Τον «Κοκκινολαίμη» τον συναντήσαμε πριν λίγες ημέρες στο χώρο τέχνης «Ασπάλαθος» στη Χαριλάου Τρικούπη 129-131, στη Νεάπολη της Αθήνας, όπου φιλοξενείται αυτόν τον καιρό η Έκθεση Μαθητικού και Νεανικού Εντύπου. Η έκθεση διοργανώνεται από την Κοινωνική Παιδαγωγική Ομάδα «Το Σκασιαρχείο» και εκτός από τα περισσότερα από 500 έντυπα που προβάλλει, συνδέεται και με μια σειρά δράσεων, τόσο στο χώρο της έκθεσης όσο και στην ευρύτερη περιοχή.

Άλλωστε από τις βασικές πρακτικές του «Σκασιαρχείου» είναι το τοπικό, η σύνδεση με τη γειτονιά, την κοινότητα και το υπερτοπικό, η επικοινωνία με άλλα μέρη του κόσμου, μέσω της αλληλογραφίας, της εφημερίδας και του ραδιοφώνου.

O «Κοκκινολαίμης» είναι ένα διασχολικό έντυπο, πολύχρωμο και με ποικίλη ύλη, το οποίο συγκεντρώνει κείμενα μαθητών από τα σχολεία γύρω από το Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, αλλά και από παιδιά που συναντάει στις δράσεις του Σκασιαρχείου ή του σχολείου σε δημόσιους χώρους της περιοχής. «Το σημείο επαφής δεν είναι μόνο το σχολείο, αλλά η ευρύτερη γειτονιά», εξηγεί ο Χαράλαμπος Μπαλτάς, δάσκαλος στο 35ο Δημοτικό και υπεύθυνος ύλης στον «Κοκκινολαίμη».

Η εφημερίδα βγαίνει σε 1.000 αντίτυπα και μοιράζεται στα σχολεία, τις πλατείες, τα μουσεία, τους λόφους, τα πάρκα, σε βιβλιοπωλεία και αλλού στις γειτονιές γύρω από το Πεδίο του Άρεως. «Γίνονται ανάρπαστα αμέσως και για αυτό τώρα ετοιμαζόμαστε να ανέβουμε στα 3.000 φύλλα», λέει ο κ. Μπαλτάς. Ένας άλλος τρόπος διανομής είναι τα δυο κόκκινα ποδήλατα, τα οποία βγαίνουν στην περιοχή τις Κυριακές, σε ώρες που δεν υπάρχει κίνηση στους δρόμους. Στο ένα είναι ο κ. Μπαλτάς και στο άλλο ένας μαθητής. Στη σχάρα των δυο ποδηλάτων έχει τοποθετηθεί μια κινητή βιβλιοθήκη, από όπου μπορεί κανείς να δανείζεται βιβλία. Η διανομή με τα ποδήλατα γίνεται στα σπίτια των παιδιών, δημιουργώντας «άλλο ένα τρόπο επικοινωνίας και γνωριμίας των παιδιών στην πόλη», αναφέρει ο κ. Μπαλτάς.

Ειδικότερα στον «Κοκκινολαίμη» συμμετέχουν μαθητές από του Γκύζη (40ο Δημοτικό, 21ο Νηπιαγωγείο, 28ο Δημοτικό), την Κυψέλη (86ο Δημοτικό), τα Εξάρχεια (35ο Δημοτικό, 36ο Δημοτικό) και τη Νεάπολη (14ο Δημοτικό). Μέχρι στιγμής έχουν κυκλοφορήσει 12 τεύχη, με πρώτο την Άνοιξη του 2020, ένα κάθε εποχή, ή τέσσερα το χρόνο. «Μας ενδιαφέρει τα παιδιά να μας γνωρίσουν. Τα κείμενα τα πληκτρολογούν ή τα γράφουν μόνα τους ή μαζί με τους γονείς τους ή με το δάσκαλο. Τα παιδιά περιμένουν πώς και πώς να δημοσιοποιηθούν τα κείμενά τους. Δίνουμε και αντίτυπα να τα μοιράσουν. Είναι σημαντικό να έχουν την αίσθηση πως γίνονται μικροί συγγραφείς».

Η παιδαγωγική του Σελεστίν Φρενέ

Ο «Κοκκινολαίμης» έχει επαφή με τα υπόλοιπα ραδιόφωνα και τις εφημερίδες σχολείων του δικτύου του Σκασιαρχείου, με ελεύθερα κείμενα, ποίηση, αρχιτεκτονική, παρουσιάσεις βιβλίων και άλλα.

