Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) ορίζεται συνήθως ως η προσομοίωση διαδικασιών ανθρώπινης νοημοσύνης από συστήματα υπολογιστών. Έχει γίνει ένας πολύ δημοφιλής όρος σήμερα και χάρη στην πανταχού παρουσία της σε πολλές βιομηχανίες, έχει αλλάξει την καθημερινότητά μας και η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί ολοένα και περισσότερο για την εξέλιξή τη. 

Αλλά, αναμφισβήτητα, το μεγαλύτερο μέρος της τεχνητής νοημοσύνης είναι ουσιαστικά απλώς εξελιγμένος αυτοματισμός και όχι αληθινή “νοημοσύνη”.

Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι πολύ ικανά να αναπαράγουν πτυχές του ανθρώπινου μυαλού, αλλά έχουν πολύ δρόμο να διανύσουν μέχρι να αποκτήσουν συνείδηση – κάτι που έρχεται φυσικά στους ανθρώπους. Ωστόσο, ενώ οι μηχανές στερούνται αυτή την αίσθηση, η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη για την ενσωμάτωση της τεχνητής συνείδησης σε αυτές.

Τι είναι συνείδηση;

Η συνείδηση είναι η ατομική επίγνωση του περιβάλλοντος καθώς και των μοναδικών μας σκέψεων, αναμνήσεων, συναισθημάτων και αισθήσεων. Ουσιαστικά, η συνείδησή είναι η επίγνωσή μας για τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας.

Η συνείδηση αναφέρεται στις συνειδητές εμπειρίες, στην προσωπική επίγνωση για τις δικές μας σκέψεις, τα αισθήματα, τις αναμνήσεις και αντιλήψεις. 

Έχει διάφορους βιολογικούς και κοινωνικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, μας επιτρέπει να επεξεργαζόμαστε πληροφορίες, να επιλέγουμε τις ενέργειές μας, να ορίζουμε προτεραιότητες, να μαθαίνουμε και να προσαρμοζόμαστε σε νέες πληροφορίες, να λαμβάνουμε αποφάσεις και πολλά άλλα. Όλα αυτά απαιτούν αυτογνωσία, κάτι που είναι αδύνατο χωρίς συνείδηση.

Πρόκειται για έναν τρόπο επεξεργασίας πληροφοριών. Επιτρέπει όχι μόνο τη μετάδοση πληροφοριών αλλά και κυρίως την παραγωγή πληροφοριών. 

Οι πληροφορίες που παράγει έχουν νόημα για το άτομο που τις βιώνει συνειδητά: το άτομο, που τις βιώνει συνειδητά, γνωρίζει τι σημαίνει για αυτόν, με την έννοια ότι έχει η πληροφορία που παράγει έχει νόημα μόνο για το άτομο που το βιώνει, και όχι για άλλους ανθρώπους: για παράδειγμα, ξέρω τι σημαίνει για μένα να βιώνω «φόβο», αλλά ένα άλλο άτομο δεν μπορεί να ξέρει άμεσα τι σημαίνει για μένα αυτό το βίωμα. 

Το νόημα είναι μια νοητική σύνδεση μεταξύ κάτι συγκεκριμένου ή αφηρημένου και μιας συνειδητής εμπειρίας. Τα σύμβολα έχουν νόημα μόνο για οντότητες που έχουν κάνει συνδέσεις μεταξύ των συνειδητών εμπειριών τους και των συμβόλων.

Τι είναι η Τεχνητή Συνείδηση;

Η τεχνητή συνείδηση (γνωστή επίσης ως μηχανική συνείδηση ή συνθετική συνείδηση ή συνείδηση τεχνητής νοημοσύνης) αναφέρεται σε μια μη βιολογική, ανθρωπογενή μηχανή που έχει επίγνωση της ύπαρξής της. Όταν – ή αν – θα δημιουργηθεί, θα επηρεάσει βαθιά την κατανόησή μας για το τι σημαίνει να είσαι “ζωντανός”.

Το τεχνητή συνείδηση λοιπόν αναφέρεται σε μια μη βιολογική μηχανή που δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο που έχει επίγνωση της δικής της ύπαρξης και μπορεί να σκέφτεται σαν να έχει μυαλό. Είναι ένα βήμα πέρα από την Τεχνητή Γενική Νοημοσύνη και συνεπάγεται κάτι περισσότερο από απλή νοημοσύνη – συνεπάγεται συναίσθημα και αυτογνωσία

Αντιπροσωπεύει το επόμενο επίπεδο ισχυρής τεχνητής νοημοσύνης. Είναι ευφυΐα με επίγνωση. Ένα μηχάνημα που μπορεί να αισθάνεται και να αντιδρά σαν άνθρωπος όχι μόνο θα έχει εκπληκτικές δυνατότητες, αλλά θα βοηθήσει πολύ τα συστήματα που περιλαμβάνουν ανθρώπινες συναλλαγές ή αλληλεπιδράσεις.  

