Ένα νέο φαινόμενο έχει κυριαρχίσει στις ελληνικές και παγκόσμιες κινηματογραφικές αίθουσες τις τελευταίες μέρες. Με τις σκοτεινότερες πτυχές της πανδημία του κορονοϊού να αποτελούν πλέον παρελθόν, το κοινό επιστρέφει δυναμικά στους συναυλιακούς χώρους ενώ αγαπημένοι καλλιτέχνες και συγκροτήματα ξαναβγαίνουν στους δρόμους για τις εθνικές και παγκόσμιες περιοδείες τους. Μέσα σε αυτό το κλίμα, σημειώθηκε και η καταιγιστική επιστροφή ενός ξεχασμένου κινηματογραφικού είδους: των συναυλιακών ντοκιμαντέρ (conert / tour films). Συγκεκριμένα, η Beyoncé ανακοίνωσε μια ταινία για την περιοδεία της “Renaissance“, ενώ το ντοκιμαντέρ “The Eras Tour” της Taylor Swift σαρώνει στο παγκόσμιο box office.

Τα συναυλιακά ντοκιμάντερ δεν είναι κάτι καινούργιο: μία από τις πιο δημοφιλείς ταινίες αυτή τη στιγμή είναι η επανακυκλοφορία του “Stop Making Sense” (1984) του Jonathan Demme για τους Talking Heads, το οποίο έχει εισπράξει πάνω από 1 εκατομμύριο δολάρια από την πρεμιέρα του τον Σεπτέμβριο. Το παλαιότερο concert film είναι το “Concert Magic“, για τον βιολιστή Yehudi Menuhin, το οποίο κυκλοφόρησε το 1948.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, οι Pink Floyd κατέγραψαν μια συναυλία μίας ώρας, χωρίς κοινό, στο αμφιθέατρο της Πομπηίας για την ταινία τους “Pink Floyd: Live at Pompeii“, η οποία σηματοδότησε ένα σημείο καμπής για το είδος. Όπως έγραψε ο Joe Taysom στο Far Out Magazine, το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ «έθεσε ένα τρομακτικά υψηλό στάνταρ» για το είδος. Επιπλέον, το 1978 κυκλοφόρησε το αξεπέραστο “Last Waltz” σε σκηνοθεσία του Martin Scorsese για την τελευταία συναυλία των The Band.

Τα τελευταία χρόνια, τα συναυλιακά ντοκιμαντέρ έχουν γίνει ένας δημοφιλής τρόπος για τους καλλιτέχνες να προσφέρουν στους θαυμαστές τους περισσότερο “περιεχόμενο”, κάτι που το κοινό τους δείχνει να τιμά δεόντως.

Πάρτε για παράδειγμα την ταινία του Justin Bieber το 2011, “Never Say Never“, η οποία συγκέντρωσε 99 εκατομμύρια δολάρια, ή πιο πρόσφατα το “The Eras Tour” της Swift, το οποίο αμέσως έγινε το πιο επιτυχημένο ντοκιμαντέρ στην ιστορία του είδους, αποφέροντας πάνω από 160 εκατομμύρια δολάρια, από την παγκόσμια πρεμιέρα του στις 13 Οκτωβρίου.

Σε περίπτωση που θεωρείτε ότι τα ποσά αυτά καθόλου δεν αφορούν το ελληνικό κοινό, κάνετε λάθος. Στην Ελλάδα όπως και στο εξωτερικό, η ταινία προσέκλυσε χιλιάδες κόσμο με τεράστιες ουρές να σχηματίζονται όλο το σαββατοκύριακο. Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε θύμιζε συναυλία με αρκετό κόσμο σε Tiktok και Instagram να καταγράφουν τις εμπειρίες τους και να μιλούν για αυτό το γνώριμο αίσθημα κοινότητας και σύνδεσης, το οποίο παραμένει εξίσου δυνατό από τις αρένες μέχρι τα σινεμά.

