Ένας γρίφος τυλιγμένος μέσα σε ένα μυστήριο τυλιγμένο μέσα σε ένα αίνιγμα, με δέκα γνωστές ταινίες που αποτελούν παραδείγματα μπερδεμένων κινηματογραφικών σεναρίων.
2001: Οδύσσεια του Διαστήματος (1968)
Ένα αριστούργημα επιστημονικής φαντασίας που η αφήγησή του μεταπηδά διαρκώς σε διάφορα χρονικά διαστήματα – από την προϊστορική εποχή μέχρι την πρώτη απόπειρα του ανθρώπου να κατακτήσει το διάστημα. Η ταινία, από την αρχή ως το τέλος, είναι γεμάτη με στιγμές και σεκάνς που εγείρουν περισσότερα ερωτήματα σε σχέση με το όσα απαντούν. Το σενάριο είναι στοιχειοθετημένο με μη γραμμικό τρόπο που ενδεχομένως να μπερδέψουν τον θεατή, ο οποίος ωστόσο αποζημιώνεται από τα εντυπωσιακά οπτικά εφέ και τις παράξενες σκηνές – ειδικά αυτές στο φινάλε – που καθηλώνουν, σωματικά και εγκεφαλικά, το φιλοθεάμον κοινό εδώ και 55 χρόνια.
Καθρέφτης (1975)
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι αφηγείται μια ιστορία που είναι τόσο συναρπαστική, όσο και περίπλοκη, αφήνοντας στο τέλος το ίδιο το κοινό να αναρωτιέται τι ακριβώς ήταν αυτό που είδε. Η ταινία ακολουθεί έναν άρρωστο 40χρονο άνδρα, τον Alexei (Ignat Daniltsev), του οποίου οι καθημερινές αλληλεπιδράσεις με τη γυναίκα του (Margarita Terekhova) και τα παιδιά του τον βάζουν σε ένα περίεργο «ταξίδι» μέσα από θραύσματα αναμνήσεων και ονειρικά οράματα. Η ταινία είναι γεμάτη με αναδρομές από την εποχή που ο πρωταγωνιστής ήταν παιδί και την τρομερή περίοδο που υπηρέτησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το εκπληκτικό αυτό φιλμ συμπλέκει τα γεγονότα του παρελθόντος και του παρόντος, καθιστώντας τα βαθύτερα νοήματά του ανοιχτά σε πολλαπλές ερμηνείες.
Χαμένη Λεωφόρος (1997)
Το «Lost Highway» είναι ένα εξαιρετικό νεο-νουάρ μυστήριο όπου τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται και η πραγματικότητα φαίνεται να αλλάζει σε κάθε στροφή της ταινίας. Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από δύο παράλληλες, αλλά και αλληλοδιασταυρούμενες αφηγήσεις. Στη μία, ένας μουσικός της τζαζ κατηγορείται για τη δολοφονία της απατημένης συζύγου του και στην άλλη ένας νεαρός μηχανικός υπνωτίζεται από τη φίλη ενός γκάνγκστερ. Η παγίδα είναι ότι και τις δύο γυναίκες υποδύεται η ίδια ηθοποιός. Ο Ντέιβιντ Λιντς προκαλεί διαρκώς και εντέλει σπάει τα όρια της συμβατικής αφήγησης, φτιάχνοντας μια ταινία με, συχνά, ανεξήγητα χρονικά άλματα και μια εντελώς ανοιχτή σε ερμηνείες πλοκή, χρησιμοποιώντας σκόπιμα τη σύγχυση του θεατή ως εργαλείο για να εξερευνήσει το βαθύτερο σκοτάδι που κρύβεται μέσα στο ανθρώπινο μυαλό.
