Ο Μάνος Χατζιδάκις υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από ένας μουσικός, συνθέτης ή, τέλος πάντων, μουσικοσυνθέτης. Υπήρξε και ένας δεινός σχολιαστής της ελληνικότητας και της καθημερινότητας μέσα από το ιδιότυπο αστικό φίλτρο του χαρακτήρα του. Εννοείται, φυσικά, ότι η μουσική του παραγωγή υπήρξε τεράστια, σχεδόν πρωτόγνωρη, όχι μονο για τα εγχώρια, αλλά και για τα δεδομένα της διεθνούς δισκογραφίας.
Η εργογραφία του Μάνου Χατζιδάκι – που έχει καταγραφεί κατ’ αρχάς από τον ίδιο το συνθέτη και ανασυντάχθηκε από τον Β. Αγγελικόπουλο και την Ρ. Δαλιανούδη – περιλαμβάνει 61 έργα για το θέατρο, 10 έργα για αρχαίο δράμα, 77 έργα για τον κινηματογράφο, 11 οργανικά έργα, 36 κύκλους τραγουδιών και έργα για φωνή, 16 μπαλέτα και 3 όπερες.
Εμείς επιλέγουμε τους 10 δίσκους που θεωρούμε ως την σημαντικότερη μουσική πρακαταθήκη του, κατά την γνώμη μας, σπουδαιότερου έλληνα μουσικοσυνθέτη όλων των εποχών:
1. Ο Μεγάλος Ερωτικός – 1972
Ο Χατζιδάκις μελοποιεί Ελύτη, Καβάφη, Σαπφώ, Σαραντάρη, Γκάτσο, Σολωμό, Ευριπίδη, Χορτάτζη και ένα ποίημα της Μυρτιώτισσας. Όλα αυτά ερμηνευμένα από την συγκλονιστική φωνή της Φλέρυ Νταντωνάκη και την δωρικότητα της ερμηνείας του Δημήτρη Ψαριανού. «Ο Μεγάλος Ερωτικός είναι ένας λαϊκός θεός, που ζει στη φαντασία μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε, ίσαμε να πεθάνουμε, όμορφος, εφηβικός και αδιάκοπα ζωντανός. Ο Μεγάλος Ερωτικός δε φοράει γραφικά τοπικά ρούχα. Φοράει τα δικά του που συνθέτουν δύσκολους συνδυασμούς ήχων, ανάλαφρων χρωμάτων και ποιητικών ονείρων. Δεν περιέχει μηνύματα που εύκολα τα σβήνουν οι βροχές, δεν αντιστέκεται. Με τα τραγούδια αυτά αποτείνομαι στην πιο κρυφή ευαισθησία των νέων ανθρώπων κάθε ηλικίας κι όχι στους εφήμερους κι ανεξέλεγκτους ερεθισμούς τους. Τα τραγούδια αυτά δεν είναι αισθησιακά. Λειτουργούν πέρ’ απ’ την πράξη, στο βαθύ αίσθημα που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε σχέση, κάθε μορφής, αρκεί να περιέχει τις προϋποθέσεις γι’ ανθρώπινη επικοινωνία», σημείωνε ο ίδιος ο Χατζιδάκις στο οπισθόφυλλο του δίσκου.
2. Το Χαμόγελο της Τζοκόντας – 1965
Ένα έργο-σταθμός για την ιστορία της ελληνικής μουσικής, στο οποίο ο Χατζιδάκις καταλύει με απόλυτη επιτυχία τα όρια μεταξύ της λαϊκής μουσικής και του μουσικού ακαδημαϊσμού και με επίκεντρό του την γυναίκα, σε διάφορες μορφές, και με κεντρικό της σύμβολο τον αμφίσημο πίνακα του Ντα Βίντσι. «Τα δέκα αυτά τραγούδια γράφτηκαν μ’ ένα συγκερασμό απελπισίας και αναμνήσεων. Το θέμα είναι η γυναίκα έρημη μεσ’ τη μεγάλη πόλη. Το κάθε τραγούδι είναι και ένας μονόλογός της, και όλα μαζί συνθέτουν την ιστορία της. Μια ιστορία σύγχρονη και παλιά μαζί», έγραφε ο ίδιος ο Χατζιδάκις το σημείωμά του στην πρώτη έκδοση του άλμπουμ, το οποίο ηχογραφήθηκε στη Νέα Υόρκη σε παραγωγή του σπουδαίου Κουίνσυ Τζόουνς.