Η φιλοσοφία της Ομάδας του Σκασιαρχείου, βασίζεται στην παιδαγωγική του Σελεστίν Φρενέ (Celestin Freinet, 1896-1966), η οποία συγκροτείται από θεμελιακές αρχές, όπως συνεργασία και πολιτειότητα, κοινοτική -συνεταιριστική οργάνωση της σχολικής ζωής, ελεύθερη έκφραση και επικοινωνία, «φυσική» μέθοδος μάθησης, έρευνα- πειραματικός ψηλαφισμός, σύνδεση του σχολείου με την κοινότητα-κοινωνία.

Κομβικός ρόλος στην παιδαγωγική Φρενέ στο σχολείο είναι αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια και όχι ο ανταγωνισμός, αναφέρει ο Δαμιανός Βογανάτσης, πρόεδρος του «Σκασιαρχείου».

Η συνεργασία στην τάξη Φρενέ πλαισιώνεται από το διάλογο, την επικοινωνία, την ισότητα και όχι την ιεραρχία. Επίσης, η συνεργασία σε μια τάξη – κοινότητα είναι καθοριστική για την εκπαίδευση στην ειρήνη και τη μη βία στα σχολεία, προσθέτει.

Οι μαθητές λειτουργούν ως κοινότητα, έχουν τακτικά μαθητικά συμβούλια, «αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες σε συλλογικά έργα και δράσεις – από το πότισμα των λουλουδιών της τάξης, τον καταμερισμό της φροντίδας του σχολικού κήπου, ως τη βιβλιοθήκη, την ανακύκλωση ή τη σύνταξη των σχολικών εντύπων. Τα παιδιά κοινωνικοποιούνται θετικά αναπτύσσοντας την υπευθυνότητα και τη συνέπεια και με αυτό τον τρόπο καλλιεργούν την αυτονομία και την ελευθερία. Η έννοια της ελευθερίας είναι θεμελιακή στην παιδαγωγική Φρενέ όπως και ο σεβασμός στα δικαιώματα του παιδιού», επισημαίνει ο κ. Βογανάτσης.

Τυπογραφία, κινηματογράφος, ραδιόφωνο, κήπος, υπαίθρια τάξη, διαδρομές μες στην πόλη αποτελούν τεχνικές Φρενέ που εφαρμόζουν οι δάσκαλοι του Δικτύου, συμπληρώνει ο κ. Μπαλτάς.

Εφημερίδα και ραδιόφωνο: η σύνδεση των μαθητών με τον έξω κόσμο

Ο «Κοκκινολαίμης» γεννήθηκε στο 35ο δημοτικό της οδού Κωλέττη, μέσα στην πανδημία πριν από τρία χρόνια, για να ενώσει τα παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο, να μη χάσουν την επαφή μεταξύ τους και με τη γειτονιά τους.

Για την ακρίβεια, θυμάται ο κ. Μπαλτάς, πρώτα έγινε το ραδιόφωνο των παιδιών, επίσης διασχολικό «Τα θρανία της Άνοιξης». Τα παιδιά άρχισαν να ανταλλάσσουν αλληλογραφία και μέιλ και μέσα από τα «Θρανία» βγήκε ο «Κοκκινολαίμης».

Αμέσως ακολούθησαν τα υπόλοιπα σχολικά ραδιόφωνα του δικτύου του Σκασιαρχείου σε όλη την Ελλάδα: Χαλάνδρι, Πετρούπολη, Νέο Ηράκλειο, Σαλαμίνα, Δάφνη, Ικαρία, Χανιά, Καβάλα, Πύργος, Ζαχάρω, Πάτρα, Καβάλα και αλλού. Στα ίδια σχολεία εκδίδονται και μαθητικές εφημερίδες, ενώ υπάρχει συνεχής αλληλογραφία των μαθητών από το ένα σχολείο στο άλλο.

Σε πολλές περιπτώσεις δημιουργείται και περαιτέρω σύνδεση με την τοπική κοινωνία, όπως η εφημερίδα «Η Φωνή των Παιδιών» της Γ’ τάξης του Ταυρωνίτη Χανίων συμπεριλαμβάνεται κάθε τρίμηνο στα Χανιώτικα Νέα ή οι «Κάπτεν Ανάποδοι» της Ε’ τάξης του 1ου Δημοτικού Σχολείου Ραχών Ικαρίας έκαναν μέχρι πέρσι, που αποφοίτησαν, κάθε Σάββατο και Κυριακή πρωί πρόγραμμα στη συχνότητα της Ικαριακής Ραδιοφωνίας 92,8FM.