Όπως και στην περιοδεία, οι θαυμαστές της Taylor Swift στην Ελλάδα κατέφτασαν στις σκοτεινές αίθουσες ντυμένοι θεματικά και φορώντας βραχιολάκια φιλίας, ενώ κατά τη διάρκεια των τραγουδιών σηκώθηκαν να χορέψουν. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι το “The Eras Tour”, δεν κυκλοφόρησε από εταιρεία διανομής, πράγμα που σημαίνει ότι παίχτηκε απευθείας από τις μεγάλες αλυσίδες multiplex.

Σύμφωνα με το Flix, η ταινία συγκέντρωσε 11.500 εισιτήρια ενώ το FreeCinema κάνει λόγο για 13.200 σε ένα παρασκευοσαββατοκύριακο.

@magdalloo Greeks at the Eras Tour movie be like 😝 #therrastourmovie #taylorswift #swiftiesgreece #theerastourfilm #thessaloniki #magdalloo #greekseries #greektiktok ♬ Το μαντίλι – Live – Τζένη Κατσίγιαννη

Τόσο η περιοδεία της Beyoncé όσο και της Taylor Swift προσέφεραν στον κόσμο ένα υπερθέαμα, καθιστώντας και τις δύο κατάλληλες για κινηματογραφικές μεταφορές. Ενδεικτικά, η μέση τιμή εισιτηρίου τόσο για το Eras όσο και για το Renaissance ήταν περίπου 172 ευρώ! Οι υψηλές τιμές οφείλονται εν μέρει στην τεράστια ζήτηση που ξεπέρασε την προσφορά: οι πωλήσεις της περιοδείας Eras συζητήθηκαν μέχρι και σε μια ακρόαση στο Κογκρέσο σχετικά με την εταιρεία Ticketmaster που μονοπωλούσε τη βιομηχανία εισιτηρίων.

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι τιμές των εισιτηρίων δεν ήταν για όλα τα πορτοφόλια. Όσοι δε πρόλαβαν να εξασφαλίσουν εισιτήρια ή δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά τις υψηλές τιμές, τα συγκεκριμένα ντοκιμαντέρ φαίνονται μια ιδανική ευκαιρία. «Ελπίζω ότι βλέποντας μια έξοχα κινηματογραφημένη συναυλία σε έναν αξιοπρεπή κινηματογράφο για 20 £ θα συναγωνιστεί έντονα το να πληρώνεις 80 £ για κακές θέσεις στο Wembley», λέει ο Mark, ένας Swiftie που δεν κατάφερε να αγοράσει εισιτήρια για την περιοδεία. «Θα προτιμούσα επίσης πολύ την επιλογή του κινηματογράφου από το να πληρώσω 300 £ για καλές θέσεις Wembley».

Κι επειδή οι συναυλίες δεν είναι συχνά προσβάσιμες για όλους, οι περισσότερες κινηματογραφικές προβολές παρέχουν επίσης μια ιδανική λύση για τα ΑΜεΑ, κάνοντας την εμπειρία πιο προσιτή. Το ίδιο ισχύει και για οικογένειες με μικρά παιδιά που δε μπορούν να διαθέσουν τόσα λεφτά για να δουν την αγαπήμενη τους ποπ σταρ από κοντά. Συν τοις άλλοις, η Ελλάδα δεν ήταν στη λίστα με τις χώρες που επισκέφτηκε η Swift ή η Beyonce φέτος στις περιοδείες τους, άρα ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ είναι ο μόνος τρόπος να πάρουμε μια “γεύση” από τη συναυλιακή εμπειρία.