3. Ρυθμολογία – 1969/1971
Όλο το έργο είναι αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη και είναι όντως ένα εξαιρετικά ιδόρρυθμο έργο που ξεχωρίζει μέσα στην δισκογραφία του Χατζιδάκι. Το έργο αυτό αποτελείται από έξι κομμάτια για πιάνο με έντονες επιρροές από το ρεμπέτικο. «Άρχισα να γράφω την “Ρυθμολογία” στο Λονδίνο το καλοκαίρι του 1969. Θέλησα απ’ την αρχή να παίξω σοβαρά, με μονούς ρυθμούς και με χασάπικα ανάμεσά τους που να εξαρτώνται από αστερισμούς. Και προ παντός, να ξαναθυμηθώ πολύ παλιούς τρόπους – τους ορθόδοξους – του μπουζουκιού και των ρεμπέτικων τραγουδιών. Νομίζω πως ήμουν πια σε θέση να τ’ ακούω χωρίς συναισθηματικές υπερβολές, από μακριά, πιο τεχνικά και μ’ όλο το βαθύ ερωτικοθρησκευτικό τους περιεχόμενο. […] Και όσο προχωρούσα στο σχεδίασμα του έργου, σκεφτόμουν τον ποιητή Σεφέρη. Γιατί αυτός πρώτος μας έκαμε να νιώσουμε τη σημασία ενός σοβαρού παιχνιδιού, με το “Τετράδιο Γυμνασμάτων” του π.χ., που το πρωτοδιάβασα νέος πολύ, ακριβώς σ’ αυτή την εποχή “της Μελισσάνθης”. Και υπήρξε αυθόρμητη η ανάγκη να του αφιερώσω την “Ρυθμολογία”. Μόνο που δεν φανταζόμουν πως αυτή τη στιγμή δε θα υπήρχε ανάμεσά μας. Μα η “Ρυθμολογία” δεν γράφτηκε για να τον θρηνήσει. Γράφτηκε για έναν ζωντανό Σεφέρη που εξακολουθεί να ζει ανάμεσά μας. Για τον ποιητή Σεφέρη που είχε τη δύναμη να μιλά, όταν μιλούσε, απλά, βαθιά και ελληνικά», ανάφερε ο ίδιος ο συνθέτης του έργου.
4. Reflections – 1970
Το 1968-69, όταν ο Μάνος ζούσε στη Νέα Υόρκη, έγραψε αυτό το άλμπουμ και το έδωσε στους New York Rock & Roll Ensemble, το οποίο «έντυσε» την μουσική του Χατζιδάκι με στίχους στα αγγλικά. Είναι ένα εξαιρετικό μουσικό επίτευγμα, το οποίο επανακυκλοφόρησε το 1993 με νέους στίχους του Νίκου Γκάτσου στα ελληνικά, σε ερμηνεία της Αλίκης Καγιαλόγλου, υπό τον τίτλο «Αντικατοπτρισμοί». Δώδεκα χρόνια μετά, το 2005, κυκλοφόρησε μια εξαιρετικά τιμητική διασκευή του άλμπουμ από το πατρινό συγκρότημα Raining Pleasure, με τον τίτλο Reflections και τους αγγλικούς στίχους.