Memento (2000)
Ο Κρίστοφερ Νόλαν επιδίδεται σε μια ιδανική αντίστροφη αφήγηση [από το τέλος στην αρχή] σε ένα νεο-νουάρ αριστούργημα που ακολουθεί τον Guy Pearce στο ρόλο του Leonard Shelby, ενός ερευνητή ασφαλιστικών εταιρειών που πάσχει από αμνησία. Επειδή δυσκολεύεται να σχηματίσει νέες αναμνήσεις, ο Σέλμπι χρησιμοποιεί σημειώσεις, χαρτάκια, post-it και τατουάζ για να θυμάται πληροφορίες και να εντοπίσει τον άνθρωπο που σκότωσε τη γυναίκα του. Η αφήγηση εκτυλίσσεται σε ασπρόμαυρο για τη ιστορία που διαδραματίζεται στο σήμερα και σε έγχρωμο για την αναδρομή στο παρελθόν, επιτρέποντας στους θεατές να τη δομήσουν χρησιμοποιώντας τη δική τους αντίληψη – μια ευφυής μεταφορά του Νόλαν για το πώς, ακόμη και ως θεατές μια ταινίας, κατασκευάζουμε τις δικές μας αναμνήσεις.
Mulholland Drive (2001)
Ο David Lynch βάζει τη Naomi Watts και τη Laura Harring να υποδύονται την Betty [της Watts], μια επίδοξη ηθοποιό που γίνεται φίλη με τη Rita [της Harring], μια γυναίκα που χάνει τη μνήμη της μετά την επιβίωσή της από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην περιοχή Mulholland Drive. Οι δύο γυναίκες συνεργάζονται για να λύσουν μια σειρά από μυστήρια, όπως αυτό ενός παράξενου μπλε κουτιού. Ο Lynch διανθίζει την πλοκή με τρομακτικά θέματα, απίθανες συναντήσεις και μια ονειρική, σχεδόν «φελινική», λογική και ατμόσφαιρα, κατασκευάζοντας ένα σχεδόν ιδανικό «ποιητικό μυστήριο» που μένει αξέχαστο στον θεατή.
Vanilla Sky (2001)
Στο ριμέικ του «Abre Los Ojos» [1997] του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ, ο αμερικανός σκηνοθέτης Κάμερον Κρόου βάζει τον Τομ Κρουζ να υποδύεται τον Ντέιβιντ Έιμς, ένα στέλεχος εκδοτικού οίκου, του οποίου η ζωή ξεφεύγει από τον έλεγχό του μετά από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα που τον αφήνει παραμορφωμένο με μια τεράστια ουλή στο πρόσωπό του. Το περιστατικό τον καταβάλλει και αρχίζει να αμφισβητεί την πραγματικότητα και την ίδια την ύπαρξη της ανθρώπινης ζωής, με την ιστορία σταδιακά να διολισθαίνει σε ένα συγκεχυμένο downward spiral καταστάσεων και γεγονότων. Οι σκηνές, προϊούσης της ταινίας, γίνονται όλο και πιο μπερδεμένες, καθώς ο χαρακτήρας του Cruise δεν μπορεί να ξεχωρίσει τα όνειρα από την ξύπνια κατάσταση, με τον Crowe να χρησιμοποιεί την ιδέα των «πολυεπίπεδων πραγματικοτήτων» και των αβέβαιων χρονοδιαγραμμάτων ως μια εξαιρετική μεταφορά για το ανθρώπινο μυαλό και το εσωτερικό ψυχολογικό ταξίδι του καθενός από εμάς που τελικά οδηγεί στην αυτογνωσία.
Primer (2004)
Η τυχαία κατασκευή μιας μηχανής που ταξιδεύει στο χρόνο θέτει πολλαπλά ερωτήματα ως προς την αντιμετώπιση των συνεπειών της επέμβασης σε γεγονότα του παρελθόντος. Το «Primer» – μια χαμηλού προϋπολογισμού ταινία επιστημονικής φαντασίας – ακολουθεί δύο μηχανικούς, τον Aaron και τον Abe, οι οποίοι καταλήγουν να εφεύρουν μια μηχανή του χρόνου ενώ στη συνέχεια πειραματίζονται με ένα ταξίδι στο παρελθόν, εκεί όπου τα πράγματα γίνονται γρήγορα πολύ μπερδεμένα καθώς διασταυρώνονται και συγκρούονται μεταξύ τους πάρα πολλά χρονικά παράδοξα, καθιστώντας την θέαση της ταινίας αρκετά δύσκολη στην παρακολούθηση – γι’ αυτό και η ταινία, γεμάτη τεχνικές και μαθηματικές / φυσικές λεπτομέρειες και ορολογία, πρέπει να ειδωθεί παραπάνω από μια φορές, προκειμένου να γίνει έστω ελάχιστα κατανοητή.
