Πολλές φορές πιάνω την μητέρα μου να λύνει σουντόκου, καθώς κάπου είχε διαβάσει ότι τα σταυρόλεξα και τα άλλα νοητικά παιχνίδια, μπορούν να καθυστερήσουν την εκδήλωση των συμπτωμάτων της άνοιας και της νόσου Αλτσχάιμερ. Η νόσος αυτή πλανιέται πάνω από την οικογένεια σαν ένας κοινός κρυφός φόβος.

Η νόσος Αλτσχάιμερ στοιχειώνει την οικογένειά μου εδώ και γενιές. Θυμάμαι τη βασανιστική κάθοδο της γιαγιάς μου στη λήθη, καθώς οι αναμνήσεις της διαβρώνονταν σιγά σιγά, αφήνοντας πίσω της ένα κούφιο κέλυφος του ανθρώπου που θυμόμουν, που με μεγάλωσε και που αγάπησα. Η εμπειρία αυτή μου άφησε ένα βαθύ αίσθημα τρόμου – θα είμαι εγώ η επόμενη;

Τι είναι ακριβώς ένα “deepfake”;

Μια νέα τεχνολογική απειλή μεγέθυνε αυτό το άγχος. Τα deepfakes, ψεύτικα μέσα που τροφοδοτούνται από τεχνητή νοημοσύνη, αναπτύσσουν γρήγορα την ικανότητα να παραμορφώνουν την πραγματικότητα και να κατασκευάζουν ψεύτικες εμπειρίες με ανησυχητική αληθοφάνεια. Ουσιαστικά μιλάμε για ηχητικά ή βίντεο, όπου κάποιος εμφανίζεται να λέει ή να κάνει πράγματα που ουδέποτε είπε ή έκανε!

Από το ροζ βίντεο της Σκάρλετ Γιόχανσον μέχρι την απόπειρα πραξικοπήματος στην Γκαμπόν, έχουν την ικανότητα να μπερδεύουν την αλήθεια με το ψέμα επικίνδυνα. Για όποιον φοβάται την απώλεια της ταυτότητας και την απώλεια του εαυτού του μέσω της νόσου Αλτσχάιμερ, τα deepfakes θέτουν σε κίνδυνο την ιερότητα των αναμνήσεών μας.

Η εξελιγμένη τεχνητή νοημοσύνη συνθέτει το αρχικό υλικό – φωτογραφίες, βίντεο, φωνές – σε νέες, παραποιημένες εκδοχές που φαίνονται αληθινές. Με εκθετικές βελτιώσεις στην ποιότητα, τα deepfakes προσομοιώνουν πλέον εκφράσεις και συμπεριφορές με ανατριχιαστική ακρίβεια, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την επαλήθευση της αυθεντικότητας, δίνοντας ζωή σε ψευδή γεγονότα.

Η φθορά της σκέψης  της γιαγιάς μου με δίδαξε πόσο εύθραυστες και πολύτιμες είναι οι αναμνήσεις. Διαμορφώνουν την ταυτότητά μας, καθοδηγούν τις αποφάσεις μας και καλλιεργούν τις σχέσεις μας. Η απώλειά τους δημιουργεί μεγάλη οδύνη. Τα deepfakes, ωστόσο, θέτουν σε κίνδυνο τις αναμνήσεις κατασκευάζοντας εμπειρίες που μοιάζουν αληθινές, διαστρεβλώνοντας την αλήθεια των πιο πολύτιμων στιγμών μας.

Καθώς η γραμμή μεταξύ αληθινών και ψεύτικων αναμνήσεων θολώνει, τα deepfakes έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν ψυχολογικό όλεθρο. Τι μας απομένει όταν τα δομικά στοιχεία του εαυτού και των σχέσεων διαβρώνονται και η αίσθηση της πραγματικότητας αποσταθεροποιείται;

Οι πρώτες μου αναμνήσεις από τη γιαγιά μου τη Χρύσω από την οποία πήρα το όνομά μου είναι λουσμένες σε μια ζεστή αίσθηση. Θυμάμαι το χαμόγελό της. Θυμάμαι όταν με πήγαινε το πρωί στο νηπιαγωγείο και που κάθε πρωί μου έβραζε το γάλα μου, τους τεράστιους περιπάτους μας και το αυγό που με τάιζε από μια σημένια σκαλιστή με λουλουδάκια αυγοθήκη. Καθώς η νόσος Αλτσχάιμερ προχωρούσε, η υπόστασή της ξεθώριαζε. Έγινε αγνώριστη – ένας μπερδεμένος ξένος σε ένα οικείο σώμα.