5. Οι Μπαλάντες της Οδού Αθηνάς – 1983
«Η οδός Αθηνάς είναι η καρδιά της Αθήνας. Και η Αθήνα είναι η καρδιά του έθνους. Γι’ αυτό και ό,τι υμνεί την Αθηνάς είναι εθνικό κι ελληνικό μαζί. Κι έτσι όπως έχει τ’ όνομα Θεάς η οδός αυτή και στην κορυφή της την βλογάει ο Παρθενώνας, κανείς δεν της αμφισβητεί την εθνική αξία σ’ ολόκληρη τη χώρα. Ο δρόμος, η Αθηνάς, έχει πολλά οινομαγειρεία και πιο πολλά πορνεία, κινηματογράφους για κατ’ ιδίαν ερωτικήν απόλαυση, ξενοδοχεία σκοτεινά για άμεση ερωτική περίθαλψη – κάτι σαν Πρώτων Βοηθειών, να πούμε, ερωτικών – χιλιάδες καφενεία για ημερήσια χαύνωση, το Δημαρχείο κι ένα γραφείο κηδειών αλλοτινών καιρών. Στον δρόμο αυτόν κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστρωποί και χίλιοι δολοφόνοι. Αυτό περίπου είναι το σκηνικό», γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις το 1983, στο εξώφυλλο του δίσκου. Ή, όπως το λέει και η στιχουργός Αγαθή Δημητρούκα, πολύ πολύ καλύτερα σε ένα από τα τραγούδια του άλμπουμ, στο «Η πόρτα του Παράδεισου», «…μα εμείς δεν είμαστε άγγελοι, δεν είμαστε από σόι, ούτε φονιάδες ή ληστές, ούτε πολύ αθώοι».
6. Αθανασία – 1975
Αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος μιας τριλογίας που ξεκίνησε το 1970 με την «Επιστροφή», συνεχίστηκε το 1971 με το δίσκο «Της γης το χρυσάφι» και ολοκληρώθηκε με την «Αθανασία» με τραγουδιστές και στα τρία άλμπουμ τον Μανώλη Μητσιά και τη Δήμητρα Γαλάνη. Δώδεκα υπέροχα τραγούδια σε στίχους του Γκάτσου πάνω στην ιδέα του θανάτου και του οριστικού τέλους, με την φωνή του Μητσιά να αντηχεί σαν καμπάνα καθ’ όλη την διάρκειά του άλμπουμ.
7. Η Αμαρτία Είναι Βυζαντινή Και Ο Έρωτας Αρχαίος (Τα Τραγούδια Της Αμαρτίας) – 1992/1996
Το κύκνειο άσμα του Χατζιδάκι (που ηχογραφήθηκε εν μέρει το 1992 και ολοκληρώθηκε το 1996, μετά τον θάνατό του) είναι μια συλλογή τραγουδιών πάνω σε ποιήματα του Ντίνου Χριστιανόπουλου και ένα του Γιώργου Χρονά. Στους στίχους του άλμπουμ περιγράφεται η ζωή των ομοφυλόφιλων της Θεσσαλονίκης αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τις απέλπιδες προσπάθειές τους για την ανεύρεση ενός συντρόφου μέσα στις ιδιότυπες γκέι «καβάτζες» της πόλης. Ο ίδιος ο Χριστιανόπουλος το αποκήρυξε αμέσως, καθώς σε μία συνέντευξή του στον Χρήστο Μαυρή είπε χαρακτηριστικά: «Προσέξτε να δείτε. Για τον Χατζιδάκι νιώθω μεγάλο σεβασμό αλλά και μεγάλη αδιαφορία για το μουσικό έργο του. Δεν είμαι θαυμαστής του. Το φαντάζεσαι! Δεν είμαι θαυμαστής του έργου του Χατζιδάκι!».
8. Οδός Ονείρων – 1962
Μια παράσταση-σταθμός στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου με πρωταγωνιστές τους Δημήτρη Χορν, Ρένα Βλαχοπούλου, Ζωή Φυτούση, Μάρω Κοντού, Γιώργος Κωνσταντίνου και πολλούς ακόμη ηθοποιούς και θέμα τους κατοίκους μιας αθηναϊκής γειτονιάς που διηγούνται τις ιστορίες τους σε στίχους του ίδιου του συνθέτη, του Νίκου Γκάτσου και του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Απολύτως εκπληκτικό το ομώνυμο μουσικό θέμα, κυριολεκτικά ονειρικό το «Όνειρο παιδιών της γειτονιάς» και φυσικά ο εμβληματικός «Ηθοποιός» με τον Χορν.
