Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές στις ψυχολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές διεργασίες. Χαρακτηρίζεται επίσης από σημαντικές εγκεφαλικές αλλαγές, ορισμένες από τις οποίες αποτελούν τη βάση για τη μετάβαση στον ενήλικο τρόπο σκέψης. Νέες έρευνες αποκαλύπτουν πώς ωριμάζουν οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες κατά τη διάρκεια αυτής της ηλικιακής περιόδου.
Η εφηβεία, που ορίζεται ως η μεταβατική περίοδος μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης, χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές στις ψυχολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές διεργασίες και συχνά συνδέεται με προκλητική συμπεριφορά. Οι έφηβοι μπορεί να είναι κυκλοθυμικοί, προκλητικοί και μπορεί να κάνουν χρήση ουσιών και να έχουν άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές. Σε αυτό το στάδιο της ζωής οι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι στην ανάπτυξη ψυχικών παθήσεων, όπως η σχιζοφρένεια.
Σύμφωνα με τη θεωρία της νευροεπιστήμης, η εφηβεία χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας και την ανάπτυξης γνωστικών δεξιοτήτων ανώτερης τάξης, όπως η λήψη αποφάσεων και ο σχεδιασμός, με τις οποίες συντονίζουμε άλλες γνωστικές ικανότητες και συμπεριφορές. Όμως σε ποιο σημείο της εφηβείας ολοκληρώνεται αυτή η διαδικασία ωρίμανσης;
Μια νέα μελέτη μεγάλης κλίμακας δείχνει ακριβώς πότε ωριμάζει η εκτελεστική λειτουργία. Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύονται στο περιοδικό Nature Communications, οριοθετούν το όριο μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης, αποκαλύπτοντας πότε οι έφηβοι αρχίζουν να σκέφτονται σαν ενήλικες.
Πάνω στην ώρα για να ψηφίσουν
Οι μελέτες για την ανάπτυξη της εκτελεστικής λειτουργίας συνήθως εξετάζουν πώς μεταβάλλονται με την ηλικία διαδικασίες όπως η λειτουργική μνήμη, ο ανασταλτικός έλεγχος και η εναλλαγή εργασιών, αλλά οι περισσότερες είτε εφαρμόζονται σε μικρό αριθμό παιδιών και εφήβων που εκτελούν ένα ευρύ φάσμα αυτών των εργασιών, είτε μεγάλους αριθμούς που εκτελούν μόνο λίγες. Ο Brenden Trevo-Clemmens του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και οι συνεργάτες του συγκέντρωσαν τα αποτελέσματα από τέσσερις μεγάλες ανεξάρτητες μελέτες για να δημιουργήσουν ένα σύνολο δεδομένων που περιλαμβάνει τις επιδόσεις σχεδόν 10.800 ατόμων ηλικίας μεταξύ 8 και 35 ετών σε 23 διαφορετικές μετρήσεις της εκτελεστικής λειτουργίας 17 διαφορετικών εργασιών. Με τον τρόπο αυτό μπόρεσαν να καταγράψουν την ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
Η ανάλυση των δεδομένων αποκάλυψε ότι οι επιδόσεις σε όλες σχεδόν τις εργασίες βελτιώθηκαν με την ηλικία, με τις μεγαλύτερες βελτιώσεις να σημειώνονται μεταξύ της πρώιμης και της μέσης εφηβείας (10-15 ετών) και μικρότερες αλλά και πάλι σημαντικές βελτιώσεις από τη μέση έως την όψιμη εφηβεία (15-18 ετών). Οι επιδόσεις σε όλες τις μετρήσεις σταθεροποιήθηκαν στα επίπεδα των ενηλίκων μεταξύ 18 και 20 ετών.
Οι συγγραφείς λένε ότι τα ευρήματά τους επιβεβαιώνουν και παρέχουν άμεσες αποδείξεις για την ιδέα ότι η εφηβεία είναι μια ξεχωριστή μεταβατική φάση κατά την οποία η εκτελεστική λειτουργία που κατευθύνεται από τους στόχους φτάνει στην ωριμότητα.
Ο εγκέφαλος συνεχίζει να αλλάζει
Η εκτελεστική λειτουργία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από μια δομή του εγκεφάλου που ονομάζεται προμετωπιαίος φλοιός (PFC), ο οποίος κατά την εφηβεία υφίσταται παρατεταμένη ωρίμανση. Ωστόσο, πολυάριθμες μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου δείχνουν ότι η ωρίμανση του PFC συνεχίζεται μέχρι και την τρίτη δεκαετία της ζωής – πολύ αργότερα από την ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας που παρατηρείται εδώ.
«Το PFC είναι σαφώς σχετικό με την εκτελεστική λειτουργία και τόσο οι εγκεφαλικές διεργασίες όσο και οι γνωστικές επιδόσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να οριοθετηθούν τα όρια της εφηβείας», λέει ο Tervo-Clemmens. «Η έρευνά μας επικεντρώνεται σε συμπεριφορές όπως αυτές ορίζονται από υπολογιστικά γνωστικά καθήκοντα και δεν μετρήσαμε τις ίδιες τις εγκεφαλικές διεργασίες».
