Όταν ο προσωπικός υπολογιστής παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό τη δεκαετία του 1980, ορισμένοι άνθρωποι ανέπτυξαν αυτό που έμεινε γνωστό ως “computerphobia“, μια άρνηση να μιλήσουν ή ακόμα και να διαβάσουν για τους υπολογιστές, έναν φόβο ότι θα αντικατασταθούν από τη μηχανή ή θα υποδουλωθούν από αυτήν, μια πεποίθηση ότι ο υπολογιστής θα βλάψει την υγεία του ατόμου και μια σειρά από άλλες ανησυχίες.

Το φαινόμενο περιγράφηκε σε μελέτες ψυχολογίας, σε περιοδικά και εφημερίδες, ακόμη και σε εγχειρίδια εκπαίδευσης για τους υπολογιστές. Οι λάτρεις των ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι οποίοι ήταν πολλοί, θεωρούσαν τους πολέμιους των υπολογιστών τρελούς, αλλά οι ίδιοι θεωρούσαν τους λάτρεις κορόιδα. Η φοβία των υπολογιστών κορυφώθηκε το 1986 και στη συνέχεια άρχισε σιγά σιγά να εξασθενεί καθώς οι άνθρωποι άρχισαν να τους χρησιμοποιούν ευρέως. Αποδείχθηκε ότι ο προσωπικός υπολογιστής αποτελεί εξαιρετικό μέσο για να μαθαίνει κανείς καινούργια πράγματα, να εργάζεται, να παίζει παιχνίδια και να συνδέεται με αγαπημένα πρόσωπα, συνομηλίκούς του, αλλά και μακρινά μέρη.

Δεν είναι μυστικό ότι οι καινοτόμες ιδέες συχνά δέχονται απόρριψη όταν πρωτοεμφανίζονται στο προσκήνιο. Η ιστορία της επιστήμης και του πολιτισμού είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα. Πρόσφατα, οι πανεπιστημιακοί ερευνητές Wayne Johnson και Cornell Devon Proudfoot ξεκίνησαν μια προσπάθεια για να εντοπίσουν τις αιτίες.

Διερωτόμαστε, είναι αυτό ιδιοφυές ή ηλίθιο;

«Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η έρευνα στην καινοτομία επικεντρώθηκε στο πώς παράγονται οι νέες ιδέες -ποια είναι η μυστική σάλτσα. Δε νομίζω ότι αυτό αποτελεί ωστόσο το πραγματικό πρόβλημα», λέει ο Johnson. «Υπάρχουν πολλές καινούριες ιδέες. Το πρόβλημα είναι κατά πόσο αυτές οι ιδέες χαίρουν αποδοχής, το να πειστούν οι άνθρωποι να τις αποδεχτούν». Σε μια σειρά από πέντε πειράματα, οι μελετητές εξέτασαν τις προτάσεις επιχειρηματικών εγχειρημάτων από την τηλεοπτική εκπομπή Shark Tank, τις ταινίες που θα έκαναν πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Sundance από το 2015 έως το 2022, την αφηρημένη τέχνη, τα περίεργα σάντουιτς και την πρόθεση των ατόμων να επενδύσουν σε νέες ιδέες.

Η μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε στο Nature, διαπίστωσε ότι όσο πιο καινοτόμα είναι μια ιδέα, τόσο περισσότερες ομάδες ανθρώπων διαφωνούν σχετικά με την πιθανή αξία της – και ότι οι άλλοι ερμηνεύουν αυτή τη διαφωνία ως ένδειξη κινδύνου. Η ίδια η διαφωνία δημιουργεί στη συνέχεια αντίσταση.

Δημοσιογράφοι του Nautilus συζήτησαν με τον Johnson σχετικά με το τι εμποδίζει τις νέες ιδέες.