9. Πορνογραφία – 1982
Το 1982 ο Χατζιδάκις έχει μόλις παραιτηθεί από τη θέση του ως διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ και, ανάμεσα στην διοργάνωση του «Μουσικού Αύγουστου» στην Κρήτη και των «Αγώνων Τραγουδιού» στην Κέρκυρα και την Καλαμάτα, ξεκινάει ένα φιλόδοξο εγχείρημα, κάτι σαν την νοητή συνέχεια της «Οδού Ονείρων», που ωστόσο στέφεται από εμπορική αποτυχία. Πρωταγωνίστρια ήταν η Σαπφώ Νοταρά, πλαισιωμένη από μερικούς νεαρούς, αλλά υπερταλαντούχους ηθοποιούς της εποχής εκείνης, όπως ο Χρήστος Ευθυμίου, η Μαρία Κανελλοπούλου, ο Σπύρος Μπιμπίλας, ο Χάρης Ρώμας, η Ελένη Τζώρτζη και ο Κωνσταντίνος Τζούμας. Η «Πορνογραφία» είναι, ωστόσο, ένα εξαιρετικό, σε καλλιτεχνικό επίπεδο έργο, με την «Μπαλάντα Των Αισθήσεων Και Των Παραισθήσεων» να ξεχωρίζει από την συλλογή των τραγουδιών.
10. America America – 1963
«Τι όργανα θα έπρεπε λοιπόν να χρησιμοποιήσω στη μουσική του “America America”; Μια άλλη νύχτα, στη Νέα Υόρκη του Σεπτέμβρη το 1963, βρήκα επιτέλους πως θα ταίριαζε πολύ στις αντιδράσεις του Σταύρου – του ήρωα της ταινίας – ένα σαντούρι, που να κυριαρχεί πάνω σ’ όλα τ’ άλλα όργανα. Τι είναι το σαντούρι; Μια μπαγκέτα που χτυπά δυνατά πάνω σε μια γυμνή χορδή. Κάτι σαν τσέμπαλο. Τουλάχιστον έτσι το θέλησα εγώ. Έντεκα νύχτες, καθόλου όμορφες, στην Αθήνα του Νοέμβρη του ίδιου χρόνου, έγραψα μες σ’ ένα στούντιο τέσσερις ενότητες μουσικής για το America America σύμφωνα με τ’ αρχικά μου σχέδια. Για το χωριό, για την πόλη, για την αστική οικογένεια των Σινίκογλου και για το βαπόρι που ταξιδεύει για την Αμερική», είχε πει τότε ο ίδιος ο Χατζιδάκις. Ενα απόκοσμα συγκλονιστικό άλμπουμ.
Ο Μάνος Χατζιδάκις υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από ένας μουσικός, συνθέτης ή, τέλος πάντων, μουσικοσυνθέτης. Υπήρξε και ένας δεινός σχολιαστής της ελληνικότητας και της καθημερινότητας μέσα από το ιδιότυπο αστικό φίλτρο του χαρακτήρα του. Εννοείται, φυσικά, ότι η μουσική του παραγωγή υπήρξε τεράστια, σχεδόν πρωτόγνωρη, όχι μονο για τα εγχώρια, αλλά και για τα δεδομένα της διεθνούς δισκογραφίας.
Η εργογραφία του Μάνου Χατζιδάκι – που έχει καταγραφεί κατ’ αρχάς από τον ίδιο το συνθέτη και ανασυντάχθηκε από τον Β. Αγγελικόπουλο και την Ρ. Δαλιανούδη – περιλαμβάνει 61 έργα για το θέατρο, 10 έργα για αρχαίο δράμα, 77 έργα για τον κινηματογράφο, 11 οργανικά έργα, 36 κύκλους τραγουδιών και έργα για φωνή, 16 μπαλέτα και 3 όπερες.
