Η Σενεγάλη και η Τυνησία συγκαταλέγονται στις χώρες που υπέστησαν τις μεγαλύτερες πτώσεις στην ετήσια κατάταξη ως προς την ελευθερία του Τύπου που δίνει σήμερα στη δημοσιότητα η μη κυβερνητική οργάνωση Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (Reporters sans frontières, RSF).

Η Νορβηγία καταλαμβάνει την πρώτη θέση στην κατάταξη, η Βόρεια Κορέα παραμένει στην τελευταία.

Η Γαλλία ανέβηκε, από την 26η στην 24η θέση. Όμως η «μικρή άνοδος» αυτή εξηγείται «κυρίως από το ότι η κατάσταση χειροτέρεψε αλλού», τόνισε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Κριστόφ Ντελουάρ, ο Γενικός Γραμματέας της οργάνωσης υπεράσπισης της ελευθεροτυπίας και των δημοσιογράφων.

Οι εντυπωσιακότερες πτώσεις καταγράφονται στο Περού (110ο, –33 θέσεις), στη Σενεγάλη (104η, –31 θέσεις), στην Αϊτή (99η, –29) και στην Τυνησία (121η, –27).

Στη Σενεγάλη, όπου το ενδεχόμενο να διεκδικήσει τρίτη θητεία ο πρόεδρος Μακί Σαλ προκαλεί αντιδράσεις, η RSF καταγγέλλει «τη ραγδαία επιδείνωση των συνθηκών ως προς την ασφάλεια των δημοσιογράφων». Κι αυτό παρότι πρόκειται για χώρα που ως πρότινος αποτελούσε «υπόδειγμα» στην περιφέρεια.

Η ΜΚΟ επισημαίνει ακόμη πως η Τυνησία του προέδρου Κάις Σάγεντ μοιάζει «ολοένα περισσότερο» να χαρακτηρίζεται από «αυταρχισμό και δυσανεξία» έναντι «της κριτικής του Τύπου».

Κατά την έκδοση για το 2023 της κατάταξης αναφοράς , οι συνθήκες άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος χειροτέρεψαν σε 7 χώρες στις 10.

Νέο στοιχείο: οι τρεις τελευταίες χώρες στην κατάταξη βρίσκονται στην Ασία, με το Βιετνάμ (178ο) και την Κίνα (προτελευταία) πάνω από τη Βόρεια Κορέα.

Ενθαρρυντικό στοιχείο είναι το ότι στις 52 από τις 180 χώρες, η κατάσταση χαρακτηρίζεται «καλή» ή «μάλλον καλή» (4 περισσότερες από ό,τι το 2022). Ο αριθμός αυτός είναι ο υψηλότερος από το 2016.

Η 21η έκδοση της παγκόσμιας κατάταξης στέκεται ιδιαίτερα στις συνέπειες της παραπληροφόρησης.

Στα δυο τρίτα από τις 180 χώρες της κατάταξης, οι ειδικοί που συνεισφέρουν στην κατάρτισή της τονίζουν «την εμπλοκή πολιτικών παραγόντων» σε «εκστρατείες μαζικής παραπληροφόρησης ή προπαγάνδας», σημειώνει η RSF. Η μη κυβερνητική οργάνωση εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για την εξάπλωση που παίρνει η παραπληροφόρηση σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, για παράδειγμα τις ψευδείς εικόνες –βίντεο και φωτογραφίες– δημιουργημένες από τεχνητή νοημοσύνη.

Εδώ, αναλυτικά, η μεθοδολογία των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα.

Η πρώτη 20αδα

Το πόρισμα για την Ελλάδα

Σύμφωνα με την RSF, η Δυτική Ευρώπη, η οποία κατά καιρούς αγωνίζεται να βρει μια ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας, έχει επηρεαστεί από τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Υπό το πρόσχημα της «εθνικής ασφάλειας», ορισμένα έθνη έχουν επιβάλει περιορισμούς στη δημοσιογραφική ανεξαρτησία. Η χειρότερη παραβίαση της ελευθερίας του Τύπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022 σημειώθηκε στην Ελλάδα, γεγονός που εξηγεί γιατί κατέχει τη χαμηλότερη θέση από όλα τα κράτη της ΕΕ στον δείκτη για το 2023. Η παραβίαση αυτή συνέβη όταν αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών κατασκόπευαν δημοσιογράφους χρησιμοποιώντας το κακόβουλο λογισμικό Predator.

