Κι οι τελευταίοι κόκκοι άμμου γλιστρούν πια στην άλλη πλευρά της κλεψύδρας, «σφραγίζοντας» το φύλλο πορείας της ανθρωπότητας προς ένα δυστοπικό μέλλον χωρίς επιστροφή: αυτό ήταν το συμπέρασμα της κομβικής έκθεσης για την κλιματική αλλαγή που δημοσιεύτηκε στις 28 Φεβρουαρίου από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ. Οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης αναπτύσσουν ταχύτητα χιονοστιβάδας, κι έτσι ανθρωπότητα και φύση μπορεί να μην προλάβουν να προσαρμοστούν, τονιζόταν. Πλημμύρες, πυρκαγιές και λιμοί θα εκτοπίσουν εκατομμύρια, θα εξαφανίσουν είδη, ο πλανήτης θα καταστραφεί.
Αν μη τι άλλο, όμως, υπάρχει σοβαρότατο πρόβλημα αντίληψης: ο πλανήτης δεν κουνά ούτε το δαχτυλάκι του για να διασφαλίσει προστασία από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αναφέρει η έκθεση. Μπουχτισμένοι από την πολιτική αδράνεια, μάλιστα, κάποιοι κλιματικοί επιστήμονες ετοιμάζονται να απεργήσουν.
Αναμφισβήτητα, η σχέση μας με το περιβάλλον είναι θέμα φιλοσοφίας. Η ιστορία του μέλλοντός μας ξεκίνησε να γράφεται όταν η Δύση τοποθέτησε τον άνθρωπο απέναντι στη Φύση, ως κάτι ξεχωριστό από αυτή, που πρέπει να την καθυποτάξει. «Για να επιτευχθούν οι στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης θα χρειαστεί μια βαθιά αλλαγή στον τρόπο σκέψης μας» επισημαίνει ολόσωστα η πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πολιτική και τις Προσεγγίσεις των Κρατών-Μελών στην Εκπαίδευση για την Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα («Education for Environmental Sustainability: Policies and Approaches in European Union Member States»).
Είμαστε η μοναδική χώρα στην ΕΕ, μαζί με την Ουγγαρία του ακροδεξιού Όρμπαν, που το εκπαιδευτικό της σύστημα δεν καλλιεργεί καμία από τις ικανότητες ενός περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένου πολίτη
Και από πού ξεκινά κάποιος αν θέλει να αλλάξει τον κόσμο; Μα, φυσικά, από τα παιδιά. Όπως υπαγορεύει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ –επισημαίνει η προαναφερθείσα έκθεση- η παιδεία είναι κρίσιμης σημασίας για τη μετάβαση στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα: επειδή μέσα από αυτή οι πολίτες «αναπτύσσουν τις απαραίτητες ικανότητες για να ζουν υπεύθυνα, να αλλάζουν το καταναλωτικό μοντέλο, να σχεδιάζουν λύσεις, να μεταμορφώνουν την κοινωνία και να διαμορφώνουν την πράσινη οικονομία».
Η εν λόγω έκθεση όμως αποκαλύπτει μεταξύ άλλων και κάτι συγκλονιστικό για την Ελλάδα: είμαστε η μοναδική χώρα στην ΕΕ, μαζί με την Ουγγαρία του ακροδεξιού Όρμπαν, που το εκπαιδευτικό της σύστημα δεν καλλιεργεί καμία από τις ικανότητες ενός περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένου πολίτη – του πολίτη δηλαδή που μπορεί να γλιτώσει την ανθρωπότητα απ’ του Χάρου τα δόντια.
Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Η συγκεκριμένη Έκθεση χαρτογραφεί για πρώτη φορά εάν και πώς τα κράτη-μέλη εφαρμόζουν την Εκπαίδευση στην Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα – η οποία είναι ευρύτερη από την περιβαλλοντική εκπαίδευση και αφορά συνολικά στη φιλοσοφία του εκπαιδευτικού συστήματος: Δεν παρέχει στα παιδιά μόνο γνώση, αλλά τα βοηθά να αναπτύξουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να γίνουν περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένα και συνειδητοποιημένα, τα μαθαίνει πώς το περιβάλλον συνδέεται με τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα, τα ενθαρρύνει να αναπτύξουν ενδιαφέρον, κίνητρα, αλλά και σύνθετες πρακτικές ικανότητες για να μπορούν να εντοπίζουν και να λύνουν περιβαλλοντικά προβλήματα. Διδάσκει στα παιδιά να υπολογίζουν τις συνέπειες των επιλογών τους στο περιβάλλον, την κοινωνία, την οικονομία. Με δυο λόγια, συνδέει το μυαλό με τα χέρια και την καρδιά.