Inception (2010)
Στο Inception, ο Νόλαν «υφαίνει» μια πολυεπίπεδη ταινία ληστείας που διαδραματίζεται μέσα στα ονειρικά τοπία του ανθρώπινου μυαλού. Ο Κομπ είναι ένας επαγγελματίας κλέφτης που μπορεί να μπαίνει στις συνειδήσεις των ανθρώπων, όταν προσλαμβάνεται για κάτι που φαίνεται εξαρχής: να φυτέψει μια συγκεκριμένη ιδέα στο υποσυνείδητο ενός ανθρώπου. Με ένα all-star καστ που περιλαμβάνει τους Leonardo DiCaprio, Cillian Murphy, Elliot Page, Tom Hardy και Joseph Gordon-Levitt, η ταινία «ζωντανεύει» το ανθρώπινο μυαλό το οποίο αναδιπλώνεται και διαστρεβλώνεται κατά το δοκούν κατά τη διάρκεια του ύπνου, δίνοντας στους θεατές μια κινηματογραφική μεταφορά ως προς το πώς μπορεί να λειτουργεί ο ανθρώπινος νους.
Cloud Atlas (2012)
Το «Cloud Atlas» – που βασίζεται στο «δύσκολο» μυθιστόρημα του Βρετανού συγγραφέα David Mitchell – μεταμορφώνεται σε μια ταινία όπου οι αδελφοί Wachowski και ο Tom Tykwer συνέθεσαν και συνέδεσαν έξι αλληλένδετες ιστορίες που καλύπτουν αιώνες και αφορούν άτομα από διαφορετικές γενιές. Η ταινία εφαρμόζει μια φιλόδοξη τεχνική αφήγησης όπου οι χαρακτήρες μιας ιστορίας επανεμφανίζονται ως διαφορετικές εκδοχές του εαυτού τους σε έναν άλλο χρόνο και τόπο. Στο φιλμ συνυπάρχουν διαφορετικές πλοκές, οι οποίες αναμειγνύονται με απρόβλεπτο τρόπο και χρησιμεύουν ως μια μεταφορά για την περιπλοκότητα της φύσης της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης.
Νυχτερινά Ζώα (2016)
Η υπόθεση του «Nocturnal Animals» ακολουθεί μια ιδιοκτήτρια γκαλερί που λαμβάνει το χειρόγραφο του μυθιστορήματος του πρώην συζύγου της. Αφού διαβάσει το βιβλίο, βρίσκεται να ψάχνει και να ψάχνεται και η ίδια μέσα στις αναμνήσεις της σχέσης και του γάμου τους. Ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Τομ Φορντ χρησιμοποιεί μια ομολογουμένως εξαιρετική αφηγηματική δομή που σταδιακά μετατοπίζει την ταινία από ένα απλό σκηνικό όπου η πρωταγωνίστρια, Σούζαν, διαβάζει το μυθιστόρημα, σε ένα ζωντανό σκηνικό όπου εκτυλίσσονται τα πραγματικά γεγονότα του μυθιστορήματος! Η όλη ιστορία-μέσα-στην-ιστορία επιτρέπει στον θεατή περισσότερες από μία ερμηνείες, με τον Φορντ να χρησιμοποιεί αρκετές χρονικές αναδρομές στο παρελθόν, ονειρικές σεκάνς και αποσπάσματα από το μυθιστόρημα για να δημιουργήσει μια πυκνά περίπλοκη αφήγηση.
