Από τα αμέτρητα ντοκιμαντέρ που έχουν γυριστεί για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, δύο έχουν μείνει στην ιστορία. Το πρώτο είναι το Olympia της Leni Riefenstahl (1938), η ταινία – ορόσημο σε δύο μέρη για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου του 1936, ένα καθηλωτικό φιλμ προπαγάνδας και ταυτόχρονα ένας ύμνος στην αθλητική δύναμη και την ομορφιά. Το δεύτερο είναι το Tokyo Olympiad του Kon Ichikawa (1965), ένα λιγότερο γνωστό αριστούργημα για την Ολυμπιάδα του Τόκιο.
Ο Κon Ichikawa ήταν ένας παραγωγικός και διάσημος σκηνοθέτης, που είχε διακριθεί για τις ζοφερές, βαθιά ανθρώπινες, αντιπολεμικές ταινίες “The Burmese Harp” (1956) και “Fires on the Plain” (1959), καθώς και για το στυλιστικά τολμηρό “An Actor’s Revenge” (1963). Δεν ενδιαφερόταν καθόλου για τον αθλητισμό και τους Ολυμπιακούς Αγώνες ∙ το “Tokyo Olympiad” ήταν το πρώτο του ντοκιμαντέρ, και πριν τα γυρίσματα μελέτησε διεξοδικά την ταινία της Riefenstahl.
Για τo ντοκιμαντέρ του δόθηκε απεριόριστη πρόσβαση και πληθώρα πόρων – είχε στη διάθεσή του περισσότερες από εκατό κάμερες, εξοπλισμό αιχμής και μια στρατιά τεχνικών. Ο Ιchikawa κατέγραψε τα αθλητικά επιτεύγματα των αγώνων με αφηρημένη μεγαλοπρέπεια. Και σε αντίθεση με την Riefenstahl, που έδωσε μυθικές διαστάσεις στους αγώνες και ανύψωσε τους αθλητές σε ηπερήρωες, εκείνος επέλεξε να απεικονίσει την ανθρώπινη διάσταση, δίνοντας, σχεδόν την ίδια προσοχή σε θεατές, επισήμους και τεχνικούς.
Το Τόκιο είχε λάβει το χρίσμα το 1936 για να φιλοξενήσει τους Θερινούς Ολυμπιακούς του 1940, όμως η Ολυμπιάδα ματαιώθηκε λόγω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι αγώνες του 1964 στο Τόκιο ήταν μια ευκαιρία για την Ιαπωνία να ξανασυστηθεί στον κόσμο. Ο ιαπωνικός κινηματογράφος ήταν σε πλήρη άνθηση, με ταινίες όπως το Rachomon του Akira Kurosawa (1951) και το Godzila του Ιshiro Honda (1954). Και ο Ichikawa ήταν ο ιδανικός υποψήφιος για να σκηνοθετήσει μια ταινία που θα είχε καθαρτική επίδραση στην εικόνα της Ιαπωνίας. Όταν, τελικά, ολοκληρώθηκε το ντοκιμαντέρ, «δεν ήταν απλώς ένα υπέροχο φιλμ προπαγάνδας, αλλά και μια από τις καλύτερες αθλητικές ταινίες όλων των εποχών» σημειώνει το BBC. «Μια διαχρονική ταπισερί εξαιρετικής κινηματογραφίας και πρωτοποριακών τεχνολογικών επιτευγμάτων, που πρόσφερε μεγαλύτερο βάθος και συγκίνηση από το La Grande Olimpiade (1961) του Romolo Marcellini (για τους Ολυμπιακούς της Ρώμης) και πολύ πιο συναρπαστική από το ντοκιμαντέρ με τη διάρκεια – ρεκόρ των τεσσάρων ωρών “16 Days of Glory (1986) του Bud Greenspan για τους Ολυμπιακούς του 1984 στο Λος Άντζελες. Ήταν μια οξυδερκής και πλούσια ταινία: μια βαθιά ανθρωπιστική και καλλιτεχνική απεικόνιση των γεγονότων, που αποτύπωσε ένα νέο όραμα για την Ιαπωνία και τον λαό της».
Tα πρωτοποριακά εναρκτήρια πλάνα της δείχνουν λεπτομέρειες από κατεδαφίσεις κτιρίων στο Τόκιο και πανοραμικές απόψεις της μητρόπολης – αυτοκινητόδρομους και στάδια, όσο ο αφηγητής περιγράφει την ιστορία των αγώνων. Ακολουθεί το μεγάλο ταξίδι της Ολυμπιακής Φλόγας από την αρχαία Ολυμπία προς την Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου: σκηνές από τους πολύβουους δρόμους της Βηρυτού, close-up σε χαρούμενα παιδιά στο Νέο Δελχί, κι ένα σφιχτό μοντάζ – άνθρωποι που χοροπηδούν για να δουν τη φλόγα εναλλάσσονται με γιαπωνέζικες μάσκες του θεάτρου Νο- που αποτυπώνει όλη την προσμονή και την ελπίδα του κόσμου στην Ιαπωνία. Συνεχίζει με την άφιξη των ομάδων, με γκρο-πλαν στα ξένοιαστα πρόσωπα των αθλητών που αποβιβάζονται από τα αεροπλάνα, και την τελετή έναρξης που καταγράφεται με σχολαστική λεπτομέρεια – οι οπερατέρ έχουν γράψει ακόμα και το σκίσιμο των εισιτηρίων.
Το ντοκιμαντέρ είναι ένα έργο τέχνης∙ ομοίως και τα σπάνια διαφημιστικά πόστερ για την προώθηση του στην Ιταλία που παρουσιάζει σε έκθεσή του το Poster House στη Νέα Υόρκη. Το μοναδικό υβριδικό στιλ των αφισών έχει στοιχεία τόσο από την πληθωρική αισθητική του φωτομοντάζ, όσο και από τον κονστρουκτιβισμό και τον ιταλικό μοντερνισμό.
Από τα πρώτα λεπτά της ταινίας, γίνεται ολοφάνερο ότι το Tokyo Olympiad είναι φτιαγμένo από ένα σκηνοθέτη ταινιών μυθοπλασίας, και όχι ντοκιμαντέρ: υπάρχει ένα εμβληματικό πολύ μακρινό πλάνο με τον αθλητή να τρέχει μεταφέροντας τον πυρσό με φόντο τον επιβλητικό χιονισμένο όγκο του όρους Φούτζι. Και στη συνέχεια, σιωπηλά κάδρα που εστιάζουν στο αγχωμένο βλέμμα των αθλητών λίγο πριν το αγώνισμα 100 μ., slow-motion στιγμιότυπα που συλλαμβάνουν όλη τη μαγεία του τζούντο ή της ενόργανης γυμναστικής, αργά τράβελινγκ στα παιδιά που κουνάνε τις σημαίες τους.
Και το εξαιρετικό μοντάζ αποτυπώνει όλο το συναίσθημα, την ενέργεια και την ατμόσφαιρα των αγώνων. Από το μεγαλείο της νίκης ως τον πόνο της ήττας, τίποτα δεν κρύβεται στην ταινία του Ιchikawa: ο μορφασμός του ποδηλάτη που πέφτει, η εξάντληση του δρομέα, τα δάκρυα του ολυμπιονίκη στο βάθρο, η ασυγκράτητη χαρά του θεατή.
Δείτε την ταινία εδώ
