Πριν από τέσσερα περίπου χρόνια, ο κόσμος παρακολούθησε μια στιγμή που κάποτε φαινόταν αδιανόητη: ένα ακροδεξιό πλήθος μπήκε με τσαμπουκά στο Καπιτώλιο των Ηνωμένων Πολιτειών, επιτιθέμενο στη βάση ενός δημοκρατικού θεσμού που για καιρό θεωρούνταν ακλόνητος. Οι ταραχοποιοί, οπλισμένοι με θεωρίες συνωμοσίας και τυφλή πίστη σε έναν ηγέτη που συστηματικά τροφοδοτούσε την οργή τους, διέλυσαν την αυταπάτη πως τέτοιες εκδηλώσεις πολιτικής βίας ανήκαν στο παρελθόν. Και σήμερα, σε μια ανατριχιαστική και συνάμα δυσοίωνη τροπή, ο ίδιος άνθρωπος που ενέπνευσε και υπερασπίστηκε εκείνη την επίθεση βρίσκεται ξανά στον Λευκό Οίκο.

Η αμερικανική πολιτική, σήμερα φαντάζει περισσότερο εύθραυστη από ποτέ. Μετά από δεκαετίες αυξανόμενης ανισότητας και πόλωσης, μεταμορφώνεται σε κάτι αλλόκοτο, αλλά και σε κάτι ανατριχιαστικά οικείο, για όσους πιθανόν έχουν μελετήσει την άνοδο του αυταρχισμού στο παρελθόν. Οι δημοκρατικοί θεσμοί φαίνεται ότι διαβρώνονται μέρα με τη μέρα, η πολιτική ρητορική ενσωματώνει χωρίς ντροπή στοιχεία που κάποτε θεωρούνταν ακραία, και το κράτος του νόμου κάμπτεται μπροστά στις επιταγές μιας νέας μορφής πολιτικής λατρείας.

Πριν από επτά χρόνια το Mashable είχε γράψει ότι ο Τραμπ εμπνέει… την αντίστασή του, δείχνοντας έτσι μια νέα εποχή διαμαρτυρίας στη μουσική, με μπάντες από τους Arcade Fire μέχρι τους Green Day στην πρώτη γραμμή μαχής. Ο Ντόναλντ Τραμπ, βέβαια, δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά το σύμπτωμα μιας βαθύτερης και μακροχρόνιας αποσύνθεσης. Η πορεία προς την εξουσία του είναι μια ιστορία μακρά και περίπλοκη, μια ιστορία που έχει αναλυθεί εξονυχιστικά αλλά παραμένει ανοιχτή (σαν πληγή), καθώς η σημερινή κατάσταση μοιάζει να ξεπερνά ακόμα και τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις. Είτε κάποιος τον γουστάρει είτε αναγνωρίζει την αργή αλλά σταθερή διολίσθηση της χώρας προς έναν φασισμό (ο οποίος δεν θυμίζει το Τρίτο Ράιχ, αλλά μια άλλη, νέα εκδοχή του βγαλμένη από κάποιο μυθιστόρημα ή ταινία ΕΦ), η αμερικανική πολιτική βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε μια μοναδική, σχεδόν μετα-δημοκρατική φάση.

Η ιστορία, βέβαια, έχει δείξει πως, σε καιρούς κρίσης, η τέχνη συχνά γίνεται καταφύγιο και αντίσταση. Η μουσική, με τη διαχρονική ικανότητά της να μεταφέρει πολιτικά μηνύματα, προσέφερε πάντα παρηγοριά, αλλά και έμπνευση στις πιο σκοτεινές στιγμές. Από την εποχή του Γούντι Γκάθρι (Woody Guthrie), του τροβαδούρου που χλεύαζε τους δικτάτορες και έγραφε στίχους ενάντια στους φασίστες, μέχρι τους σύγχρονους καλλιτέχνες που προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν την καφκική πραγματικότητα της Αμερικής του 21ου αιώνα, η μουσική παραμένει μια από τις τελευταίες μορφές ελεύθερης έκφρασης – τουλάχιστον προς το παρόν.

Καθώς η πολιτική σκηνή των ΗΠΑ μοιάζει να γλιστρά ολοένα και περισσότερο προς έναν νέο, «εκλεπτυσμένο» αυταρχισμό, η ερώτηση δεν είναι πλέον αν η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση. Είναι αν υπάρχει επιστροφή από το χείλος της αβύσσου.

Γεννημένος μέσα στον εφιάλτη της ξηρασίας τη δεκαετία του 1930, ο Woody Guthrie ήταν ένας βραχνός προφήτης μιας χώρας που πάλευε με τις αντιφάσεις της. Με την κιθάρα του να γράφει πάνω της το περιβόητο «This Machine Kills Fascists», ταξίδεψε στις αμερικανικές πεδιάδες, τραγουδώντας την αλήθεια σε αυτούς που οι κυβερνήσεις και οι επιχειρηματικοί κολοσσοί ήθελαν να αφήσουν αόρατους. Ανάμεσα στα αμέτρητα τραγούδια που έγραψε, θα ξεχωρίζει πάντα το “This Land is Your Land”, ένα κομμάτι που έμελλε να διδάσκεται στα σχολεία, να τραγουδιέται σε δημόσιες συγκεντρώσεις και τελικά, να συμπεριληφθεί στο National Recording Registry το 2022.