Είναι πραγματικά δυνατό οι μηχανές να έχουν συνείδηση;

Σε αντίθεση με τη νοημοσύνη, η οποία μπορεί (αναμφίβολα) να ποσοτικοποιηθεί μέσω του IQ, η συνείδηση είναι πιο δύσκολο να εκτιμηθεί. Ο έλεγχος του εάν έχει επιτευχθεί τεχνητή συνείδηση θα είναι ένα φιλοσοφικό ερώτημα και όχι ένα τεχνικό.

Όταν συζητάμε για την τεχνητή συνείδηση, δεν φαίνεται να υπάρχει συναίνεση για το τι σημαίνει στην πραγματικότητα «συνείδηση». Υπάρχει ακόμη συζήτηση ως προς τον ορισμό του, με πολλές διαφορετικές εξηγήσεις που προβάλλονται τόσο από νευροεπιστήμονες όσο και από φιλοσόφους. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι σε αντίθεση με τη νοημοσύνη, η συνείδηση περιλαμβάνει ένα στοιχείο υποκειμενικής εμπειρίας.

Το πρόβλημα έγκειται στη δυσκολία να εξηγηθεί πώς μπορούν να προκύψουν υποκειμενικές καταστάσεις από αντικειμενικά φυσικά συστήματα.

Μια υποκειμενική εμπειρία είναι για παράδειγμα, πώς είναι να βλέπεις το κόκκινο χρώμα ή να αισθάνεσαι πόνο. Η αντίληψή μας είναι υποκειμενική και περιλαμβάνει όραση, όσφρηση, αφή, συναίσθημα και έχει σε μεγάλο βαθμό αρκετές βιοχημικές επιρροές. Βλέπουμε τα χρώματα διαφορετικά από ότι ένας σκύλος, που βλέπει διαφορετικά από ότι ένα έντομο, αλλά είμαστε όλοι «ζωντανοί».

Ως άνθρωποι, αισθανόμαστε και εκφράζουμε πράγματα σε καθημερινή βάση. Η συνείδηση μας κάνει να επικοινωνούμε με το περιβάλλον μας, να αντιλαμβανόμαστε τις προσλαμβάνουσες που έχουμε και να τις επεξεργαζόμαστε.

Αυτή η συνείδηση είναι αυτό που κάποιοι θα ήθελαν να έχουν οι μηχανές κάτι εξαιρετικά δύσκολο καθώς δυσκολεύονται ακόμη και να χειριστούν άγνωστες καταστάσεις. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι λειτουργούν μέσα σε ένα συγκεκριμένο πεδίο. Οι μηχανές εκπαιδεύονται να εκτελούν συγκεκριμένες εργασίες. Αν μπουν σε μια νέα κατάσταση, μπορεί να αποτύχουν.

Συμβολισμός και Προγραμματισμός 

Η βασική φύση των προγραμμάτων είναι ότι είναι απαλλαγμένα από συνειδητούς συσχετισμούς που συνθέτουν νόημα. Οι κώδικες προγραμματισμού περιέχουν νόημα για τους ανθρώπους μόνο επειδή ο κώδικας έχει τη μορφή συμβόλων που συνδέονται με τις συνειδητές εμπειρίες των αναγνωστών. Ο υπολογιστής που τροφοτείται με αυτή τη γλώσσα προγραμματισμού δεν κατανοεί το νόημα πίσω από τον κώδικα της, απλά εκτελεί τη λογική και τις εντολές που του έχουν δοθεί. ,

Για το μηχάνημα, οι κώδικες δεν είναι τίποτα άλλο από στοιχεία και ακολουθίες προς εκτέλεση. Δεν υπάρχει κανένα νόημα σε αυτή τη δραστηριότητα αλληλουχίας ή εκτέλεσης για το μηχάνημα. Για τον προγραμματιστή, υπάρχει νόημα επειδή αντιλαμβάνεται και κατανοεί τις μεταβλητές ως αντιπροσωπευτικά κράτη μέλη θέσης των συνειδητών εμπειριών τους. Το μηχάνημα δεν κατανοεί έννοιες όπως “μεταβλητές”,  “στοιχεία”, “ακολουθίες”, “εκτέλεση”. Έτσι, ποτέ δεν «ξέρει» πραγματικά τι κάνει και μπορεί να πάρει μόνο την λειτουργική εμφάνιση της κατανόησης.

