Πολύ πριν ακόμη ο Federico Fellini υμνήσει κινηματογραφικά τη γλυκιά ιταλική ζωή, πριν η Audrey Hepburn ως πριγκίπισσα Άννα ξεχυθεί incognito στους δρόμους προκειμένου να πάρει μια γεύση της ζωής στην Αιώνια Πόλη, ο Νεοϋορκέζος φωτογράφος Milton Gendel είχε θέσει σκοπό της ζωής του να αποτυπώσει σε ημερολόγια και φωτογραφίες τη φινέτσα και την υπερβολή της ευρωπαϊκής ελίτ του μεταπολεμικού κόσμου. Στο πλούσιο υλικό του αποτύπωσε την ακμή της Ρώμης στα μέσα του 20ου αιώνα, καταγράφοντας τους έρωτες της ζωής του και τις δεκάδες φιλίες του, που τον κατέστησαν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της ίδιας της πόλης, από τη μεταπολεμική της εξαθλίωση μέχρι και τον 21ο αιώνα.
Γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1918 από γονείς Ρώσους μετανάστες, ο Gendel καλλιεργήθηκε πολύ κι από μικρή ηλικία. Αφού ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές του σπουδές στις θετικές επιστήμες, τελικά αποφάσισε να κάνει στροφή 180 μοιρών προς τις τέχνες. Φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια υπό την καθοδήγηση του μεγάλου ιστορικού τέχνης Meyer Schapiro και εργάστηκε ως βοηθός του μέντορά του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μεταξύ 1942 και 1944, ο Gendel ανέπτυξε στενή φιλία με τον André Bretton και άλλους σουρεαλιστές καλλιτέχνες που – χάρη στην παρέμβαση της Peggy Guggenheim – είχαν έρθει στη Νέα Υόρκη για να γλιτώσουν από τη φρίκη του πολέμου. Η συναναστροφή του με τους εκπροσώπους του σουρεαλισμού επηρέασε βαθιά τον τρόπο που αντιλαμβανόταν μέχρι τότε τον κόσμο.
Η φωτογραφία μπήκε στη ζωή του το 1945 στη Σαγκάη, όπου συμμετείχε στις επιχειρήσεις του αμερικάνικου στρατού για τον επαναπατρισμό των Ιαπώνων μετά την ήττα τους. Ο Gendel άρχισε να φωτογραφίζει με μια δανεική Leica. Επιστρέφοντας στη Νέα Υόρκη, εργάστηκε ως κριτικός και ιστορικός τέχνης, μέχρι που το 1949 έλαβε μια υποτροφία Fullbright που τον οδήγησε στην Αιώνια Πόλη να μελετήσει τις πολεοδομικές αλλαγές στα ιστορικά κέντρα των ιταλικών πόλεων από την ενοποίηση της Ιταλίας ως τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Και κάπως έτσι άρχισε η νέα ζωή του Gendel, ο οποίος δεν θέλησε ποτέ να επιστρέψει για να ζήσει μόνιμα στις ΗΠΑ. Η μία γνωριμία έφερε την άλλη και έτσι ο Αμερικάνος φωτογράφος για δεκαετίες κινούνταν στους πιο εκλεκτούς κύκλους της Ρώμης, γοητεύοντας τους πάντες, από Βρετανούς βασιλείς μέχρι μεγιστάνες, με τη φωτογραφική του μηχανή σχεδόν πάντα ανά χείρας. Μία από τις πρώτες φωτογραφίες που τράβηξε με τη Rolleiflex του με την άφιξή του στη Ρώμη απεικονίζει την ίδια του τη σκιά κάπου κοντά στη Via Appia Antica, θυμίζοντας πίνακα του Giorgio de Chirico.
Ο Milton Gendel έζησε σίγουρα μια πολύ ιδιαίτερη ζωή. Εργάστηκε στην Olivetti και την Alitalia στο απόγειο της εταιρικής τους αίγλης, αλλά και ως ανταποκριτής στο ArtNews που ξεκίνησε το 1954. Στο μεταξύ, ερωτεύτηκε μια σειρά από υψηλόβαθμες γυναίκες, παντρεύτηκε κάποιες από αυτές και αναμείχθηκε με την αφρόκρεμα της διεθνούς κοινωνίας και του κόσμου της τέχνης. Σχεδόν παντού όπου πήγε, ο Gendel κουβαλούσε μια φωτογραφική μηχανή και τραβούσε φωτογραφίες, δημιουργώντας εντυπωσιακά οικείες εικόνες μερικών από τους πιο προνομιούχους ανθρώπους της Ιστορίας. Κατά τη διάρκεια δεκαήμερων διακοπών στο Balmoral το καλοκαίρι του 1976, για παράδειγμα, απαθανάτισε μια βασίλισσα Ελισάβετ με μαντήλι στο κεφάλι που ετοίμαζε δείπνο για τα κόργκι της και έναν πρίγκιπα Φίλιππο με κιλτ να κοιμάται σε ένα δάσος μετά το γεύμα σε ένα πάρτι σκοποβολής.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη, ο Gendel έμεινε σε εντυπωσιακά διαμερίσματα σε μερικά από τα πιο επιβλητικά παλάτια της πόλης. Το 1958 μετακόμισε σε μια από τις πιο όμορφες κατοικίες της Ρώμης, το αρχαίο Palazzo Pierleoni Caetani, στην Isola Tiberina, το μικρό νησί σε σχήμα βάρκας στον Τίβερη και πραγματικό λίκνο του ρωμαϊκού πολιτισμού.Για τα χρόνια που έμεινε εκεί, κατά τη διάρκεια των οποίων γεννήθηκε η κόρη του, Άννα, μια πρόσκληση εκεί θεωρούνταν ένα από τα πιο περιζήτητα εισιτήρια της πόλης, αφού αποτέλεσε το νευραλγικό κέντρο της γενιάς της dolce vita. Σε αυτή την εκπληκτική κατοικία όπου, κάποια χρόνια πριν, είχε γυρίσει και τις πρώτες σκηνές της ταινίας L’Avventura ο Michelangelo Antonioni, τώρα σύχναζαν η Peggy Guggenheim, η κόρη της Pegeen, καθώς και Ιταλοί και διεθνείς αριστοκράτες όπως η πριγκίπισσα Μαργαρίτα της Αγγλίας, αγαπημένη φίλη της συζύγου του Gendel, ή ο πρίγκιπας Carlo Caracciolo του Castagneto.