«Έχουμε έναν ενδοιασμό ότι η ωρίμανση του εγκεφάλου στη δεκαετία των 20 μπορεί να είναι σημαντική για τη λεπτομερή ρύθμιση της μεταβλητότητας από μέρα σε μέρα ή σε διάφορα πλαίσια, η οποία δεν αποτυπώνεται καλά από τις εργαστηριακές τπολογιστικές γνωστικές αξιολογήσεις», προσθέτει.
«Ομοίως, πιστεύουμε ότι η γνωστική χαρτογράφηση και οι εγκεφαλικές αλλαγές είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ όταν πρόκειται να προσδιοριστεί το πότε οι έφηβοι φτάνουν στην ενηλικίωση. Για τον λόγο αυτό, παράλληλα με τις συναισθηματικές αντιδράσεις θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο ώστε να μπορούμε να συζητήσουμε και να εξετάσουμε τα όρια της εφηβείας».
Ο Tervo-Clemmens λέει ότι ο ίδιος και οι συνάδελφοί του σχεδιάζουν να διερευνήσουν το θέμα σε πλαίσια που μοιάζουν περισσότερο με τον πραγματικό κόσμο, αξιολογώντας την εκτελεστική λειτουργία στην καθημερινή ζωή των συμμετεχόντων χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, εφαρμογές smartphone, αντί να βασίζονται μόνο σε εργαστηριακές εργασίες.
«Αυτό θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις πολλαπλές πηγές μεταβλητότητας, τόσο εντός όσο και μεταξύ των ατόμων, και να πλησιάσουμε περισσότερο στα αποτελέσματα του πραγματικού κόσμου», λέει. «Σχεδιάζουμε επίσης να συνεχίσουμε να αναπτύσσουμε αυτές τις γνώσεις για να ενημερώσουμε για την εμφάνιση παρουσιάσεων ψυχικής υγείας, οι οποίες συνήθως εμφανίζονται για πρώτη φορά κατά την εφηβεία, που μπορεί να σχετίζονται με την εκτελεστική λειτουργία».
➪ Δείτε επίσης: Η πανδημία Covid-19 σχετίζεται με αύξηση της πρώιμης εφηβείας στα κορίτσια;
Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές στις ψυχολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές διεργασίες. Χαρακτηρίζεται επίσης από σημαντικές εγκεφαλικές αλλαγές, ορισμένες από τις οποίες αποτελούν τη βάση για τη μετάβαση στον ενήλικο τρόπο σκέψης. Νέες έρευνες αποκαλύπτουν πώς ωριμάζουν οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες κατά τη διάρκεια αυτής της ηλικιακής περιόδου.
Η εφηβεία, που ορίζεται ως η μεταβατική περίοδος μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης, χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές στις ψυχολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές διεργασίες και συχνά συνδέεται με προκλητική συμπεριφορά. Οι έφηβοι μπορεί να είναι κυκλοθυμικοί, προκλητικοί και μπορεί να κάνουν χρήση ουσιών και να έχουν άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές. Σε αυτό το στάδιο της ζωής οι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι στην ανάπτυξη ψυχικών παθήσεων, όπως η σχιζοφρένεια.
Σύμφωνα με τη θεωρία της νευροεπιστήμης, η εφηβεία χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας και την ανάπτυξης γνωστικών δεξιοτήτων ανώτερης τάξης, όπως η λήψη αποφάσεων και ο σχεδιασμός, με τις οποίες συντονίζουμε άλλες γνωστικές ικανότητες και συμπεριφορές. Όμως σε ποιο σημείο της εφηβείας ολοκληρώνεται αυτή η διαδικασία ωρίμανσης;
Μια νέα μελέτη μεγάλης κλίμακας δείχνει ακριβώς πότε ωριμάζει η εκτελεστική λειτουργία. Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύονται στο περιοδικό Nature Communications, οριοθετούν το όριο μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης, αποκαλύπτοντας πότε οι έφηβοι αρχίζουν να σκέφτονται σαν ενήλικες.