Η τεχνολογία μπορεί να φέρει πίσω τη γιαγιά μου – ή τουλάχιστον να μου εξασφαλίσει ένα πειστικό ομοίωμά της. Αλλά νιώθω άβολα να φαντάζομαι πλαστές αναμνήσεις του παρελθόντος με την γιαγιά μου που δημιουργούνται από την τεχνολογία deepfake, μπερδεύοντας τις γνήσιες αναμνήσεις μου και ξαναγράφοντας την παρακαταθήκη της. Και αρχίζω να συνειδητοποιώ ότι, είτε αναπτύξω εγώ η ίδια νόσο Αλτσχάιμερ είτε όχι, αυτές οι κατασκευασμένες εμπειρίες θα μπορούσαν να καταστρέψουν εντελώς την αντίληψή μου για την πραγματικότητα.

Η τεχνοφιλική τάση υποστηρίζει ότι η απειλή των deepfakes είναι υπερβολική. Ήδη οι παλιές τεχνικές επεξεργασίας φωτογραφιών επέτρεπαν τη χειραγώγηση. Με μια επαρκή παιδεία στα μέσα ενημέρωσης, οι άνθρωποι θα μπορούσαν να μάθουν να αναγνωρίζουν την παραπληροφόρηση. Αλλά ακόμη και αν κάτι τέτοιο ισχύει, αυτές οι απόψεις παραβλέπουν τις ύπουλες νοητικές και συναισθηματικές επιπτώσεις των deepfakes.

Η παλιά καλή επεξεργασία των φωτογραφιών φαντάζει παλαιολιθική σε σύγκριση με τον αψεγάδιαστο ρεαλισμό των Deepfakes. Ενώ μπορούμε να αναγνωρίσουμε διανοητικά τις παλιές τεχνικές ως απομίμηση, προϊόν photoshop κτλ., τα deepfakes συχνά παρακάμπτουν την λογική μας και καταλαμβάνουν άμεσα την αντίληψή μας. Το μυαλό μας ενστικτωδώς αποδίδει τις ψεύτικες αναμνήσεις ως πραγματικές, πριν παρέμβει ο ορθολογικός έλεγχος.

Τα deepfakes αξιοποιούν τις ίδιες οπτικές οδούς επεξεργασίας με τις πραγματικές αναμνήσεις. Ακριβώς όπως οι αληθινές αναμνήσεις μπορεί να απομνημονεύονται λανθασμένα, οι ψεύτικες αναμνήσεις έχουν την δυνατότητα  να μας δίνουν την αίσθηση ότι ανακαλούνται με μεγάλη ακρίβεια. Αυτό το φαινόμενο, που ονομάζεται από τους ψυχολόγους «φαινόμενο της ψευδαίσθησης της αλήθειας», εκμεταλλεύεται την προεπιλεγμένη αποδοχή του εγκεφάλου που δέχεται τις εμπειρίες ως αληθινών, ανεξάρτητα από την αυθεντικότητά τους. Για τα άτομα με φθίνουσα γνωστική λειτουργία, όπως εκείνα που πάσχουν από Αλτσχάιμερ – ή ακόμη και για τα άτομα σε προχωρημένη ηλικία – η αντίσταση στις ψεύτικες αναμνήσεις αρχίζει να υποχωρεί.

Πέρα από αυτές τις γνωστικές διαστάσεις, η συναισθηματική απήχηση των ψεύτικων αναμνήσεων επιτείνει τον κίνδυνο. Ακόμη και αν αναγνωριστεί ως ψεύτικο, ένα ρεαλιστικό deepfake που απεικονίζει ένα αγαπημένο πρόσωπο μπορεί να προκαλέσει πραγματικά συναισθήματα. Το μυαλό μας διατηρεί την ενστικτώδη εμπειρία, ενώ η συνειδητοποίηση της μη αυθεντικότητας εφαρμόζονται μόνο εκ των υστέρων.

Η γιαγιά μου έχει πεθάνει, αλλά τα deepfakes μπορούν να προκαλέσουν ρεαλιστικές προσομοιώσεις της που να μοιάζουν τρομερά αληθινές. Θα μπορούσαν να προβάλουν ψεύτικες εικόνες της, που να είναι υγιής και χαρούμενη. Και θα μπορούσα να με μεγάλη ευκολία να προσκολληθώ σε αυτές τις ψευδαισθήσεις, ενστικτωδώς αποδεχόμενη πως είναι πραγματικές, προτού αναγνωρίσω απρόθυμα την απάτη τους. Με αυτόν τον τρόπο, τα deepfakes θα χειραγωγούσαν τα συναισθήματά μου με ψέματα, καταστρέφοντας έτσι τις πολύτιμες πραγματικές μου αναμνήσεις.