– Γράφετε στην εργασία σας ότι οι δημιουργικές ιδέες ορίζονται συνήθως ως εκείνες που δεν είναι απλώς νέες, αλλά και χρήσιμες. Πώς καθορίζουμε πόσο χρήσιμη μπορεί να είναι μια νέα ιδέα;
Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα με τα οποία η βιβλιογραφία της καινοτομίας δεν έχει ακόμη καταπιαστεί. Είναι δύσκολο να οριστεί η αξία, διότι αυτό που είναι χρήσιμο για έναν άνθρωπο μπορεί να μην είναι για άλλους. Έτσι, τόσο η καινοτομία όσο και η αξία κρίνονται υποκειμενικά. Η ίδια η καινοτομία είναι δύσκολο να οριστεί. Τι είναι καινούργιο; Αγωνιζόμαστε και προβληματιζόμαστε για αυτό το ερώτημα εδώ και δεκαετίες. Η καλύτερη απάντηση που κατάφεραν να δώσουν οι άνθρωποι, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι το καινούργιο είναι η απόσταση από ένα σημείο αναφοράς. Πάρτε λοιπόν ένα παραδοσιακό πακιστανικό πιάτο. Δεν είναι καθόλου καινούργιο, αλλά αν το παρουσιάσετε σε κάποιον στο κεντρικό Μίσιγκαν που δεν το έχει ακούσει ποτέ, θα είναι αρκετά καινούργιο γι’ αυτόν, σωστά;

– Λέτε επίσης ότι υπάρχει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ του νεωτερισμού και του βαθμού στον οποίο μπορείτε να προβλέψετε τη χρησιμότητά του. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Λοιπόν, όταν χρησιμοποιούμε ένα πράγμα για αρκετό καιρό, έχουμε μια αρκετά ξεκάθαρη εικόνα του τι πρέπει να κάνουμε με αυτό. Όπως για παράδειγμα, η ηλεκτρική ενέργεια. Ξέρω τόσους πολλούς τρόπους με τους οποίους μας είναι χρήσιμη. Την χρησιμοποιώ κάθε μέρα. Γνωρίζω πολύ καλά πόσο χρήσιμος είναι ο ηλεκτρισμός. Αλλά όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό, οι άνθρωποι δεν είχαν καμία εμπειρία με αυτόν. Δεν τροφοδοτούσαν τα σπίτια τους ή τα φώτα του δρόμου με αυτόν. Και έτσι δημιουργήθηκε το ερώτημα, αν θα μπορούσαν να τον χρησιμοποιήσουν. Είναι ασφαλές; Για εμάς τώρα, όλα αυτά τα ερωτήματα έχουν απαντηθεί και έχουμε πολλά περισσότερα δεδομένα και για το πόσο χρήσιμος είναι. Αυτό συμβαίνει όταν μια ιδέα είναι καινούργια. Διερωτόμαστε, είναι αυτό ιδιοφυές ή ηλίθιο;

– Είχατε μια προσωπική εμπειρία με την αντίσταση σε νέες ιδέες. Θα μπορούσατε να μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτήν σας την εμπειρία;
Ήμουν αξιωματικός του στρατού και μια από τις πρώτες μου συνεισφορές ήταν μια καινοτομία που αφορούσε την ανίχνευση βομβών στο Αφγανιστάν. Είχε τόσο μεγάλο ποσοστό επιτυχίας που ο στρατός ήθελε να το διδάξω και σε άλλους. Υπήρξε όμως μεγάλη αντίσταση επειδή απαιτούσε από τους ανθρώπους να περπατούν στους δρόμους και να εντοπίζουν τις  βόμβες, αντί να μένουν στα οχήματά τους. Έλεγα, «Μην ανησυχείτε, είμαι εδώ για να σας διδάξω». Και αρκετοί με χλεύαζαν ή έλεγαν, «Όχι, δεν πρόκειται να το κάνουμε αυτό». Απλά δεν το πίστευαν.

νέες ιδέες

– Οι ειδικοί δυσκολεύονται περισσότερο με τις νέες ιδέες;
Υπάρχει μια εργασία του Erik Dane από το 2017 σχετικά με κάτι που ονομάζεται γνωστική περιχαράκωση, η οποία υποστηρίζει ότι όσο περισσότερη εμπειρία έχεις, τόσο περισσότερο εδραιώνονται οι δομές γνώσης σου, τόσο λιγότερο εκθέτεις τον εαυτό σου σε άλλες πηγές πληροφοριών. Και έτσι καθίσταται πραγματικά δύσκολο να αποδεχτείς ή να εκτιμήσεις μια καινούργια γνώση. Βασιζόμαστε σε ειδικούς για να κρίνουμε τα πράγματα, αλλά η καινοτομία ειδικά από μόνη της σημαίνει ότι η εμπειρογνωμοσύνη είναι λιγότερο χρήσιμη. Όταν κάτι είναι καινούργιο, κανείς δεν μπορεί να είναι ειδικός σε αυτό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μερικές φορές οι ειδικοί κάνουν τέτοια λάθη.

