Για πρώτη φορά από το θάνατο του Φράνκο το 1975, ένα θύμα βασανιστηρίων επί δικτατορίας θα καταθέσει σήμερα ενώπιον δικαστή στην Ισπανία, όπου ένας νόμος περί αμνηστίας έχει εμποδίσει μέχρι τώρα την άσκηση διώξεων.

Μέλος μιας αντιφρανκικής φοιτητικής οργάνωσης, ο Χούλιο Πατσέκο ήταν 19 ετών όταν συνελήφθη στη Μαδρίτη τον Αύγουστο του 1975 από τη μυστική αστυνομία, τρεις μήνες πριν από το θάνατο του «Καουντίγιο», ο οποίος κυβερνούσε τη χώρα με σιδηρά πυγμή μετά τη νίκη του στον Εμφύλιο Πόλεμο (1936-1939).

Υποβλήθηκε σε βασανιστήρια επί ημέρες στη Γενική Διεύθυνση Ασφαλείας στην περιβόητη πλατεία της Πουέρτα ντελ Σολ, σύμφωνα με τη μαρτυρία του, και στη συνέχεια οδηγήθηκε στη φυλακή, κατηγορούμενος για τρομοκρατία.

Σαράντα οκτώ χρόνια μετά, αυτός ο 67χρονος συνταξιούχος κατέθεσε το Φεβρουάριο μήνυση εναντίον των τεσσάρων βασανιστών του, μεταξύ των οποίων ο πρώην αστυνομικός Χοσέ Μανουέλ Βιγιαρέχο, περιβόητος στην Ισπανία επειδή είχε υποκλέψει συνομιλίες πολυάριθμων πολιτικών προσωπικοτήτων και οικονομικών παραγόντων.

Η δικαστής που έχει αναλάβει την υπόθεση, αντίθετα από πολλούς δικαστικούς πριν απ’ αυτή, έκανε δεκτή τη μήνυση το Μάιο επειδή «εν δυνάμει» περιλαμβάνει «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και βασανιστήρια».

Η ίδια εξέφρασε επίσης την πρόθεση να καλέσει τους κατηγορουμένους και ζήτησε έγγραφα από την αστυνομία και τα εθνικά αρχεία για να διεξαγάγει την έρευνά της, στο τέλος της οποίας θα αποφασίσει αν θα παραπέψει την υπόθεση στη δικαιοσύνη ή θα την βάλει στο αρχείο χωρίς να δώσει συνέχεια.

Μπροστά από το δικαστήριο της Μαδρίτης, στο οποίο έχει κληθεί να εμφανιστεί σήμερα ο Χούλιο Πατσέκο για να καταθέσει στη δικαστή, γύρω στα τριάντα άτομα κρατούσαν ένα πανό που διακήρυσσε ότι «τα θύματα του φρανκισμού απαιτούν δικαιοσύνη» και ένα πλακάτ με τα πρόσωπα θυμάτων της δικτατορίας.

Ο Πατσέκο είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο πως αισθάνεται «λίγο νευρικός» πριν μπει στο δικαστήριο.

«Σημαντικός σταθμός» 

Μολονότι δεν πρόκειται παρά για τον πρώτο σταθμό σε μια δικαστική διαδικασία, η σημερινή ακροαματική συνεδρίαση αποτελεί μια νίκη για τις ενώσεις θυμάτων, σύμφωνα με τις οποίες γύρω στις εκατό προσφυγές είχαν απορριφθεί στο παρελθόν από τη δικαιοσύνη.

Το γεγονός ότι μπορεί να καταθέσει ενώπιον ενός δικαστή είναι «ένας σημαντικός σταθμός», είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Χούλιο Πατσέκο από το διαμέρισμά του σε λαϊκή συνοικία της Μαδρίτης.

Αυτός ο πρώην τυπογράφος ελπίζει κυρίως ότι η μαρτυρία του θα επιτρέψει να ανοίξει «μια ρωγμή στον τοίχο της ατιμωρησίας» και θα κάνει τα δικαστήρια να είναι «περισσότερο ανοικτά σε άλλες μηνύσεις που θα κατατεθούν».

Μέχρι τώρα, παρά τα επίμονα αιτήματα των Ηνωμένων Εθνών, η ισπανική δικαιοσύνη έχει σταματήσει όλες τις απόπειρες θυμάτων της δικτατορίας επικαλούμενη παραγραφή των αδικημάτων, αλλά κυρίως το νόμο του 1977 περί αμνηστίας.

Αυτό το κείμενο – πυλώνας της μετάβασης προς τη δημοκρατία μετά το θάνατο του Φράνκο στις 20 Νοεμβρίου 1975 εμποδίζει τη δίωξη οποιουδήποτε πολιτικού εγκλήματος που διαπράχθηκε στη διάρκεια της δικτατορίας από αντιπάλους, αλλά και από «τους δημόσιους λειτουργούς και τους πράκτορες διατήρησης της δημόσιας τάξης».

Ο διάσημος δικαστής Μπαλτάσαρ Γκαρθόν είχε διωχθεί ο ίδιος, και τελικά αθωωθεί, επειδή επιχείρησε να ανοίξει έρευνα για τα εγκλήματα του φρανκισμού που καλύπτονται από αυτό το νόμο.

Προς μεγάλη απογοήτευση των θυμάτων, βασανιστές απεβίωσαν και δεν θα διωχθούν ποτέ, όπως ένας αστυνομικός επονομαζόμενος «Billy el Niño» (Billy the Kid) λόγω της συνήθειάς του να γυρίζει το πιστόλι στο χέρι του σαν καουμπόι, ο οποίος πέθανε το 2020.

Μηνύσεις στην Αργεντινή 

Ένα από τα πρόσωπα που είχαν κατηγορήσει τον «Billy the Kid» για βασανιστήρια δεν είναι άλλο από τη σύζυγο του Χούλιο Πατσέκο, τη Ρόσα Μαρία Γκαρθία, 66 ετών, η οποία είχε συλληφθεί όπως κι εκείνος τον Αύγουστο του 1975, αλλά της οποίας η μήνυση απορρίφθηκε.

Θα καταθέσει ωστόσο κι αυτή σήμερα, αλλά ως μάρτυρας, επειδή ένα από τα βασανιστήρια στα οποία είχε υποβληθεί ο σύζυγός της ήταν να βλέπει την ίδια να υφίσταται βασανιστήρια.

Εξαιτίας των εμποδίων που συναντούσαν στην Ισπανία, ενώσεις θυμάτων στράφηκαν στην Αργεντινή, όπου η δικαστής Μαρία Σερβίνι επικαλέσθηκε την αρχή της παγκόσμιας δικαιοδοσίας για να ανοίξει το 2010 μια έρευνα, η οποία εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη, για γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη διάρκεια του Εμφυλίου και της δικτατορίας.

Στο πλαίσιο των ερευνών αυτών, εξέδωσε το 2014 είκοσι διεθνή εντάλματα σύλληψης εναντίον μιας εικοσαριάς εκπροσώπων του φρανκικού καθεστώτος (υπουργοί, δικαστές, αστυνομικοί), όμως η Μαδρίτη τα έκρινε απαράδεκτα.