Τι σημαίνει η αναβίωση των συναυλιακών ντοκιμαντέρ για το μέλλον του σινεμά;

Τι μπορεί να μας πει η παραπάνω τάση για το μέλλον του σινεμά και των κινηματογραφικών αιθουσών σε Ελλάδα και εξωτερικό; Όπως σημείωσε ο δημοσιογράφος, Αλέξανδρος Παπαγεωργίου σε σχετικό ποστ, «ο κόσμος, και ειδικά ο νεαρός κόσμος που δεν έχει καθοριστικές κινηματογραφικές εμπειρίες στην αίθουσα (εν μέρει και λόγω της περιόδου της πανδημίας), δείχνει να αναζητά τέτοιες εμπειρίες αλλά όχι απαραίτητα εκεί που θα περιμέναμε». Έτσι, πέραν από τα blockbusters που έτσι κι αλλιώς σπάνε ταμεία, παρατηρούμε παράλληλα και καινούργια φαινόμενα στην ελληνική αγορά που ξεφεύγουν από τις πιο παραδοσιακές επιλογές του σινεφίλ κοινού.

Πάρτε για παράδειγμα, το ελληνικό μουσικό ντοκιμαντέρ “Arte Povera“, που απαθανατίζει την διαδικασία δημιουργίας του ομώνυμου μουσικού album, το οποίο σκηνοθετήθηκε και παράχθηκε από τον Beats Pliz (aka Φώτη Γεωργιάδη). H ταινία δείχνει τον μουσικό παραγωγό και συνθέτη να ταξιδεύει σε 3 διαφορετικά στούντιο της Ευρώπης για να τα ηχογραφήσει τα κομμάτια του, για τα οποία επιστρατεύει τους δημοφιλέστερους rappers στην Ελλάδα (μεταξύ των οποίων οι Bloody Hawk, Dani Gambino, Εθισμός, Hawk, ΛΕΞ, Μικρός Κλέφτης, Σανταμ, Vlospa και Wang). Το ντοκιμαντέρ έγινε μεγάλη επιτυχία με sold out προβολές. Όπως το Eras, έτσι και το Arte Povera βγήκε κατευθείαν στις multiplex αίθουσες χωρίς να μεσολαβήσει κάποια εταιρεία διανομής.

Παρά την τρομερή απήχηση, για πολλούς σινεφίλ τα μουσικά και συναυλιακά ντοκιμαντέρ μπορεί να μην αποτελούν “πραγματικό” κινηματογράφο (ή μπορεί συγκεκριμένα η ταινία της Taylor Swift να μην αποτελεί “πραγματικό” κινηματογράφο). Αυτή είναι μια μάλλον άδικη κριτική δεδομένης της μακράς ιστορίας του είδους, το οποίο μας έχει προσφέρει αρκετές αξιόλογες ταινίες. Μερικές από αυτές έχουν αντέξει στον χρόνο ακόμη και μετά το hype των συγκεκριμένων συναυλιών, αποτελώντας σημαντικό αρχειακό υλικό αξέχαστων μουσικών στιγμών. Το έχουμε πει και θα το ξαναπούμε, η κοινωνία μας μισεί τα έφηβα κορίτσια. Επομένως, ό,τι αγκαλιάζεται πρώτα από νεαρές γυναίκες δέχεται αυστηρότερη κριτική, σε σύγκριση με προϊόντα παρόμοιας ποιότητας που προορίζονται για άνδρες.

@mareputation Η ΠΡΟΦΟΡΑ ΚΛΑΙΩ 😭#atwtmvtvftv #taylorswifterastour #theerastourmovie #alltoowell #greekswifties #villagecinemas #taylorswift #fyp #greece ♬ original sound – margaret (taylor’s version)

Παράλληλα είχαμε και την ίδρυση της κινηματογραφικής λέσχης “Deeper Into Movies” του Steven Τ. Hanley, η οποία τα τελευταία χρόνια προβάλλει σε διάφορους χώρους μια σειρά από μουσικά και συναυλιακά ντοκιμαντέρ – από το “Roundhouse” του 2012 της Lana Del Rey μέχρι πιο obscure ταινίες της δεκαετίας του ’90 – κλίνοντας σε αυτή την επιθυμία να αναδημιουργήσει την εμπειρία της ζωντανής μουσικής.