Εμείς επιλέγουμε τους 10 δίσκους που θεωρούμε ως την σημαντικότερη μουσική πρακαταθήκη του, κατά την γνώμη μας, σπουδαιότερου έλληνα μουσικοσυνθέτη όλων των εποχών:
1. Ο Μεγάλος Ερωτικός – 1972
Ο Χατζιδάκις μελοποιεί Ελύτη, Καβάφη, Σαπφώ, Σαραντάρη, Γκάτσο, Σολωμό, Ευριπίδη, Χορτάτζη και ένα ποίημα της Μυρτιώτισσας. Όλα αυτά ερμηνευμένα από την συγκλονιστική φωνή της Φλέρυ Νταντωνάκη και την δωρικότητα της ερμηνείας του Δημήτρη Ψαριανού. «Ο Μεγάλος Ερωτικός είναι ένας λαϊκός θεός, που ζει στη φαντασία μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε, ίσαμε να πεθάνουμε, όμορφος, εφηβικός και αδιάκοπα ζωντανός. Ο Μεγάλος Ερωτικός δε φοράει γραφικά τοπικά ρούχα. Φοράει τα δικά του που συνθέτουν δύσκολους συνδυασμούς ήχων, ανάλαφρων χρωμάτων και ποιητικών ονείρων. Δεν περιέχει μηνύματα που εύκολα τα σβήνουν οι βροχές, δεν αντιστέκεται. Με τα τραγούδια αυτά αποτείνομαι στην πιο κρυφή ευαισθησία των νέων ανθρώπων κάθε ηλικίας κι όχι στους εφήμερους κι ανεξέλεγκτους ερεθισμούς τους. Τα τραγούδια αυτά δεν είναι αισθησιακά. Λειτουργούν πέρ’ απ’ την πράξη, στο βαθύ αίσθημα που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε σχέση, κάθε μορφής, αρκεί να περιέχει τις προϋποθέσεις γι’ ανθρώπινη επικοινωνία», σημείωνε ο ίδιος ο Χατζιδάκις στο οπισθόφυλλο του δίσκου.
2. Το Χαμόγελο της Τζοκόντας – 1965
Ένα έργο-σταθμός για την ιστορία της ελληνικής μουσικής, στο οποίο ο Χατζιδάκις καταλύει με απόλυτη επιτυχία τα όρια μεταξύ της λαϊκής μουσικής και του μουσικού ακαδημαϊσμού και με επίκεντρό του την γυναίκα, σε διάφορες μορφές, και με κεντρικό της σύμβολο τον αμφίσημο πίνακα του Ντα Βίντσι. «Τα δέκα αυτά τραγούδια γράφτηκαν μ’ ένα συγκερασμό απελπισίας και αναμνήσεων. Το θέμα είναι η γυναίκα έρημη μεσ’ τη μεγάλη πόλη. Το κάθε τραγούδι είναι και ένας μονόλογός της, και όλα μαζί συνθέτουν την ιστορία της. Μια ιστορία σύγχρονη και παλιά μαζί», έγραφε ο ίδιος ο Χατζιδάκις το σημείωμά του στην πρώτη έκδοση του άλμπουμ, το οποίο ηχογραφήθηκε στη Νέα Υόρκη σε παραγωγή του σπουδαίου Κουίνσυ Τζόουνς.
3. Ρυθμολογία – 1969/1971
Όλο το έργο είναι αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη και είναι όντως ένα εξαιρετικά ιδόρρυθμο έργο που ξεχωρίζει μέσα στην δισκογραφία του Χατζιδάκι. Το έργο αυτό αποτελείται από έξι κομμάτια για πιάνο με έντονες επιρροές από το ρεμπέτικο. «Άρχισα να γράφω την “Ρυθμολογία” στο Λονδίνο το καλοκαίρι του 1969. Θέλησα απ’ την αρχή να παίξω σοβαρά, με μονούς ρυθμούς και με χασάπικα ανάμεσά τους που να εξαρτώνται από αστερισμούς. Και προ παντός, να ξαναθυμηθώ πολύ παλιούς τρόπους – τους ορθόδοξους – του μπουζουκιού και των ρεμπέτικων τραγουδιών. Νομίζω πως ήμουν πια σε θέση να τ’ ακούω χωρίς συναισθηματικές υπερβολές, από μακριά, πιο τεχνικά και μ’ όλο το βαθύ ερωτικοθρησκευτικό τους περιεχόμενο. […] Και όσο προχωρούσα στο σχεδίασμα του έργου, σκεφτόμουν τον ποιητή Σεφέρη. Γιατί αυτός πρώτος μας έκαμε να νιώσουμε τη σημασία ενός σοβαρού παιχνιδιού, με το “Τετράδιο Γυμνασμάτων” του π.χ., που το πρωτοδιάβασα νέος πολύ, ακριβώς σ’ αυτή την εποχή “της Μελισσάνθης”. Και υπήρξε αυθόρμητη η ανάγκη να του αφιερώσω την “Ρυθμολογία”. Μόνο που δεν φανταζόμουν πως αυτή τη στιγμή δε θα υπήρχε ανάμεσά μας. Μα η “Ρυθμολογία” δεν γράφτηκε για να τον θρηνήσει. Γράφτηκε για έναν ζωντανό Σεφέρη που εξακολουθεί να ζει ανάμεσά μας. Για τον ποιητή Σεφέρη που είχε τη δύναμη να μιλά, όταν μιλούσε, απλά, βαθιά και ελληνικά», ανάφερε ο ίδιος ο συνθέτης του έργου.