Αυτή η συναισθηματική χειραγώγηση έχει διαρκή αποτελέσματα. Καθώς όπως είναι φυσιολογικό οι αναμνήσεις φθείρονται, εξωτερικές πηγές όπως φωτογραφίες, βίντεο και οι σχέσεις με τους άλλους ενισχύουν την προσωπική μας ταυτότητα. Τα deepfakes εισάγουν αστάθεια σε αυτά τα κοινωνικά και γνωστικά σημεία επαφής. Με την πάροδο του χρόνου, η ενσωμάτωση τεχνητών αναμνήσεων θέτει τα θεμέλια για μια διαστρεβλωμένη αίσθηση του εαυτού και της πραγματικότητας.

Οι αναμνήσεις και οι σχέσεις μας αποτελούν το θεμέλιο της προσωπικής μας ταυτότητας και του νοήματος που αποδίδουμε στη ζωή μας. Για τους ασθενείς με Αλτσχάιμερ, η διατήρηση της ιερότητας αυτών των αναμνήσεων, είναι υψίστης σημασίας. Όμως, τα ψεύδη διεισδύουν και υπονομεύουν αυτούς τους δεσμούς. Υπόσχονται την άνεση κατασκευασμένων στιγμών που δεν υπήρξαν ποτέ πραγματικά. Και η ψεύτικη συναισθηματική τους απήχηση δημιουργεί μια ακαταμάχητη γοητεία που συσκοτίζει την αργή εξασθένιση της πραγματικότητας.

Η κοινότητα της τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να θέσει ως προτεραιότητα τον εντοπισμό των deepfakes και την ανάδειξη του αυθεντικού περιεχομένου. Οι εταιρείες που επωφελούνται από τα τεχνητά μέσα ενημέρωσης θα πρέπει παράλληλα να χρηματοδοτήσουν την δεοντολογική έρευνα. Οι δημοσιογράφοι διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο. Καθώς τα deepfakes πολλαπλασιάζονται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ο επαγγελματικός έλεγχος των γεγονότων μπορεί και πρέπει να τα αντιμετωπίσει.

Η αλήθεια και τα γεγονότα έχουν για μένα μεγαλύτερη σημασία από ποτέ άλλοτε. Όλοι μας πρέπει και οφείλουμε να λάβουμε μέτρα κατά των deepfakes και της ικανότητάς τους να χειραγωγούν τα συναισθήματα και να εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους. Πρέπει αρχικά εμείς οι ίδιοι να συνειδητοποιήσουμε τους κινδύνους που θέτουν τα deepfakes στην κοινωνία,  και στην συνέχεια να αναπτύξουμε άμυνες εναντίον τους.

Είναι σημαντικό να καταφέρουμε να διατηρήσουμε αληθινά βίντεο, φωτογραφίες και αναμνήσεις, διατηρώντας τη γνήσια ιστορία μας και να προστατεύσουμε τους αγαπημένους μου από πλαστές αναμνήσεις που διαδίδονται μέσω deepfakes. Η γνώση είναι δύναμη, και μέσω της κατανόησης και της επαγρύπνησης, μπορούμε να συμβαλουμε στην αντιμετώπιση αυτής της απειλής.

Η γιαγιά μου η Χρύσω ενσάρκωνε τη χάρη και τη συμπόνια. Η μνήμη της παραμένει στην καρδιά μου μέσα από πολύτιμες αναμνήσεις. Όμως, τα deepfakes θέτουν σε κίνδυνο αυτές τις αναμνήσεις. Αυτή η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να δηλητηριάσει τους πιο ιερούς δεσμούς μας, εκτός αν αντισταθούμε συλλογικά στην ψευδεπίγραφη γοητεία της. Ευτυχώς έχουμε ακόμα χρόνο για να αποτρέψουμε την καταστροφή της κοινωνίας από τα deepfakes. Αλλά αυτό θα το καταφέρουμε μόνο αν αναγνωρίσουμε που εγκυμονούν, προτού χάσουμε εντελώς την ικανότητά μας να διακρίνουμε την αλήθεια.

 

➸ Δείτε επίσης: Τα πιο τρομακτικά συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης σε έργα επιστημονικής φαντασίας