Πάνω στην ώρα για να ψηφίσουν
Οι μελέτες για την ανάπτυξη της εκτελεστικής λειτουργίας συνήθως εξετάζουν πώς μεταβάλλονται με την ηλικία διαδικασίες όπως η λειτουργική μνήμη, ο ανασταλτικός έλεγχος και η εναλλαγή εργασιών, αλλά οι περισσότερες είτε εφαρμόζονται σε μικρό αριθμό παιδιών και εφήβων που εκτελούν ένα ευρύ φάσμα αυτών των εργασιών, είτε μεγάλους αριθμούς που εκτελούν μόνο λίγες. Ο Brenden Trevo-Clemmens του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και οι συνεργάτες του συγκέντρωσαν τα αποτελέσματα από τέσσερις μεγάλες ανεξάρτητες μελέτες για να δημιουργήσουν ένα σύνολο δεδομένων που περιλαμβάνει τις επιδόσεις σχεδόν 10.800 ατόμων ηλικίας μεταξύ 8 και 35 ετών σε 23 διαφορετικές μετρήσεις της εκτελεστικής λειτουργίας 17 διαφορετικών εργασιών. Με τον τρόπο αυτό μπόρεσαν να καταγράψουν την ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
Η ανάλυση των δεδομένων αποκάλυψε ότι οι επιδόσεις σε όλες σχεδόν τις εργασίες βελτιώθηκαν με την ηλικία, με τις μεγαλύτερες βελτιώσεις να σημειώνονται μεταξύ της πρώιμης και της μέσης εφηβείας (10-15 ετών) και μικρότερες αλλά και πάλι σημαντικές βελτιώσεις από τη μέση έως την όψιμη εφηβεία (15-18 ετών). Οι επιδόσεις σε όλες τις μετρήσεις σταθεροποιήθηκαν στα επίπεδα των ενηλίκων μεταξύ 18 και 20 ετών.
Οι συγγραφείς λένε ότι τα ευρήματά τους επιβεβαιώνουν και παρέχουν άμεσες αποδείξεις για την ιδέα ότι η εφηβεία είναι μια ξεχωριστή μεταβατική φάση κατά την οποία η εκτελεστική λειτουργία που κατευθύνεται από τους στόχους φτάνει στην ωριμότητα.
Ο εγκέφαλος συνεχίζει να αλλάζει
Η εκτελεστική λειτουργία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από μια δομή του εγκεφάλου που ονομάζεται προμετωπιαίος φλοιός (PFC), ο οποίος κατά την εφηβεία υφίσταται παρατεταμένη ωρίμανση. Ωστόσο, πολυάριθμες μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου δείχνουν ότι η ωρίμανση του PFC συνεχίζεται μέχρι και την τρίτη δεκαετία της ζωής – πολύ αργότερα από την ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας που παρατηρείται εδώ.
«Το PFC είναι σαφώς σχετικό με την εκτελεστική λειτουργία και τόσο οι εγκεφαλικές διεργασίες όσο και οι γνωστικές επιδόσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να οριοθετηθούν τα όρια της εφηβείας», λέει ο Tervo-Clemmens. «Η έρευνά μας επικεντρώνεται σε συμπεριφορές όπως αυτές ορίζονται από υπολογιστικά γνωστικά καθήκοντα και δεν μετρήσαμε τις ίδιες τις εγκεφαλικές διεργασίες».
«Έχουμε έναν ενδοιασμό ότι η ωρίμανση του εγκεφάλου στη δεκαετία των 20 μπορεί να είναι σημαντική για τη λεπτομερή ρύθμιση της μεταβλητότητας από μέρα σε μέρα ή σε διάφορα πλαίσια, η οποία δεν αποτυπώνεται καλά από τις εργαστηριακές τπολογιστικές γνωστικές αξιολογήσεις», προσθέτει.
«Ομοίως, πιστεύουμε ότι η γνωστική χαρτογράφηση και οι εγκεφαλικές αλλαγές είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ όταν πρόκειται να προσδιοριστεί το πότε οι έφηβοι φτάνουν στην ενηλικίωση. Για τον λόγο αυτό, παράλληλα με τις συναισθηματικές αντιδράσεις θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο ώστε να μπορούμε να συζητήσουμε και να εξετάσουμε τα όρια της εφηβείας».
Ο Tervo-Clemmens λέει ότι ο ίδιος και οι συνάδελφοί του σχεδιάζουν να διερευνήσουν το θέμα σε πλαίσια που μοιάζουν περισσότερο με τον πραγματικό κόσμο, αξιολογώντας την εκτελεστική λειτουργία στην καθημερινή ζωή των συμμετεχόντων χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, εφαρμογές smartphone, αντί να βασίζονται μόνο σε εργαστηριακές εργασίες.
«Αυτό θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις πολλαπλές πηγές μεταβλητότητας, τόσο εντός όσο και μεταξύ των ατόμων, και να πλησιάσουμε περισσότερο στα αποτελέσματα του πραγματικού κόσμου», λέει. «Σχεδιάζουμε επίσης να συνεχίσουμε να αναπτύσσουμε αυτές τις γνώσεις για να ενημερώσουμε για την εμφάνιση παρουσιάσεων ψυχικής υγείας, οι οποίες συνήθως εμφανίζονται για πρώτη φορά κατά την εφηβεία, που μπορεί να σχετίζονται με την εκτελεστική λειτουργία».
➪ Δείτε επίσης: Η πανδημία Covid-19 σχετίζεται με αύξηση της πρώιμης εφηβείας στα κορίτσια;