4. Reflections – 1970
Το 1968-69, όταν ο Μάνος ζούσε στη Νέα Υόρκη, έγραψε αυτό το άλμπουμ και το έδωσε στους New York Rock & Roll Ensemble, το οποίο «έντυσε» την μουσική του Χατζιδάκι με στίχους στα αγγλικά. Είναι ένα εξαιρετικό μουσικό επίτευγμα, το οποίο επανακυκλοφόρησε το 1993 με νέους στίχους του Νίκου Γκάτσου στα ελληνικά, σε ερμηνεία της Αλίκης Καγιαλόγλου, υπό τον τίτλο «Αντικατοπτρισμοί». Δώδεκα χρόνια μετά, το 2005, κυκλοφόρησε μια εξαιρετικά τιμητική διασκευή του άλμπουμ από το πατρινό συγκρότημα Raining Pleasure, με τον τίτλο Reflections και τους αγγλικούς στίχους.
5. Οι Μπαλάντες της Οδού Αθηνάς – 1983
«Η οδός Αθηνάς είναι η καρδιά της Αθήνας. Και η Αθήνα είναι η καρδιά του έθνους. Γι’ αυτό και ό,τι υμνεί την Αθηνάς είναι εθνικό κι ελληνικό μαζί. Κι έτσι όπως έχει τ’ όνομα Θεάς η οδός αυτή και στην κορυφή της την βλογάει ο Παρθενώνας, κανείς δεν της αμφισβητεί την εθνική αξία σ’ ολόκληρη τη χώρα. Ο δρόμος, η Αθηνάς, έχει πολλά οινομαγειρεία και πιο πολλά πορνεία, κινηματογράφους για κατ’ ιδίαν ερωτικήν απόλαυση, ξενοδοχεία σκοτεινά για άμεση ερωτική περίθαλψη – κάτι σαν Πρώτων Βοηθειών, να πούμε, ερωτικών – χιλιάδες καφενεία για ημερήσια χαύνωση, το Δημαρχείο κι ένα γραφείο κηδειών αλλοτινών καιρών. Στον δρόμο αυτόν κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστρωποί και χίλιοι δολοφόνοι. Αυτό περίπου είναι το σκηνικό», γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις το 1983, στο εξώφυλλο του δίσκου. Ή, όπως το λέει και η στιχουργός Αγαθή Δημητρούκα, πολύ πολύ καλύτερα σε ένα από τα τραγούδια του άλμπουμ, στο «Η πόρτα του Παράδεισου», «…μα εμείς δεν είμαστε άγγελοι, δεν είμαστε από σόι, ούτε φονιάδες ή ληστές, ούτε πολύ αθώοι».
6. Αθανασία – 1975
Αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος μιας τριλογίας που ξεκίνησε το 1970 με την «Επιστροφή», συνεχίστηκε το 1971 με το δίσκο «Της γης το χρυσάφι» και ολοκληρώθηκε με την «Αθανασία» με τραγουδιστές και στα τρία άλμπουμ τον Μανώλη Μητσιά και τη Δήμητρα Γαλάνη. Δώδεκα υπέροχα τραγούδια σε στίχους του Γκάτσου πάνω στην ιδέα του θανάτου και του οριστικού τέλους, με την φωνή του Μητσιά να αντηχεί σαν καμπάνα καθ’ όλη την διάρκειά του άλμπουμ.