Οι ικανότητες λοιπόν που επιδιώκεται να αναπτύξουν οι μαθητές στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για την Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα δεν προκύπτουν από απομνημόνευση πληροφοριών με την οκά, αλλά «αντανακλούν το κοινό όραμα των ευρωπαϊκών χωρών για τον Ευρωπαίο πολίτη του μέλλοντος». Και είναι οι εξής:
Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν αξίες (values thinking), για παράδειγμα να ξεχωρίζουν τις εγγενείς από τις εξωγενείς σε περιβάλλον και κοινωνία, να διακρίνουν πώς επιβλήθηκαν οι κυρίαρχες αξίες, να αναγνωρίζουν δομές καταπίεσης που παρουσιάζονται ως «φυσιολογικές». Πρέπει να ανιχνεύουν τι συνιστά κίνδυνο για την ευημερία και να υιοθετούν βιώσιμο τρόπο ζωής (well-being). Να αναπτύσσουν στρατηγική σκέψη (strategic thinking), ώστε να αντιλαμβάνονται πώς οδηγηθήκαμε σε ένα μη βιώσιμο σύστημα και να πειραματίζονται με νέες στρατηγικές. Να οραματίζονται το μέλλον πέρα από το status quo και σε αντιδιαστολή με αυτό (future thinking competence). Να μπορούν να εφαρμόζουν λύσεις βασισμένες στο όραμα της βιωσιμότητας (implementation). Επιπλέον, να μπορούν να επικοινωνούν (communication), δηλαδή να ακούν τους άλλους, να συμμετέχουν σε μια συζήτηση με αυτοπεποίθηση, σεβασμό και ξεκάθαρες απόψεις. Να μπορούν να συνεργάζονται σωστά σε μια ομάδα (cooperation). Να μπορούν να λύνουν προβλήματα (problem solving). Και (ίσως αυτό τα εμπεριέχει όλα) να αναπτύξουν κριτική σκέψη (critical thinking).
Συγκρίνοντας τα σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα όλων των κρατών-μελών, η Έκθεση διαπιστώνει (σελ. 24) πως «πράγματι, όλες οι χώρες, εκτός από την Ελλάδα και την Ουγγαρία αναφέρονται τουλάχιστον σε τρεις ικανότητες της Εκπαίδευσης για την Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα», ενώ τα περισσότερα «περιλαμβάνουν τέσσερις ή και περισσότερες».
Να θεωρήσουμε ότι παρέα με την Ουγγαρία του Όρμπαν ˗που οραματίζεται αντισημίτες συγγραφείς κι ενέσεις «πατριωτικής» υπερηφάνειας στα σχολεία ενώ απαγορεύει ΛΟΑΤΚΙ περιεχόμενο˗ η Ελλάδα, αντί για υπεύθυνους πολίτες, επιδιώκει να διαπλάθει ρομποτάκια για την αναπαραγωγή ενός διαπιστωμένα καταστροφικού status quo;
Στην εποχή που οι επιστήμονες τραβούν τα μαλλιά τους μην μπορώντας να πιστέψουν πως οι πάγοι της Ανταρκτικής μειώθηκαν τόσο που καταλαμβάνουν τη μικρότερη έκταση εδώ και 40 χρόνια, που η καταστροφή του Αμαζονίου βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ τις τελευταίες δεκαετίες στο «σημείο χωρίς επιστροφή» και ο ΟΗΕ προειδοποιεί για «παγκόσμια κρίση πυρκαγιών», στην Ελλάδα θα καούμε ή θα πνιγούμε παπαγαλίζοντας ηρωικά απ’ τα σχολικά εγχειρίδια και αναρωτώμενοι αν, όπως λέει ο ποιητής, φταίει το ζαβό το ριζικό μας, φταίει ο Θεός που μας μισεί.