Τα «Θρανία της Άνοιξης» εκπέμπουν από το σχολείο της Κωλέττη, όπου μέσα στην τάξη υπάρχει δέκτης, κονσόλα, μικρόφωνο, ενισχυτής και όλα όσα χρειάζονται οι συντελεστές, που δεν είναι άλλοι, από τα ίδια τα παιδιά. Ταυτόχρονα, διευκρινίζει ο κ. Μπαλτάς, «ακούμε και “κανονικό” ραδιόφωνο, γιατί συντονιζόμαστε με τον έξω κόσμο, το μήνυμα που περνάμε είναι πως το σχολείο είναι ανοιχτό, τα παιδιά δε βρίσκονται απομονωμένα, σε ίδρυμα». ­­­­

«Η εφημερίδα και το ραδιόφωνο έχουν τη λειτουργία να συνενώσουν την τάξη-την αυλή-την κοινότητα, την όσμωση φαινομενικά διαφορετικών χώρων», εξηγεί ο κ. Βογανάτσης.

Ο «Κοκκινολαίμης» είναι το μοναδικό διασχολικό μαθητικό έντυπο που συμμετέχουν δάσκαλοι

Η πρωτοτυπία του «Κοκκινολαίμη» έγκειται στο ότι ξεκινάει από ένα δίκτυο δασκάλων μέσα στα ίδια τα σχολεία. Άλλωστε σε όλες τις εφημερίδες του δικτύου του Σκασιαρχείου ο συντονισμός γίνεται από τους δασκάλους μέσα στο σχολείο, όχι από κάποιον φορέα εκτός. «Υπήρχαν και παλιότερα διασχολικά περιοδικά και εφημερίδες, όπως το “Χελιδόνι”, “Το Αερόστατο“», αναφέρει ο κ. Μπαλτάς, «όμως δε συμμετείχαν οι δάσκαλοι σε αυτά».

Στην ιστορική «Διάπλαση των Παίδων» του Γρηγορίου Ξενόπουλου τα παιδιά έστελναν κείμενα με ψευδώνυμα και έμπαιναν μαζί με κείμενα ενηλίκων.

Άλλα σημαντικά έντυπα, μεταξύ άλλων, ήταν «Το Ρόδι», «Ο Μαθητής», «Ο Παράδεισος του Παιδιού» του Χάρη Πάτση, το «Παιδιά Γεια Χαρά» της Πόλυς Μηλιώρη και άλλα, λέει ο κ. Μπαλτάς.

­­­­Μεγάλη πληθώρα παιδικών και νεανικών εντύπων «άνθισε» στη μεταπολίτευση, αλλά από το 1981 υπήρξε ένα μεγάλο κενό, τονίζει ο κ. Μπαλτάς. Οι «Ερευνητές» της εφημερίδας Καθημερινής ήταν μια ωραία προσπάθεια, θα θυμηθεί.

«Φιλοδοξούμε να ιδρυθεί το Πρώτο Μουσείο Παιδικού Τύπου στην Ελλάδα», επισημαίνει ο κ. Μπαλτάς. «Συνομιλούμε με το υπουργείο Πολιτισμού και το Μουσείο Παιδικής Τέχνης. Στόχος είναι να συγκεντρωθούν αρχεία που υπάρχουν σε ιδιωτικές συλλογές, και να το επισκέπτονται τα σχολεία», καταλήγει.

Παράλληλες δράσεις

Η έκθεση παραμένει ανοιχτή τα πρωινά για τα σχολεία, και στις 18:00 με 20:00 για το ευρύ κοινό μέχρι και τις 25 Φεβρουαρίου.

Παράλληλα πραγματοποιούνται εκδηλώσεις, εργαστήρια (όπως σχολικής εφημερίδας, ραδιοφώνου κά) δράσεις, προβολές, θεατρικές παραστάσεις.

Είναι εμπλουτισμένη με πλούσιο αρχειακό υλικό μαθητικού και νεανικού Τύπου από όλη την Ελλάδα, το ίδρυμα Μπότση, μαθητικά έντυπα από το διαγωνιστικό τμήμα της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, το αρχείο του Γιώργου Δασκαλάκη, της Σχολής Αηδονοπούλου, του Φεστιβάλ της Ολυμπίας και άλλα μικρότερα αρχεία ιδιωτών και εκπαιδευτικών.

Την Κυριακή, 19 Φεβρουαρίου θα πραγματοποιηθεί αφιέρωμα στα 80 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων), της οργάνωσης νέων που ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής και ήταν μέλος του ΕΑΜ. Ειδικότερα, θα γίνει ξενάγηση στο σπίτι της ΕΠΟΝ, των δασκάλων Παναγή και Αγνής Δημητράτου, Δουκίσσης Πλακεντίας 3, Αμπελόκηποι και συζήτηση για το πώς δημιουργήθηκε το νεολαιίστικο περιοδικό «Νέα Γενιά» (1943-1947).

«Τα Θρανία της Άνοιξης», όπως και τα υπόλοιπα ραδιόφωνα του δικτύου, μπορεί κανείς να τα ακούσει στο σύνδεσμο: https://wakelet.com/@ta_thrania_tis_anoiksis