Όμως, όπως τόσοι και τόσοι μουσικοί πριν και μετά από αυτόν, ο Guthrie υπέστη ένα θλιβερό φαινόμενο: η μουσική του αποστειρώθηκε, το μήνυμά του παραποιήθηκε. This Land is Your Land. Ακούγεται, επιφανειακά, σαν ένας ύμνος στην αμερικανική ελευθερία, μια ωδή στη «γη των ευκαιριών». Στην πραγματικότητα, όμως, είναι μια άγρια, ανυποχώρητη διαμαρτυρία. Ένα τραγούδι που επιτίθεται στη λογική της ιδιοκτησίας, που αμφισβητεί τον καπιταλιστικό μηχανισμό, που αναρωτιέται πώς γίνεται μια γη να ανήκει σε λίγους, όταν φτιάχτηκε για να ανήκει σε όλους. Αν κοιτάξει κανείς σε βάθος τη δισκογραφία του Guthrie, θα βρει δεκάδες επαναστατικά τραγούδια, ύμνους κατά του φασισμού και της οικονομικής εκμετάλλευσης, καλέσματα για ταξική συνείδηση και απελευθέρωση του προλεταριάτου.

Όμως η ιστορία του Guthrie εκτυλίχθηκε σχεδόν 80 χρόνια πριν. Η εποχή που τον γέννησε μοιάζει, επιφανειακά, μακρινή. Η σκόνη από τις καταιγίδες σκόνης που έπληξαν τη χώρα τη δεκαετία του ’30 δεν απειλεί πια τους φτωχούς αγρότες, αλλά έχει αντικατασταθεί από μια νέα, πιο ύπουλη μορφή αποστέρησης: την εξαντλητική οικονομική αβεβαιότητα, την ανεργία, την αδυναμία των νέων γενεών να ζήσουν με αξιοπρέπεια. Το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει, αλλά μήπως το μήνυμα του Guthrie είναι πιο επίκαιρο από ποτέ;

Η αναβίωση του φασισμού δεν είναι πλέον μια αόριστη, ακαδημαϊκή ανησυχία. Είναι μια πραγματικότητα που κερδίζει έδαφος, χτίζοντας ξανά το προσωπείο της εξουσίας. Και κάθε μέρα που περνά, οι καπιταλιστικές δομές που τόσο αδίστακτα κατήγγειλε ο Guthrie, δικαιώνουν κάθε λέξη του.

Όμως ο Guthrie, μέσα στην οργή και την αγανάκτησή του, κρατούσε πάντα ζωντανή μια φλόγα ελπίδας. Δεν τραγουδούσε μόνο για την αδικία, αλλά και για την πιθανότητα της αλλαγής, για την προοπτική ενός μέλλοντος όπου η αμερικανική δημοκρατία δεν θα είναι απλώς μια σκιά του εαυτού της. Και αν κάτι είναι πραγματικά τρομακτικό στην εποχή μας, δεν είναι μόνο η επιστροφή των ίδιων εφιαλτικών συστημάτων που κάποτε πάλεψε να γκρεμίσει – είναι η αίσθηση ότι η ελπίδα που ο ίδιος κάποτε ψιθύριζε στη μουσική του, χάνεται μέρα με τη μέρα.

Σήμερα, ένας πρώην τηλεοπτικός σταρ και επιχειρηματίας, που πριν από μόλις τέσσερα χρόνια υποκίνησε ένα πραξικόπημα, μαζί με έναν μη εκλεγμένο Νοτιοαφρικανό δισεκατομμυριούχο τεχνολογικό γίγαντα, τον Έλον Μασκ, ξηλώνουν το Σύνταγμα και καταργούν βασικούς μηχανισμούς προστασίας για τα πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας. Η Αμερική μοιάζει αγνώριστη. Η ελπίδα που κάποτε έκρυβε η μουσική του Guthrie έχει αντικατασταθεί από τη σκιά ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, το οποίο δεν γεννήθηκε από τις στάχτες ενός παλιού πολέμου, αλλά από την ίδια τη δημοκρατία που τώρα συντρίβει.

Και όμως, ο Guthrie το είχε δει να έρχεται. Το 1954 έγραψε το “Old Man Trump”, ένα τραγούδι που αποκάλυπτε τον ρατσισμό και τις διακρίσεις του πατέρα του σημερινού Προέδρου, του Φρεντ Τραμπ. Ήταν μια καταγγελία μιας άλλης εποχής, αλλά με έναν απόηχο που ηχεί εκκωφαντικά μέχρι σήμερα. Γιατί αυτό είναι το διαχρονικό στοιχείο του Guthrie: τα τραγούδια του δεν ήταν ποτέ μόνο για το παρόν, αλλά για κάθε εποχή που η τυραννία προσπαθεί να αναγεννηθεί μέσα από την απάθεια των πολλών.

Βέβαια, ούτε ο ίδιος θα μπορούσε να προβλέψει την άνοδο ενός δισεκατομμυριούχου της τεχνολογίας με ρίζες στο απαρτχάιντ, ούτε να φανταστεί ότι ένας πρώην παρουσιαστής reality show θα γινόταν ο νέος αυτοκράτορας της Αμερικής. Αλλά το αντιφασιστικό μήνυμα που διαπερνά κάθε στίχο του είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Ο Guthrie τραγουδούσε για έναν κόσμο που γεννάει ξανά και ξανά τους ίδιους εφιάλτες. Και αυτή τη φορά, κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν τους είδε να έρχονται.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.

 

 

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News