Ένας γρίφος τυλιγμένος μέσα σε ένα μυστήριο τυλιγμένο μέσα σε ένα αίνιγμα, με δέκα γνωστές ταινίες που αποτελούν παραδείγματα μπερδεμένων κινηματογραφικών σεναρίων.
2001: Οδύσσεια του Διαστήματος (1968)
Ένα αριστούργημα επιστημονικής φαντασίας που η αφήγησή του μεταπηδά διαρκώς σε διάφορα χρονικά διαστήματα – από την προϊστορική εποχή μέχρι την πρώτη απόπειρα του ανθρώπου να κατακτήσει το διάστημα. Η ταινία, από την αρχή ως το τέλος, είναι γεμάτη με στιγμές και σεκάνς που εγείρουν περισσότερα ερωτήματα σε σχέση με το όσα απαντούν. Το σενάριο είναι στοιχειοθετημένο με μη γραμμικό τρόπο που ενδεχομένως να μπερδέψουν τον θεατή, ο οποίος ωστόσο αποζημιώνεται από τα εντυπωσιακά οπτικά εφέ και τις παράξενες σκηνές – ειδικά αυτές στο φινάλε – που καθηλώνουν, σωματικά και εγκεφαλικά, το φιλοθεάμον κοινό εδώ και 55 χρόνια.
Καθρέφτης (1975)
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι αφηγείται μια ιστορία που είναι τόσο συναρπαστική, όσο και περίπλοκη, αφήνοντας στο τέλος το ίδιο το κοινό να αναρωτιέται τι ακριβώς ήταν αυτό που είδε. Η ταινία ακολουθεί έναν άρρωστο 40χρονο άνδρα, τον Alexei (Ignat Daniltsev), του οποίου οι καθημερινές αλληλεπιδράσεις με τη γυναίκα του (Margarita Terekhova) και τα παιδιά του τον βάζουν σε ένα περίεργο «ταξίδι» μέσα από θραύσματα αναμνήσεων και ονειρικά οράματα. Η ταινία είναι γεμάτη με αναδρομές από την εποχή που ο πρωταγωνιστής ήταν παιδί και την τρομερή περίοδο που υπηρέτησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το εκπληκτικό αυτό φιλμ συμπλέκει τα γεγονότα του παρελθόντος και του παρόντος, καθιστώντας τα βαθύτερα νοήματά του ανοιχτά σε πολλαπλές ερμηνείες.
Χαμένη Λεωφόρος (1997)
Το «Lost Highway» είναι ένα εξαιρετικό νεο-νουάρ μυστήριο όπου τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται και η πραγματικότητα φαίνεται να αλλάζει σε κάθε στροφή της ταινίας. Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από δύο παράλληλες, αλλά και αλληλοδιασταυρούμενες αφηγήσεις. Στη μία, ένας μουσικός της τζαζ κατηγορείται για τη δολοφονία της απατημένης συζύγου του και στην άλλη ένας νεαρός μηχανικός υπνωτίζεται από τη φίλη ενός γκάνγκστερ. Η παγίδα είναι ότι και τις δύο γυναίκες υποδύεται η ίδια ηθοποιός. Ο Ντέιβιντ Λιντς προκαλεί διαρκώς και εντέλει σπάει τα όρια της συμβατικής αφήγησης, φτιάχνοντας μια ταινία με, συχνά, ανεξήγητα χρονικά άλματα και μια εντελώς ανοιχτή σε ερμηνείες πλοκή, χρησιμοποιώντας σκόπιμα τη σύγχυση του θεατή ως εργαλείο για να εξερευνήσει το βαθύτερο σκοτάδι που κρύβεται μέσα στο ανθρώπινο μυαλό.