7. Η Αμαρτία Είναι Βυζαντινή Και Ο Έρωτας Αρχαίος (Τα Τραγούδια Της Αμαρτίας) – 1992/1996
Το κύκνειο άσμα του Χατζιδάκι (που ηχογραφήθηκε εν μέρει το 1992 και ολοκληρώθηκε το 1996, μετά τον θάνατό του) είναι μια συλλογή τραγουδιών πάνω σε ποιήματα του Ντίνου Χριστιανόπουλου και ένα του Γιώργου Χρονά. Στους στίχους του άλμπουμ περιγράφεται η ζωή των ομοφυλόφιλων της Θεσσαλονίκης αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τις απέλπιδες προσπάθειές τους για την ανεύρεση ενός συντρόφου μέσα στις ιδιότυπες γκέι «καβάτζες» της πόλης. Ο ίδιος ο Χριστιανόπουλος το αποκήρυξε αμέσως, καθώς σε μία συνέντευξή του στον Χρήστο Μαυρή είπε χαρακτηριστικά: «Προσέξτε να δείτε. Για τον Χατζιδάκι νιώθω μεγάλο σεβασμό αλλά και μεγάλη αδιαφορία για το μουσικό έργο του. Δεν είμαι θαυμαστής του. Το φαντάζεσαι! Δεν είμαι θαυμαστής του έργου του Χατζιδάκι!».
8. Οδός Ονείρων – 1962
Μια παράσταση-σταθμός στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου με πρωταγωνιστές τους Δημήτρη Χορν, Ρένα Βλαχοπούλου, Ζωή Φυτούση, Μάρω Κοντού, Γιώργος Κωνσταντίνου και πολλούς ακόμη ηθοποιούς και θέμα τους κατοίκους μιας αθηναϊκής γειτονιάς που διηγούνται τις ιστορίες τους σε στίχους του ίδιου του συνθέτη, του Νίκου Γκάτσου και του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Απολύτως εκπληκτικό το ομώνυμο μουσικό θέμα, κυριολεκτικά ονειρικό το «Όνειρο παιδιών της γειτονιάς» και φυσικά ο εμβληματικός «Ηθοποιός» με τον Χορν.
9. Πορνογραφία – 1982
Το 1982 ο Χατζιδάκις έχει μόλις παραιτηθεί από τη θέση του ως διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ και, ανάμεσα στην διοργάνωση του «Μουσικού Αύγουστου» στην Κρήτη και των «Αγώνων Τραγουδιού» στην Κέρκυρα και την Καλαμάτα, ξεκινάει ένα φιλόδοξο εγχείρημα, κάτι σαν την νοητή συνέχεια της «Οδού Ονείρων», που ωστόσο στέφεται από εμπορική αποτυχία. Πρωταγωνίστρια ήταν η Σαπφώ Νοταρά, πλαισιωμένη από μερικούς νεαρούς, αλλά υπερταλαντούχους ηθοποιούς της εποχής εκείνης, όπως ο Χρήστος Ευθυμίου, η Μαρία Κανελλοπούλου, ο Σπύρος Μπιμπίλας, ο Χάρης Ρώμας, η Ελένη Τζώρτζη και ο Κωνσταντίνος Τζούμας. Η «Πορνογραφία» είναι, ωστόσο, ένα εξαιρετικό, σε καλλιτεχνικό επίπεδο έργο, με την «Μπαλάντα Των Αισθήσεων Και Των Παραισθήσεων» να ξεχωρίζει από την συλλογή των τραγουδιών.
10. America America – 1963
«Τι όργανα θα έπρεπε λοιπόν να χρησιμοποιήσω στη μουσική του “America America”; Μια άλλη νύχτα, στη Νέα Υόρκη του Σεπτέμβρη το 1963, βρήκα επιτέλους πως θα ταίριαζε πολύ στις αντιδράσεις του Σταύρου – του ήρωα της ταινίας – ένα σαντούρι, που να κυριαρχεί πάνω σ’ όλα τ’ άλλα όργανα. Τι είναι το σαντούρι; Μια μπαγκέτα που χτυπά δυνατά πάνω σε μια γυμνή χορδή. Κάτι σαν τσέμπαλο. Τουλάχιστον έτσι το θέλησα εγώ. Έντεκα νύχτες, καθόλου όμορφες, στην Αθήνα του Νοέμβρη του ίδιου χρόνου, έγραψα μες σ’ ένα στούντιο τέσσερις ενότητες μουσικής για το America America σύμφωνα με τ’ αρχικά μου σχέδια. Για το χωριό, για την πόλη, για την αστική οικογένεια των Σινίκογλου και για το βαπόρι που ταξιδεύει για την Αμερική», είχε πει τότε ο ίδιος ο Χατζιδάκις. Ενα απόκοσμα συγκλονιστικό άλμπουμ.