Τα μίντια

Το επίπεδο εμπιστοσύνης του κοινού στα μέσα ενημέρωσης είναι εδώ και καιρό ένα από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Ένας μικρός αριθμός επιχειρηματιών ελέγχει δυσανάλογα μεγάλο αριθμό καναλιών μέσων ενημέρωσης, ενώ παράλληλα δραστηριοποιείται και σε άλλους κλάδους. Ορισμένοι από αυτούς συνδέονται στενά με το πολιτικό κατεστημένο της χώρας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ο Τύπος να είναι αρκετά διχαστικός και να πολώνει.

Το πολιτικό πλαίσιο

Η ανεξαρτησία των δημόσιων μέσων ενημέρωσης κινδυνεύει λόγω της εποπτείας του κυβερνητικού εκπροσώπου. Ούτε η παρούσα ούτε η προηγούμενη κυβέρνηση προέβησαν σε ουσιαστικές αλλαγές στη ρυθμιστική αρχή ραδιοτηλεόρασης, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης, το οποίο έχει επικριθεί για την βραδύτητα και αναποτελεσματικότητά του. Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ), η οποία τελεί υπό την εποπτεία του πρωθυπουργού, συμμετείχε στην παρακολούθηση των δημοσιογράφων, πολλοί από τους οποίους ήταν οι στόχοι του κακόβουλου λογισμικού Predator.

Το Νομικό Πλαίσιο

Παρά τις συνταγματικές εγγυήσεις, η ελευθερία του Τύπου έχει αμφισβητηθεί σε νομοθετικό επίπεδο. Η νέα νομοθεσία που ψηφίστηκε από το κοινοβούλιο, με σκοπό να παρέχει στους πολίτες καλύτερη προστασία από την «αυθαίρετη παρακολούθηση», ως απάντηση στο σκάνδαλο υποκλοπών “Predatorgate”, υπολείπεται των ευρωπαϊκών προτύπων. Ένα νέο νομοσχέδιο για τα μέσα ενημέρωσης θέσπισε μια αμφιλεγόμενη επιτροπή δεοντολογίας. Ωστόσο, προηγούμενες τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα που επέτρεπαν δυσανάλογο περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου για αμφίβολους νομικούς λόγους καταργήθηκαν τελικά.

Η οικονομία

Η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα πολλών μέσων ενημέρωσης παραμένει αμφίβολη υπό το πρίσμα της οικονομικής κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας, της μείωσης της τηλεθέασης και της συρρίκνωσης των διαφημιστικών εσόδων.

Κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο

Οι ακροαριστεροί και ακροδεξιοί επιτίθενται συχνά στα γραφεία των μέσων ενημέρωσης που θεωρούν ιδεολογικούς αντιπάλους. Επιπλέον, ο σεξισμός στον εργασιακό χώρο αποτελεί κοινό πρόβλημα για τις γυναίκες δημοσιογράφους.

Η ασφάλεια

Για να εμποδίσει τους δημοσιογράφους να καλύψουν τις διαδηλώσεις και την κατάσταση των προσφύγων στα νησιά, οι αρχές χρησιμοποιούν συχνά βία και αυθαίρετες απαγορεύσεις. Ένας γνωστός φωτορεπόρτερ που συνελήφθη στην Αθήνα ενώ κάλυπτε αστυνομική επιχείρηση κατηγορήθηκε από την αστυνομία και συνελήφθη. Μετά από 12 χρόνια στο δικαστήριο, ένας άλλος δημοσιογράφος που είχε βιώσει παράνομη αστυνομική βία τελικά αθωώθηκε. Παρά τις διαβεβαιώσεις για ταχεία έρευνα, οι αρχές δεν έχουν μέχρι στιγμής καταφέρει να εξιχνιάσουν τη δολοφονία του έμπειρου αστυνομικού ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ, ο οποίος πυροβολήθηκε μέρα μεσημέρι μπροστά από το σπίτι του στην Αθήνα. Ωστόσο, μια ομάδα εργασίας για την προστασία των δημοσιογράφων αναμένεται να βοηθήσει στην εξιχνίαση του εγκλήματος.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, RSF