Παράδειγμα 1ο: Μετά από πολλές δοκιμασίες έχετε φτάσει λίγο πριν την πρόσληψη στη δουλειά των ονείρων σας. Εσείς αντί να χαίρεστε και να ελπίζετε, σκέφτεστε πως θα σας απορρίψουν, αγωνιώντας για το τι συνέπειες θα έχει αυτό για τη ζωή σας. Λέτε στον εαυτό σας, «αν δεν με προσλάβουν, άντε πάλι από την αρχή… πάνε και οι διακοπές» και άλλα τέτοια.

Παράδειγμα 2ο: Περιμένετε απάντηση σε μήνυμα που στείλατε σε φίλο σας. Και δεν σας απαντάει αμέσως. Αρχίζετε να αναρωτιέστε τι συμβαίνει, να σκέφτεστε ότι μπορεί να τον έχετε προσβάλει και όχι ότι -πολύ απλά- είναι απασχολημένος.

Παράδειγμα 3ο: Περνάτε ώρες κάθε βράδυ σκεπτόμενοι την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου, την εμφάνιση ενός άλλου θανατηφόρου ιού ή την πιθανότητα μιας οικονομικής ύφεσης, και αναλογίζεστε διαρκώς τις καταστροφικές συνέπειές τους σε εσάς και στα παιδιά σας.

Έστω και λίγο να αναγνωρίσατε τον εαυτό σας στα προηγούμενα παραδείγματα-όσο και να σας βοηθάει η παγκόσμια επικαιρότητα-  τότε είστε επιρρεπείς στην καταστροφολογία.  Δηλαδή, υπερεκτιμάτε τις πιθανότητες να συμβεί κάτι κακό και μεγεθύνετε τις ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες.

«Είναι ένας στρεβλός τρόπος σκέψης, ο οποίος αυξάνει την ένταση των συναισθημάτων τόσο, που δύσκολα τα διαχειριζόμαστε και κάποιες φορές μας καταβάλουν», εξηγεί ο Πάτρικ Κίλαν, ψυχολόγος και ψυχοθεραπευτής στην Αλμπέρτα του Καναδά.

Σύμφωνα με αρκετές μελέτες, η καταστροφολογία μπορεί να αποτελέσει σοβαρό κίνδυνο για την ψυχική μας υγεία και να εντείνει συναισθήματα δυσφορίας, τα οποία συνοδεύονται από καταστάσεις όπως χρόνιος πόνος. Μπορεί να εμφανιστεί οποιαδήποτε στιγμή της ζωής μας. Βέβαια οι φόβοι που αναδύθηκαν με την Covid-19, σε συνδυασμό με τις πιέσεις εξαιτίας της πολιτικής και οικονομικής αβεβαιότητας, αυξάνουν αυτή την τάση.

Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι να σπάσουμε τους κύκλους της τοξικής σκέψης, αναφέρει ο Ντέιβιντ Ρόμπσον, σε άρθρο του στην ιστοσελίδα του BBC.

Γυρνώντας πίσω στο χρόνο διακρίνουμε ότι κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, η ψυχανάλυση -που ανέπτυξε ο Σίγκμουντ Φρόιντ και άλλοι- αποτελούσε τον πρωταρχικό τρόπο αντιμετώπισης των ψυχικών ασθενειών. Στόχος ήταν να έρθουν στο φως καταπιεσμένοι φόβοι και επιθυμίες -συχνά τα αποτελέσματα γεγονότων των πρώτων χρόνων της ζωής μας, σεξουαλικής φύσης- τα οποία προκαλούσαν ψυχολογική σύγκρουση.

Στη συνέχεια ψυχοθεραπευτές όπως ο Άλμπερτ Έλις και ο Άαρον Μπεκ, είχαν αρχίσει να ψάχνουν εναλλακτικούς τρόπους για να ανακουφίζουν τους ασθενείς από τη δυσφορία που ένιωθαν. Αντί να προσπαθούν να φέρουν στην επιφάνεια κρυμμένες ψυχολογικές συγκρούσεις, επικεντρώθηκαν στη συνειδητή διαδικασία σκέψης, στοχεύοντας στα δυσπροσάρμοστα μοτίβα τρόπου σκέψης, τις «γνωστικές στρεβλώσεις», που μπορεί να οδηγούν σε δυσφορία.

Από την αρχή, η καταστροφολογία αναγνωρίστηκε ως δυνητικά σημαντική γνωστική στρέβλωση και ο Μπεκ έγραψε για τον πιθανό ρόλο που έπαιζε στις φοβίες.