Κι οι τελευταίοι κόκκοι άμμου γλιστρούν πια στην άλλη πλευρά της κλεψύδρας, «σφραγίζοντας» το φύλλο πορείας της ανθρωπότητας προς ένα δυστοπικό μέλλον χωρίς επιστροφή: αυτό ήταν το συμπέρασμα της κομβικής έκθεσης για την κλιματική αλλαγή που δημοσιεύτηκε στις 28 Φεβρουαρίου από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ. Οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης αναπτύσσουν ταχύτητα χιονοστιβάδας, κι έτσι ανθρωπότητα και φύση μπορεί να μην προλάβουν να προσαρμοστούν, τονιζόταν. Πλημμύρες, πυρκαγιές και λιμοί θα εκτοπίσουν εκατομμύρια, θα εξαφανίσουν είδη, ο πλανήτης θα καταστραφεί.
Αν μη τι άλλο, όμως, υπάρχει σοβαρότατο πρόβλημα αντίληψης: ο πλανήτης δεν κουνά ούτε το δαχτυλάκι του για να διασφαλίσει προστασία από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αναφέρει η έκθεση. Μπουχτισμένοι από την πολιτική αδράνεια, μάλιστα, κάποιοι κλιματικοί επιστήμονες ετοιμάζονται να απεργήσουν.
Αναμφισβήτητα, η σχέση μας με το περιβάλλον είναι θέμα φιλοσοφίας. Η ιστορία του μέλλοντός μας ξεκίνησε να γράφεται όταν η Δύση τοποθέτησε τον άνθρωπο απέναντι στη Φύση, ως κάτι ξεχωριστό από αυτή, που πρέπει να την καθυποτάξει. «Για να επιτευχθούν οι στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης θα χρειαστεί μια βαθιά αλλαγή στον τρόπο σκέψης μας» επισημαίνει ολόσωστα η πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πολιτική και τις Προσεγγίσεις των Κρατών-Μελών στην Εκπαίδευση για την Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα («Education for Environmental Sustainability: Policies and Approaches in European Union Member States»).
Είμαστε η μοναδική χώρα στην ΕΕ, μαζί με την Ουγγαρία του ακροδεξιού Όρμπαν, που το εκπαιδευτικό της σύστημα δεν καλλιεργεί καμία από τις ικανότητες ενός περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένου πολίτη
Και από πού ξεκινά κάποιος αν θέλει να αλλάξει τον κόσμο; Μα, φυσικά, από τα παιδιά. Όπως υπαγορεύει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ –επισημαίνει η προαναφερθείσα έκθεση- η παιδεία είναι κρίσιμης σημασίας για τη μετάβαση στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα: επειδή μέσα από αυτή οι πολίτες «αναπτύσσουν τις απαραίτητες ικανότητες για να ζουν υπεύθυνα, να αλλάζουν το καταναλωτικό μοντέλο, να σχεδιάζουν λύσεις, να μεταμορφώνουν την κοινωνία και να διαμορφώνουν την πράσινη οικονομία».
Η εν λόγω έκθεση όμως αποκαλύπτει μεταξύ άλλων και κάτι συγκλονιστικό για την Ελλάδα: είμαστε η μοναδική χώρα στην ΕΕ, μαζί με την Ουγγαρία του ακροδεξιού Όρμπαν, που το εκπαιδευτικό της σύστημα δεν καλλιεργεί καμία από τις ικανότητες ενός περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένου πολίτη – του πολίτη δηλαδή που μπορεί να γλιτώσει την ανθρωπότητα απ’ του Χάρου τα δόντια.
Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Η συγκεκριμένη Έκθεση χαρτογραφεί για πρώτη φορά εάν και πώς τα κράτη-μέλη εφαρμόζουν την Εκπαίδευση στην Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα – η οποία είναι ευρύτερη από την περιβαλλοντική εκπαίδευση και αφορά συνολικά στη φιλοσοφία του εκπαιδευτικού συστήματος: Δεν παρέχει στα παιδιά μόνο γνώση, αλλά τα βοηθά να αναπτύξουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να γίνουν περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένα και συνειδητοποιημένα, τα μαθαίνει πώς το περιβάλλον συνδέεται με τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα, τα ενθαρρύνει να αναπτύξουν ενδιαφέρον, κίνητρα, αλλά και σύνθετες πρακτικές ικανότητες για να μπορούν να εντοπίζουν και να λύνουν περιβαλλοντικά προβλήματα. Διδάσκει στα παιδιά να υπολογίζουν τις συνέπειες των επιλογών τους στο περιβάλλον, την κοινωνία, την οικονομία. Με δυο λόγια, συνδέει το μυαλό με τα χέρια και την καρδιά.