Memento (2000)
Ο Κρίστοφερ Νόλαν επιδίδεται σε μια ιδανική αντίστροφη αφήγηση [από το τέλος στην αρχή] σε ένα νεο-νουάρ αριστούργημα που ακολουθεί τον Guy Pearce στο ρόλο του Leonard Shelby, ενός ερευνητή ασφαλιστικών εταιρειών που πάσχει από αμνησία. Επειδή δυσκολεύεται να σχηματίσει νέες αναμνήσεις, ο Σέλμπι χρησιμοποιεί σημειώσεις, χαρτάκια, post-it και τατουάζ για να θυμάται πληροφορίες και να εντοπίσει τον άνθρωπο που σκότωσε τη γυναίκα του. Η αφήγηση εκτυλίσσεται σε ασπρόμαυρο για τη ιστορία που διαδραματίζεται στο σήμερα και σε έγχρωμο για την αναδρομή στο παρελθόν, επιτρέποντας στους θεατές να τη δομήσουν χρησιμοποιώντας τη δική τους αντίληψη – μια ευφυής μεταφορά του Νόλαν για το πώς, ακόμη και ως θεατές μια ταινίας, κατασκευάζουμε τις δικές μας αναμνήσεις.
Mulholland Drive (2001)
Ο David Lynch βάζει τη Naomi Watts και τη Laura Harring να υποδύονται την Betty [της Watts], μια επίδοξη ηθοποιό που γίνεται φίλη με τη Rita [της Harring], μια γυναίκα που χάνει τη μνήμη της μετά την επιβίωσή της από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην περιοχή Mulholland Drive. Οι δύο γυναίκες συνεργάζονται για να λύσουν μια σειρά από μυστήρια, όπως αυτό ενός παράξενου μπλε κουτιού. Ο Lynch διανθίζει την πλοκή με τρομακτικά θέματα, απίθανες συναντήσεις και μια ονειρική, σχεδόν «φελινική», λογική και ατμόσφαιρα, κατασκευάζοντας ένα σχεδόν ιδανικό «ποιητικό μυστήριο» που μένει αξέχαστο στον θεατή.
Vanilla Sky (2001)
Στο ριμέικ του «Abre Los Ojos» [1997] του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ, ο αμερικανός σκηνοθέτης Κάμερον Κρόου βάζει τον Τομ Κρουζ να υποδύεται τον Ντέιβιντ Έιμς, ένα στέλεχος εκδοτικού οίκου, του οποίου η ζωή ξεφεύγει από τον έλεγχό του μετά από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα που τον αφήνει παραμορφωμένο με μια τεράστια ουλή στο πρόσωπό του. Το περιστατικό τον καταβάλλει και αρχίζει να αμφισβητεί την πραγματικότητα και την ίδια την ύπαρξη της ανθρώπινης ζωής, με την ιστορία σταδιακά να διολισθαίνει σε ένα συγκεχυμένο downward spiral καταστάσεων και γεγονότων. Οι σκηνές, προϊούσης της ταινίας, γίνονται όλο και πιο μπερδεμένες, καθώς ο χαρακτήρας του Cruise δεν μπορεί να ξεχωρίσει τα όνειρα από την ξύπνια κατάσταση, με τον Crowe να χρησιμοποιεί την ιδέα των «πολυεπίπεδων πραγματικοτήτων» και των αβέβαιων χρονοδιαγραμμάτων ως μια εξαιρετική μεταφορά για το ανθρώπινο μυαλό και το εσωτερικό ψυχολογικό ταξίδι του καθενός από εμάς που τελικά οδηγεί στην αυτογνωσία.
Primer (2004)
Η τυχαία κατασκευή μιας μηχανής που ταξιδεύει στο χρόνο θέτει πολλαπλά ερωτήματα ως προς την αντιμετώπιση των συνεπειών της επέμβασης σε γεγονότα του παρελθόντος. Το «Primer» – μια χαμηλού προϋπολογισμού ταινία επιστημονικής φαντασίας – ακολουθεί δύο μηχανικούς, τον Aaron και τον Abe, οι οποίοι καταλήγουν να εφεύρουν μια μηχανή του χρόνου ενώ στη συνέχεια πειραματίζονται με ένα ταξίδι στο παρελθόν, εκεί όπου τα πράγματα γίνονται γρήγορα πολύ μπερδεμένα καθώς διασταυρώνονται και συγκρούονται μεταξύ τους πάρα πολλά χρονικά παράδοξα, καθιστώντας την θέαση της ταινίας αρκετά δύσκολη στην παρακολούθηση – γι’ αυτό και η ταινία, γεμάτη τεχνικές και μαθηματικές / φυσικές λεπτομέρειες και ορολογία, πρέπει να ειδωθεί παραπάνω από μια φορές, προκειμένου να γίνει έστω ελάχιστα κατανοητή.