– Ένας βιολόγος ονόματι Andres Wagner έγραψε πρόσφατα ένα βιβλίο με τίτλο Sleeping Beauties. Μέρος της υπόθεσής του είναι ότι οι καινοτομίες στη βιολογία και τον πολιτισμό πρέπει να παρουσιαστούν πολλές φορές προτού γίνουν κατανοητές. Τι πιστεύετε για αυτό;
Αυτό συμβαδίζει σε μεγάλο βαθμό με τη θεωρία μας. Όταν μια ιδέα είναι πραγματικά νέα, κανείς δεν έχει σημείο αναφοράς για αυτήν. Κάθε μεταγενέστερη παρουσίαση είναι μια δυνατότητα να δημιουργηθεί μια θετική αναφορά σύγκρισης.

– Μπορείτε να μου δώσετε ένα παράδειγμα για το πώς ένα σημείο αναφοράς μπορεί να επηρεάσει την αντίληψη της αξίας που έχει κάποιος;
Στη δεκαετία του ’70, ο Tom Gilrovich διεξήγαγε μια μελέτη όπου δημιούργησε μια ψεύτικη χώρα. Και ρώτησε τα υποκείμενα της μελέτης του, αν θα έπρεπε οι Ηνωμένες Πολιτείες να επέμβουν σε αυτήν τη χώρα; Αλλά πρώτα τους έδωσε ένα πλαίσιο αναφοράς. Μια ομάδα διάβασε για την εμπλοκή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, μια άλλη ομάδα για την εμπλοκή των ΗΠΑ στη Γερμανία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι άνθρωποι που διάβασαν για την εμπλοκή των ΗΠΑ στη Γερμανία ήταν πιο υποστηρικτικοί σε αυτή τη νέα υπόθεση. Οι άνθρωποι που είχαν το Βιετνάμ ως σημείο αναφοράς, κατέληξαν σε διαφορετικό συμπέρασμα σχετικά με το αν η επέμβαση ήταν καλή ιδέα.

– Τι μαρτυρούν τα ευρήματά σας για το πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι δεν θα χαθούν πολύτιμες καινοτομίες;
Αυτό που παρατηρούμε εδώ, είναι ότι οι άνθρωποι βγάζουν συμπεράσματα για μια ιδέα με βάση το αν άλλοι άνθρωποι συμφωνούν ή διαφωνούν με αυτήν. Η διαφωνία κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι η ιδέα είναι επικίνδυνη. Αλλά νομίζω ότι στην πραγματικότητα, η διαφωνία μας λέει αποκαλύπτει κάτι για τους ίδιους τους κριτές: Χρησιμοποιούν διαφορετικά κριτήρια, μπορεί να μην έχουν την απαραίτητη τεχνογνωσία. Έτσι, το σημαντικότερο πράγμα που θα έλεγα είναι όταν βλέπετε πολλές διαφωνίες σχετικά με μια ιδέα να μην τα παρατάτε. Μην λέτε απλώς: «Ω, είναι αμφιλεγόμενη και άρα κακή, οπότε πάμε παρακάτω».  Έτσι, αν προσπαθείτε να διαπιστώσετε αν οι ιδέες είναι καλές ή όχι, δημιουργήστε μια πολύ καλή λίστα ελέγχου ή κριτήρια αξιολόγησης και ζητήστε από όλους να τα χρησιμοποιήσουν.

– Αν είστε εσείς αυτός που έχει τη δημιουργική ιδέα και θέλετε να πιάσει τόπο, τι κάνετε;
Αν λοιπόν έχετε μυαλό, αυτό που θέλετε να κάνετε είναι να δημιουργήσετε ένα καλό θετικό σημείο αναφοράς. Έτσι, όταν οι άνθρωποι ανακαλύπτουν ένα νέο πράγμα, τι λένε; Αυτή είναι η Uber της γατοτροφής, ή κάτι τέτοιο. Η εταιρία Uber ήταν πολύ πετυχημένη, έβγαλε πολλά λεφτά. Αν χρησιμοποιήσετε την Uber ως σημείο αναφοράς, είναι σαν να λέτε: «Να μια νέα αντίστοιχη ευκαιρία. Αυτό είναι κάτι που μπορεί πραγματικά να απογειωθεί».

Πηγή: Nautilus

❈ Δείτε επίσης: Νεολουδισμός: Μια εξέγερση κατά της αόρατης μηχανής