Μηχανική μάθηση και συνείδηση

Οι μηχανές μιμούνται ορισμένους θεωρητικούς μηχανισμούς μάθησης καθώς και προσομοιώνουν το αποτέλεσμα της μάθησης αλλά ποτέ δεν αναπαράγουν τη βιωματική δραστηριότητα της μάθησης. Η πραγματική μάθηση απαιτεί τη σύνδεση των αναφορών με τις συνειδητές εμπειρίες.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι μηχανές μπερδεύουν τις ομάδες εικονοστοιχείων που συνθέτουν την εικόνα ας πούμε ενός γορίλα με εκείνα που συνθέτουν μια εικόνα ενός σκουρόχρωμου ανθρώπου. Οι μηχανές δεν μαθαίνουν – Ταιριάζουν μοτίβα.

 Δεν υπάρχει πραγματική προσωπική εμπειρία που να συσχετίζει το πρόσωπο ενός ατόμου με αυτό ενός γορίλα.  Σίγουρα, μπορεί να βλέπουμε ομοιότητες και να θεωρούμε ότι αυτά τα πρόσωπα των ζώων είναι ανθρώπινα, αλλά τα αναγνωρίζουμε μόνο ως ομοιότητες και όχι ως πραγματικές αντιστοιχίες. Οι μηχανές ξεγελιούνται με «αφηρημένο καμουφλάζ». 

Αυτά τα λάθη είναι απλά αποτέλεσμα έλλειψης γνήσιας συνειδητής μάθησης. Ακόμα και αν έδιναν τέλεια κάθε φορά αποτελέσματα, αυτό δε σημαίνει ότι θα μάθαιναν. Ουσιαστικά, η «μηχανική εκμάθηση» είναι πολύ μακριά από την πραγματική συνειδητή μάθηση. 

Μηχανές και προγραμματιστές

Το γεγονός ότι οι μηχανές είναι προγραμματισμένες τις καταδικάζει να είναι προεκτάσεις της θέλησης των δημιουργών τους, δηλαδή των προγραμματιστών. Ο σχεδιασμός μιας μηχανής και ο προγραμματισμός της, την περιορίζουν και την ορίζουν. 

Οι λειτουργίες μιας μηχανής έχουν καθοριστεί εξωτερικά από τους προγραμματιστές και τους σχεδιαστές της, ακόμα κι αν υπάρχουν συγκαλυπτικοί ισχυρισμοί, ή λέξεις που υποδηλώνουν τη αυτόβουλη, ανεξάρτητη πορεία μιας μηχανής όπως:

Ένα πρόγραμμα/μηχανή “εξελίχθηκε”, (ποιος σχεδίασε τον εξελικτικό αλγόριθμο;) «κανείς δεν ξέρει πώς προέκυψε αυτό το αποτέλεσμα», (ποιος προγραμμάτισε το πρόγραμμα που παρήγαγε τον κώδικα;) «Η μηχανή έμαθε και προσαρμόστηκε», ( Δεν «μαθαίνει…» Ποιος καθόρισε πώς θα προσαρμοστεί;). Δεν υπάρχει απόκρυψη ή διαφυγή από αυτό που τελικά παράγει τις συμπεριφορές – τον προγραμματισμό δηλαδή των προγραμματιστών, που είναι ουσιαστικά οι πηγές της φαινομενικής βούλησης μιας μηχανής.

Ενώ υπάρχει ένα τμήμα ανθρώπων που πιστεύει ότι η συνείδηση θα προκύψει από την τεχνητή νοημοσύνη, υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πολύ περίπλοκη για να αναπαραχθεί. 

Η τεχνητή νοημοσύνη που φαίνεται να είναι συνειδητή δεν είναι τίποτα άλλο από μια μίμηση με διάφορους βαθμούς επιτυχίας. Οι μηχανές δεν είναι ικανές ούτε να κατανοήσουν ούτε να μάθουν. Η τεχνητή συνείδηση είναι αδύνατη λόγω της εξωγενούς φύσης του προγραμματισμού που είναι δεσμευμένη στη σύνταξη και στερείται νοήματος.

Οι εγγενείς δυνάμεις του εγκεφάλου είναι απαραίτητοι για τη δημιουργία συνείδησης και άρα σύνδεσης εντολών με σύμβολα και νοηματοδότηση. Και αυτές οι υποκείμενες δυνάμεις δεν μπορούν να αντικατασταθούν πλήρως από την τεχνολογία ή τους μαθηματικούς υπολογισμούς, πρέπει να είναι φυσικά – σε κάποιο βαθμό, τουλάχιστον.

➪ Με πληροφορίες από: Towards Data Science, Mind Matters, Turing, Future of Work Hub