Inception (2010)
Στο Inception, ο Νόλαν «υφαίνει» μια πολυεπίπεδη ταινία ληστείας που διαδραματίζεται μέσα στα ονειρικά τοπία του ανθρώπινου μυαλού. Ο Κομπ είναι ένας επαγγελματίας κλέφτης που μπορεί να μπαίνει στις συνειδήσεις των ανθρώπων, όταν προσλαμβάνεται για κάτι που φαίνεται εξαρχής: να φυτέψει μια συγκεκριμένη ιδέα στο υποσυνείδητο ενός ανθρώπου. Με ένα all-star καστ που περιλαμβάνει τους Leonardo DiCaprio, Cillian Murphy, Elliot Page, Tom Hardy και Joseph Gordon-Levitt, η ταινία «ζωντανεύει» το ανθρώπινο μυαλό το οποίο αναδιπλώνεται και διαστρεβλώνεται κατά το δοκούν κατά τη διάρκεια του ύπνου, δίνοντας στους θεατές μια κινηματογραφική μεταφορά ως προς το πώς μπορεί να λειτουργεί ο ανθρώπινος νους.
Cloud Atlas (2012)
Το «Cloud Atlas» – που βασίζεται στο «δύσκολο» μυθιστόρημα του Βρετανού συγγραφέα David Mitchell – μεταμορφώνεται σε μια ταινία όπου οι αδελφοί Wachowski και ο Tom Tykwer συνέθεσαν και συνέδεσαν έξι αλληλένδετες ιστορίες που καλύπτουν αιώνες και αφορούν άτομα από διαφορετικές γενιές. Η ταινία εφαρμόζει μια φιλόδοξη τεχνική αφήγησης όπου οι χαρακτήρες μιας ιστορίας επανεμφανίζονται ως διαφορετικές εκδοχές του εαυτού τους σε έναν άλλο χρόνο και τόπο. Στο φιλμ συνυπάρχουν διαφορετικές πλοκές, οι οποίες αναμειγνύονται με απρόβλεπτο τρόπο και χρησιμεύουν ως μια μεταφορά για την περιπλοκότητα της φύσης της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης.
Νυχτερινά Ζώα (2016)
Η υπόθεση του «Nocturnal Animals» ακολουθεί μια ιδιοκτήτρια γκαλερί που λαμβάνει το χειρόγραφο του μυθιστορήματος του πρώην συζύγου της. Αφού διαβάσει το βιβλίο, βρίσκεται να ψάχνει και να ψάχνεται και η ίδια μέσα στις αναμνήσεις της σχέσης και του γάμου τους. Ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Τομ Φορντ χρησιμοποιεί μια ομολογουμένως εξαιρετική αφηγηματική δομή που σταδιακά μετατοπίζει την ταινία από ένα απλό σκηνικό όπου η πρωταγωνίστρια, Σούζαν, διαβάζει το μυθιστόρημα, σε ένα ζωντανό σκηνικό όπου εκτυλίσσονται τα πραγματικά γεγονότα του μυθιστορήματος! Η όλη ιστορία-μέσα-στην-ιστορία επιτρέπει στον θεατή περισσότερες από μία ερμηνείες, με τον Φορντ να χρησιμοποιεί αρκετές χρονικές αναδρομές στο παρελθόν, ονειρικές σεκάνς και αποσπάσματα από το μυθιστόρημα για να δημιουργήσει μια πυκνά περίπλοκη αφήγηση.