Σχεδόν καθημερινά, ο Gendel συναναστρεφόταν με προσωπικότητες της τέχνης και των γραμμάτων, από τον Alexander Calder μέχρι τον Evelyn Waugh. Στη Ρώμη δειπνούσε συχνά με τον Gore Vidal και τη Muriel Spark, ενώ όταν τον έβγαζε ο δρόμος στο Παρίσι γευμάτιζε με τον Salvador Dalí στο Ritz Bar. Επιπλέον, είχε στενές σχέσεις και με μεγιστάνες όπως ο Gianni Agnelli, ο Αριστοτέλης Ωνάσσης, ο Σταύρος Νιάρχος και ο William S. Paley. Κι από πάνω, φαίνεται να τον λάτρευαν και αρκετοί γαλαζοαίματοι, οι οποίοι πόζαραν στο φακό του σαν κοινοί θνητοί. Στο Windsor, για παράδειγμα, ο Gendel απαθανάτισε τις μεγαλειότητές τους καθώς πλατσούριζαν στην πισίνα, έχοντας προηγουμένως αφήσει το βασιλικό πρωτόκολλο στον ήλιο να στεγνώνει.
Κάθε φορά που τον ρωρούσε κάποιος τι κάνει στη Ρώμη, ο Gendel – ακόμα και επτά δεκαετίες μετά μέχρι και τον θάνατό του το 2018 σε ηλικία εννενήντα εννέα ετών – απαντούσε πάντοτε πως ήταν «απλώς περαστικός». Δεν αισθάνθηκε ποτέ εκπατρισμένος, μετανάστης. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε κάνοντας μια τόσο προνομοιούχα ζωή; Μπορεί ο Αμερικάνος να έβγαινε πάντοτε από μέσα του, όμως ο δεσμός του με την Ρώμη ήταν τόσο δυνατός που του ήταν αδύνατον να την αφήσει ποτέ. Η Αιώνια Πόλη τον γοήτευσε μονομιάς και δεν τον απογοήτευσε ποτέ, παρέχοντας ατελείωτες διεξόδους για την περιέργειά του.
Ο Gendel έκανε πολλά περισσότερα από το να «περάσει απλώς» από εδώ. Έγινε ένας από τους σημαντικότερους ντοκιμαντερίστες της Ρώμης εκείνης της εποχής, τρυπώνοντας στα μύχια ενός κόσμου που ήταν απίθανο να εισέλθει ποτέ κανείς. Καλλιτέχνης κι ο ίδιος, ο Gendel επιπλεόν βοήθησε Ιταλούς καλλιτέχνες να γίνουν γνωστοί και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, γράφοντας γι’ αυτούς στο ARTNews. Τα ημερολόγια του Gendel ανέρχονται σε 10 εκατομμύρια λέξεις και το αρχείο του περιλαμβάνει 72.000 αρνητικά. Τα φιλμ του αιχμαλώτησαν για πάντα έναν κόσμο που στους περισσότερους από εμάς μοιάζει έτη φωτός μακριά και τα εντυπωσιακά τεκμήρια του συγκεντρώθηκαν σε μια πολύ εντυπωσιακή έντυπη έκδοση, το Just Passing Through: A Seven-Decade Roman Holiday: The Diaries and Photographs of Milton Gendel.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
«Ήταν η πεμπτουσία του παρατηρητή, καθοδηγούμενος τόσο από το μάτι όσο και από το αυτί», γράφει ο εκδότης Cullen Murphy στην εισαγωγή του βιβλίου. Για πολλά χρόνια, ο Milton Gendel ήταν γνωστός για τις διασυνδέσεις και τις γνωριμίες του και ήταν σχετικά αργά στη ζωή του, μετά από αρκετές επιτυχημένες εκθέσεις με τις λεπτές αλλά και πνευματώδεις φωτογραφίες του, που τελικά αναγνωρίστηκε ως σημαντικός καλλιτέχνης. Το βιβλίο δεν είναι παρά ένα μικρό δείγμα του γοητευτικού κόσμου του.