Για παράδειγμα, κάποιος που φοβάται να πετάξει με αεροπλάνο, μπορεί να ερμηνεύσει έναν ανεπαίσθητο θόρυβο στην καμπίνα ως ένδειξη τεχνικού λάθους. Εάν ήταν λιγότερο επιρρεπής στην καταστροφολογία, ίσως παρατηρούσε πως το πλήρωμα δεν θορυβείται. Ωστόσο, ένας καταστροφολόγος θα υπέθετε πως το προσωπικό απλώς δεν δίνει σημασία – και καθώς συνεχίζεται ο ήχος αυτός, αρχίζει να φαντάζεται τον φρικτό τρόπο με τον οποίο θα πεθάνει. Σύμφωνα με τις έρευνες, αυτός ο τρόπος σκέψης συμβάλει σε μεγάλο βαθμό σε πολλές  αγχώδεις διαταραχές.

Για παράδειγμα, στη δουλειά του, ένας τελειομανής με καταστροφολογικές τάσεις ίσως αγωνιά για το παραμικρό λάθος. Αρχίζουν να έχουν σκέψεις όπως «θα με απολύσουν» και «αν με απολύσουν, δεν θα μπορώ να πληρώσω το δάνειο και θα χάσω το σπίτι». Χωρίς καμία διάθεσης υποτίμησης των φόβων μας, είναι οι φόβοι που ίσως μας εμποδίζουν να αποδώσουμε στη δουλειά μας.

Για κάποιον που έχει άγχος σχετικά με την υγεία του, η καταστροφολογία ίσως τον κάνει να θεωρεί την παραμικρή μεταβολή στο σώμα του ως ένδειξη καρκίνου.

Άλλες φορές, καταστροφολογούμε σχετικά με αισθήσεις στο σώμα που αφορούν το άγχος. Εάν έχουμε άγχος για τη δόση του δανείου μας, ίσως θεωρήσουμε πως παθαίνουμε καρδιακή προσβολή επειδή η καρδιά μας χτυπάει γρήγορα. Το αποτέλεσμα είναι μια δίνη αρνητικών σκέψεων που μπορεί να οδηγήσει σε κρίση πανικού.

«Αυτή η παρερμηνεία των σωματικών σημαδιών πυροδοτεί άγχος και φόβο, καθιστώντας το πιο πιθανό να ερμηνεύσουμε την κατάσταση υπό το πρίσμα της καταστροφολογίας», λέει ο Μπαρνάμπας Οστ, ψυχοθεραπευτής στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας και συν-συγγραφέας πρόσφατης μετα-ανάλυσης που εξετάζει τον ρόλο της καταστροφολογικής σκέψης στη διαταραχή πανικού.

Τα τελευταία χρόνια, οι έρευνες καταδεικνύουν πως ο καταστροφολογικός τρόπος σκέψης μπορεί να μας καταστήσει πιο ευάλωτους σε πολλές ψυχικές ασθένειες μετατραυματικές αγχώδεις διαταραχές και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ακόμα και σε κάποια είδη ψυχώσεων.

Επιπλέον, μπορεί να επιδεινώσει τον σωματικό πόνο. Σε αυτή την περίπτωση, οι σκέψεις μας ίσως έχουν να κάνουν με το πόσο θα διαρκέσει αυτή η δυσφορία -«δεν θα νιώσω ποτέ καλύτερα»- ή με την αιτία της.

Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να σκεφτεί πως ένας φρικτός πονοκέφαλος σημαίνει καρκίνο στον εγκέφαλο. Πειράματα δείχνουν πως αυτού του είδους οι σκέψεις μεγεθύνουν το σήμα του πόνου στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να είναι πιο έντονος και να διαρκεί περισσότερο.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη των Μπεθ Ντάρναλ, από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, και Λουάνα Κολόκα, από το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, αυτός ο αρνητικός τρόπος σκέψης «είναι σαν ρίχνουμε στη φωτιά ένα δοχείο βενζίνη».

Γιατί  κάποιοι καταστροφολογούν περισσότερο από άλλους;

Το ερώτημα γιατί κάποιοι καταστραφολογούν περισσότερο από άλλους έχει απάντηση από τους επιστήμονες: χαρακτηριστικά προσωπικότητας όπως ο νευρωτισμός -που οφείλεται εν μέρει σε γενετικούς συσχετισμούς- ίσως εξηγεί κάποιες από αυτές τις διαφοροποιήσεις.

Επίσης, μπορεί να έχουμε διδαχθεί τον τρόπο σκέψης μας από μέλη της οικογένειάς μας. Εάν νιώθατε ότι οι γονείς σας σκέφτονταν πάντα το χειρότερο σενάριο, ίσως έχετε υποστεί συναισθηματική επιμόλυνση, μάθατε δηλαδή και εσείς να αντιμετωπίζετε έτσι κάθε δύσκολη κατάσταση.

Επιπλέον, παίζει ρόλο και σε τι κατάσταση είσαστε. Εάν νιώθετε στρες και ανασφάλεια σε μεγάλο βαθμό, αρκούν πολύ μικρά ερεθίσματα για να προκαλέσουν δίνη αρνητικής σκέψης.

