Για πολλούς από εμάς, η περιήγηση στα αγαπημένα μας online καταστήματα δεν είναι απλώς shopping therapy, είναι τελετουργία. Σαν μικρή απόδραση μετά από μια κουραστική μέρα και εκείνα που αγοράζουμε, μία μικρή ανταμοιβή ότι τα καταφέραμε και σήμερα. «Ξεφυλλίζουμε» σελίδες με προϊόντα, συγκρίνουμε, φανταζόμαστε πώς θα είναι όταν αυτά φτάσουν σπίτι και ο εγκέφαλός μας, μας ανταμείβει για αυτό με το να απελευθερώνει ντοπαμίνη, την η ορμόνη της ευχαρίστησης, και για λίγο νιώθουμε καλά. Κι όμως, συχνά το τέλος της διαδικασίας αφήνει πίσω του μια παράξενη γεύση, όχι χαρά, αλλά κενό. Καμία ετικέτα δεν ταιριάζει, η συσκευασία μένει στην άκρη, το αντικείμενο μοιάζει άχρηστο και η ψυχή μας βαραίνει. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Στο διαδίκτυο οι επιλογές είναι αμέτρητες, τα χιλιάδες προϊόντα, τα αμέτρητα brands, τα χρώματα, τα μεγέθη, τα υλικά, οι προσφορές, οι κριτικές, όλα είναι μπροστά σου. Αν και θεωρητικά αυτό είναι προνόμιο το έχεις μία τόσο μεγάλη ποικιλία και τη δυνατότητα της επιλογής, στην πράξη καταλήγει να σε μπλοκάρει. Έρευνες μάρκετινγκ έχουν δείξει πως όταν έχουμε πολύ μεγάλη ποικιλία επιλογών, συχνά δεν μπορούμε να αποφασίσουμε σωστά. Η ψυχολογική πίεση οδηγεί σε παράλυση από την υπερβολή των επιλογών και κατ’ επέκταση οδηγεί είτε σε αδράνεια και δεν αγοράζουμε τίποτα, είτε σε παρορμητική, αμφίβολη αγορά που μπορεί να μετανιώσουμε. Το αποτέλεσμα είναι μια ψυχολογία που πλημμυρίζει από ερωτήματα και αμφιβολίες του τύπου «Μήπως υπάρχει κάτι καλύτερο;», «Μήπως αυτό δεν είναι αυτό που περίμενα;», «Μήπως έκανα λάθος;». Και η αίσθηση ότι όλο αυτό το ψάξιμο ήταν μάταιο ή ακόμα χειρότερα, καταστροφικό.

Το παράδοξο είναι ότι μια διαδικασία που υποτίθεται πως θα γλίτωνε χρόνο -όπως είναι το online shopping- πολλές φορές καταλήγει να σου «κλέβει» ώρες. Να σε κάνει να χάνεσαι σε ατελείωτο scroll, να βλέπεις προτάσεις,να συγκρίνεις, να διαβάζεις κριτικές,να ξαναξεκινάς και πριν το καταλάβεις έχουν περάσει αρκετές ώρες. Ο χρόνος αυτός δεν επιστρέφει και όταν δεν έχεις ούτε μια ικανοποιητική αγορά στο τέλος, τότε το μόνο που απομένει είναι εκνευρισμός και απογοήτευση. Ένας «κλεμμένος» χρόνος από τη ζωή σου, που δεν φέρνει κάτι ουσιαστικό.