Οι ικανότητες λοιπόν που επιδιώκεται να αναπτύξουν οι μαθητές στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για την Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα δεν προκύπτουν από απομνημόνευση πληροφοριών με την οκά, αλλά «αντανακλούν το κοινό όραμα των ευρωπαϊκών χωρών για τον Ευρωπαίο πολίτη του μέλλοντος». Και είναι οι εξής:
Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν αξίες (values thinking), για παράδειγμα να ξεχωρίζουν τις εγγενείς από τις εξωγενείς σε περιβάλλον και κοινωνία, να διακρίνουν πώς επιβλήθηκαν οι κυρίαρχες αξίες, να αναγνωρίζουν δομές καταπίεσης που παρουσιάζονται ως «φυσιολογικές». Πρέπει να ανιχνεύουν τι συνιστά κίνδυνο για την ευημερία και να υιοθετούν βιώσιμο τρόπο ζωής (well-being). Να αναπτύσσουν στρατηγική σκέψη (strategic thinking), ώστε να αντιλαμβάνονται πώς οδηγηθήκαμε σε ένα μη βιώσιμο σύστημα και να πειραματίζονται με νέες στρατηγικές. Να οραματίζονται το μέλλον πέρα από το status quo και σε αντιδιαστολή με αυτό (future thinking competence). Να μπορούν να εφαρμόζουν λύσεις βασισμένες στο όραμα της βιωσιμότητας (implementation). Επιπλέον, να μπορούν να επικοινωνούν (communication), δηλαδή να ακούν τους άλλους, να συμμετέχουν σε μια συζήτηση με αυτοπεποίθηση, σεβασμό και ξεκάθαρες απόψεις. Να μπορούν να συνεργάζονται σωστά σε μια ομάδα (cooperation). Να μπορούν να λύνουν προβλήματα (problem solving). Και (ίσως αυτό τα εμπεριέχει όλα) να αναπτύξουν κριτική σκέψη (critical thinking).
Συγκρίνοντας τα σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα όλων των κρατών-μελών, η Έκθεση διαπιστώνει (σελ. 24) πως «πράγματι, όλες οι χώρες, εκτός από την Ελλάδα και την Ουγγαρία αναφέρονται τουλάχιστον σε τρεις ικανότητες της Εκπαίδευσης για την Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα», ενώ τα περισσότερα «περιλαμβάνουν τέσσερις ή και περισσότερες».
Να θεωρήσουμε ότι παρέα με την Ουγγαρία του Όρμπαν ˗που οραματίζεται αντισημίτες συγγραφείς κι ενέσεις «πατριωτικής» υπερηφάνειας στα σχολεία ενώ απαγορεύει ΛΟΑΤΚΙ περιεχόμενο˗ η Ελλάδα, αντί για υπεύθυνους πολίτες, επιδιώκει να διαπλάθει ρομποτάκια για την αναπαραγωγή ενός διαπιστωμένα καταστροφικού status quo;
Στην εποχή που οι επιστήμονες τραβούν τα μαλλιά τους μην μπορώντας να πιστέψουν πως οι πάγοι της Ανταρκτικής μειώθηκαν τόσο που καταλαμβάνουν τη μικρότερη έκταση εδώ και 40 χρόνια, που η καταστροφή του Αμαζονίου βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ τις τελευταίες δεκαετίες στο «σημείο χωρίς επιστροφή» και ο ΟΗΕ προειδοποιεί για «παγκόσμια κρίση πυρκαγιών», στην Ελλάδα θα καούμε ή θα πνιγούμε παπαγαλίζοντας ηρωικά απ’ τα σχολικά εγχειρίδια και αναρωτώμενοι αν, όπως λέει ο ποιητής, φταίει το ζαβό το ριζικό μας, φταίει ο Θεός που μας μισεί.
