριάζουν σε κανένα εξελικτικό σενάριο αλλά παρ’ όλα αυτά συνέβησαν.

Και έτσι εξετάζουμε τις φιλοκοινωνικές τάσεις και τη συμπεριφορά βοήθειας, και τα ζώα μπορούν να είναι πραγματικά αλτρουιστικά, και είμαι πεπεισμένος γι’ αυτό. Αλλά τα ζώα μπορούν επίσης φυσικά να είναι πολύ κακά μεταξύ τους. Οι χιμπατζήδες, για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι στο πεδίο μερικές φορές σκοτώνουν τους γείτονές τους, επειδή οι χιμπατζήδες είναι πολύ εχθρικοί και πολύ ξενοφοβικοί. Αν δουν ξένους, έχουν πολύ διαφορετικές αντιδράσεις απέναντί τους από ό,τι όταν βλέπουν τα μέλη της οικογένειάς τους. Για παράδειγμα, στα μέλη της οικογενειακής ομάδας έχουν ενσυναισθητικές αντιδράσεις και μπορούμε να το ελέγξουμε αυτό με συγκεκριμένους τρόπους, αλλά με τους ξένους σίγουρα δεν το έχουν αυτό. Έτσι, οι χιμπατζήδες είναι πολύ καλό μοντέλο των φυλετικών ανθρώπων, αλλά έχουμε έναν εξίσου στενό συγγενή που είναι ο μπονόμπο, ακριβώς τόσο κοντά μας όσο και ο χιμπατζής. Και οι μπονόμπο, όταν οι ομάδες συναντιούνται στη φύση αντί να σκοτώνονται μεταξύ τους όπως κάνουν οι χιμπατζήδες, ανακατεύονται, κάνουν σεξ, περιποιούνται ο ένας τον άλλον. Μοιάζει περισσότερο με πικνίκ παρά με πόλεμο μεταξύ τους. Ο μπονόμπο έχει χαρακτηριστεί ξενοφιλικός που σημαίνει ότι στην πραγματικότητα έλκεται από τους ξένους και έχει θετικές επαφές μαζί τους.

Στη δουλειά μου αντιπαραβάλλω μερικές φορές τον ανθρωπομορφισμό με τον ανθρωποδιαφορισμό. Ανθρωπομορφισμός είναι όταν βάζουμε, ας πούμε, πάρα πολλά ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε ένα ζώο. Και αυτό φυσικά δεν είναι καλό. Αλλά ο ανθρωποειδισμός δεν είναι επίσης καλός όταν αρνούμαστε κατά κάποιον τρόπο τη σχέση που έχουμε με τα ζώα. Και το γεγονός ότι είμαστε ζώα. Βλέπω τους ανθρώπους βασικά ως πρωτεύοντα θηλαστικά. Το 95% αυτών που κάνουμε είναι τάσεις πρωτευόντων, συναισθήματα πρωτευόντων και κοινωνικότητα πρωτευόντων. Και υπάρχει ένα συγκεκριμένο μέρος που είναι μοναδικά ανθρώπινο, προφανώς, για παράδειγμα, μιλάω εδώ σε μια οθόνη τηλεόρασης, το οποίο θα έλεγα ότι είναι αρκετά μοναδικό, αλλά και πάλι επικοινωνώ και κάνω εκφράσεις προσώπου και χειρονομίες, επικοινωνώ, υπάρχει ένα κοινό, το οποίο είναι κάτι πολύ πρωτόγονο. Και έτσι έχουμε αυτόν τον πολύ ενδιαφέροντα συνδυασμό των πολιτιστικών και τεχνικών επιτευγμάτων μας, με την παλιά πρωτεύουσα κληρονομιά μας. Αλλά πάντα κοιτάζω περισσότερο την κληρονομιά των πρωτευόντων από οτιδήποτε άλλο.»

Πηγή: BigThink