Η πίεση του «υπεύθυνου» καταναλωτή και το ηθικό βάρος

Σήμερα, το shopping δεν είναι απλώς αγορά, είναι δήλωση. Μια δήλωση αισθητικής, ταυτότητας, ακόμη και ηθικής και η αυξανόμενη σημασίας της βιωσιμότητας και του «θ’ αγοράσω κάτι μόνο αν δεν επιβαρύνει το περιβάλλον και είναι ηθικά σωστό», προσθέτει τεράστια πίεση. Από τη μία θες να είσαι «σωστός καταναλωτής», από την άλλη να απολαύσεις τη διαδικασία. Να έχεις στιλ, να είσαι cool, αλλά και να κάνεις αγορές με υπευθυνότητα. Έτσι κάθε επιλογή γίνεται ένα μικρό στοίχημα για το αν και κατά πόσο θα με ικανοποιήσει αυτή η αγορά. Είναι πραγματικά καλό για μένα, έχει καλή ποιότητα, είναι βιώσιμο; Η προσπάθεια να βρεις τη «σωστή» απάντηση μπορεί να μετατραπεί σε άγχος, με αποτελέσματα όπως αμφιβολίες, ενοχές και εσένα να μετανιώνεις αν αγοράζεις επανειλημμένα και δεν χρησιμοποιείς τίποτα.

Η διαδικασία αγοράς ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Η ντοπαμίνη σε κάνει να νιώθεις ευφορία, για λίγο και ένα νέο gadget, ένα ρούχο που σου άρεσε, ένα κουτί που περιμένεις να ανοίξεις, δημιουργούν αίσθημα χαράς και προσμονής. Όμως αυτό το αίσθημα είναι παροδικό και αν ξοδέψεις περισσότερο απ’ ό,τι έχεις υπολογίσει σε πράγματα που δεν χρειάζεσαι, η ψυχολογική ανταμοιβή δεν έρχεται και τότε το κενό είναι πιο βαθύ.

Παράλληλα, για άτομα που βιώνουν άγχος, μοναξιά ή κατάθλιψη, το online shopping μπορεί να γίνει ένας μηχανισμός «διαφυγής», ένας τρόπος να προσπαθήσεις να νιώσεις καλύτερα, έστω προσωρινά. Αλλά όπως φαίνεται, τέτοια μοτίβα μπορούν να οδηγήσουν σε εθισμό, με σοβαρές συνέπειες για την ψυχική υγεία και την οικονομική σταθερότητα.

Οι ειδικοί έχουν μερικές απλές, αλλά αποτελεσματικές συμβουλές:

Θέσε έναν σαφή στόχο πριν ανοίξεις το browser για παράδειγμα ψάχνεις για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, όχι απλώς να «χαζέψεις».
Όρισε όριο χρόνου, 15–20 λεπτά είναι αρκετά για να μην χαθείς στο ατελείωτο scroll.
Περιορίσου σε λίγες, αξιόπιστες μάρκες που εμπιστεύεσαι, για να μειώσεις την ποσότητα των επιλογών.
Αν νιώσεις άγχος, πίεση ή μια συνεχή ανάγκη για ψώνια, σταμάτα, κλείσε την οθόνη, κάνε κάτι άλλο, βγες έξω, περπάτησε.
Αν δεις πως το online shopping επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία, τα οικονομικά ή τις σχέσεις σου, αν γίνεται συνήθεια για διαφυγή, απομόνωση ή ανικανοποίητη επιθυμία, τότε ίσως αξίζει να επανεξετάσεις τη σχέση σου με τις αγορές.

Το online shopping δεν είναι κακό από μόνο του, αντίθετα μπορεί να προσφέρει άνεση, ποικιλία, λύση για όσους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να περιηγηθούν σε φυσικά καταστήματα. Είναι ένα εργαλείο, και όπως κάθε εργαλείο, η χρησιμότητα ή η ζημιά του εξαρτάται από το πώς το χρησιμοποιείς. Αλλά όταν γίνεται καταφυγή, αποφυγή ή μηχανισμός συναισθηματικής απαλλαγής, χάνει το νόημά του και τότε δεν σε φροντίζει σε «αποτελειώνει». Και το άδειο καλάθι που περίμενες να σε γεμίσει, τελικά σε αφήνει με ένα βαρύ αίσθημα ενός κενού «γιατί».

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.