Σε περίπτωση που έχετε αντιληφθεί πως αρχίσατε να σκέφτεστε κατ’ αυτόν τον τρόπο τα τελευταία ένα με δύο χρόνια, ίσως να μην πρόκειται για σύμπτωση. Υπάρχουν δεδομένα που αναφέρουν πως η ειδησεογραφία επιδεινώνει την τάση που έχουμε για καταστροφολογία.

Κάποιες φορές μπορεί να καταστροφολογείτε για τα ίδια τα γεγονότα: για τον πόλεμο στην Ουκρανία, την ανάδυση νέας παραλλαγής της Covid-19 ή την κατάρρευση της οικονομίας. Άλλες φορές, ο συσχετισμός ίσως είναι λιγότερο φανερός, καθώς ο ζόφος των ειδήσεων μπορεί να συμβάλει σε ένα γενικότερο επίπεδο άγχους, που σας κάνει να ανησυχείτε περισσότερο για τα προσωπικά σας προβλήματα, ακόμα και αν φαίνονται τελείως άσχετα από τις γεωπολιτικές εξελίξεις.

Πειράματα επιβεβαιώνουν πως η παρακολούθηση των ειδήσεων έχει ένα  αρνητικό είδος επίδρασης στη διάθεσή μας η οποία θα μπορούσε να στείλει τη σκέψη μας σε πιο σκοτεινά μονοπάτια.

Όποια και αν είναι η αιτία, γνωσιακοί συμπεριφορικοί ψυχοθεραπευτές λένε πως είναι δυνατόν να σπάσετε τον κύκλο των αρνητικών σκέψεων. Η συνειδητοποίηση είναι το πρώτο βασικό βήμα.

Οπότε, θα πρέπει να διακόψετε τις σκέψεις σας και να δείτε εάν το μυαλό σας βυθίζεται σε ψυχολογική «μαύρη τρύπα».

Για παράδειγμα, ίσως παρατηρείτε πως αισθάνεστε άγχος για μια συνέντευξη. Εάν η επόμενη σκέψη σας είναι «δεν θα τα καταφέρω», αναρωτηθείτε πού βασίζεται αυτό το αυτοματοποιημένο συμπέρασμα. Για ποιο λόγο θεωρείτε πως θα αποτύχετε; Υπάρχει τρόπος με τον οποίο να αναλογιστείτε τη συγκεκριμένη περίπτωση με βάση τα πραγματικά δεδομένα;

Εάν προσπαθήσετε να δείτε τα πράγματα από την οπτική ενός αντικειμενικού παρατηρητή, θα αναγνωρίσετε πως η αποτυχία είναι μια πιθανότητα παρά βεβαιότητα, και πως μπορείτε να προετοιμαστείτε ώστε να αυξήσετε τις πιθανότητες να αποδώσετε όσο καλύτερα μπορείτε.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι να φαντάζεστε πως έχετε σοβαρό άγχος μήπως κολλήσετε Covid-19, μια σκέψη που σας βασανίζει όλη μέρα. Ενώ είναι λογικό να αναγνωρίζετε τους κινδύνους, ίσως σκέφτεστε πως μολυνθήκατε κάθε φορά που νιώθετε ένα «γαργάλημα» στον λαιμό και αρχίζετε να πανικοβάλλεστε για το πώς θα ανταπεξέλθετε, εάν πραγματικά αρρωστήσετε. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορείτε να ενθαρρύνετε τον εαυτό σας να μην βγάζει συμπεράσματα μέχρι να αναπτύξετε συμπτώματα. Το ελαφρύ γαργάλημα στον λαιμό ίσως είναι λάθος συναγερμός.

Σε κάθε περίπτωση, στόχος είναι να αναπτύξετε μια πιο ισορροπημένη άποψη της κατάστασης με βάση τα στοιχεία που πραγματικά έχετε. Η συχνή χρήση αυτών των εργαλείων, έχει ως αποτέλεσμα, κατά κανόνα, το άτομο να μειώνει την ένταση του άγχους σε διαχειρίσιμα επίπεδα.

Η ανάλυση της σκέψης με αυτό τον τρόπο αρχικά θα είναι δύσκολη, όμως γίνεται πιο εύκολη με την επανάληψη. Μπορείτε να σημειώνετε πόσο συχνά σπεύσατε να βγάλετε αρνητικά συμπεράσματα, όταν το τελικό αποτέλεσμα αποδείχθηκε πολύ πιο θετικό απ’ ό,τι είχατε φανταστεί. Με αυτόν τον τρόπο, θα δείτε πόσο συχνά η καταστροφολογία δημιουργεί ανώφελες ανησυχίες. Αυτό μπορεί να σας καθησυχάσει την επόμενη φορά που θα νιώσετε τον πειρασμό να οδηγηθείτε σε σκοτεινές σκέψεις.

Δεν χρειάζεται να είστε ασύνετα αισιόδοξοι, αλλά να λαμβάνετε υπόψη όλα τα πιθανά αποτελέσματα. Το σίγουρο είναι πως δεν σας περιμένει η καταστροφή σε κάθε γωνία.

Πηγή: ertnews