«Στην (ταινία της) Lana, είχαμε πολλούς ανθρώπους που έκλαιγαν και κόσμο να ανεβαίνει σε στύλους στριπτίζ στο Bethnal Green Working Men’s Club. Στην προβολή του ντοκιμαντέρ των Nirvana, είχαμε κόσμο να κάνει moshing. Στο ντοκιμαντέρ για τον Jeff Buckley, το κοινό ήταν εντελώς σιωπηλό και μπερδεμένο», λέει ο Steven Τ. Hanley. Οι πρόσφατες προβολές τους Stop Making Sense έμοιαζαν με συναυλία, με το πλήθος να ενθαρρύνεται να τραγουδήσει, να φωνάξει και να χορέψει. Όλοι στην προβολή ήταν όρθιοι, χειροκροτώντας μετά από κάθε τραγούδι, όπως ακριβώς θα έκαναν σε μια συναυλία. «Πιστεύω ότι αυτές ήταν οι πρώτες φιλικές προς τον χορό προβολές στο Ηνωμένο Βασίλειο από τότε που η A24 επανακυκλοφόρησε την ταινία».

Η επανακυκλοφορία μιας ταινίας όπως το Stop Making Sense είναι σημαντική, αφού δεν προσφέρει απλά την ευκαίρια στους παλιούς θαυμαστές των Talking Heads να ξαναζήσουν ένδοξες στιγμές. Τώρα, οι Gen Z και Millenials που ανακάλυψαν πιο πρόσφατα τη μουσική τους, θα έχουν την ευκαιρία να βιώσουν κάτι από εκείνη την εποχή. Δεν είναι περίεργο άλλωστε για τις νέες γενιές να ανακαλύπτουν και να ταυτίζονται με παλαιότερους τραγουδιστές και συγκρότηματα. Τα τελευταία χρόνια είδαμε καλλιτέχνες όπως η Kate Bush και οι Fleetwood Mac να γίνονται viral στα social media.

Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι οι κινηματογραφικές προβολές θα γίνουν ένα “dupe” για όλες τις συναυλίες που δεν πήγαμε. Ίσα ίσα κάποιοι δεν τον θέλουν καθόλου αυτό. Το συναυλιακό κοινό φαίνεται να είναι πιο θορυβώδες από ποτέ. Να θυμίσουμε τον σεισμό που προκάλεσε στο Σιατλ η συναυλία της Taylor Swift; Μπορεί να θέλετε να απολαύσετε το σόου του αγαπημένου σας καλλιτέχνη, χωρίς να είστε όρθιοι και να πατάτε πάνω σε μια θάλασσα πλαστικών ποτηριών. Σε τελική ανάλυση, ένα από τα μεγαλύτερα οφέλη των συναυλιακών ταινιών είναι η δυνατότητα για λιγότερο θορυβώδεις προβολές, τσιρίδες και δεκάδες χιλιάδες οθόνες κινητών ορθωμένες στο οπτικό σας πεδίο.

Πολλοί θα σχολιάσουν ότι τα παραπάνω, φυσικά, δε γίνονται για τους φανς αλλά για τις τσέπες των καλλιτεχνών και των multiplex αιθουσών (Θέλετε να μου πείτε ότι μέσα στον καπιταλισμό, τα προϊόντα που κυκλοφορούν έχουν σκοπό το κέρδος; Μισό να σωριαστώ).  Ενώ σε σύγκριση με τις συναυλίες, οι προβολές είναι σαφώς οικονομικότερες, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι τέτοια ντοκιμαντέρ είναι εξαιρετικά προσοδοφόρα για τους καλλιτέχνες. Όπως αναφέραμε, το ντοκιμαντέρ Eras Tour έγινε αμέσως η συναυλιακή ταινία με τις υψηλότερες εισπράξεις όλων των εποχών. Μέσα σε ένα τριήμερο, η Taylor Swift έγινε κατά 100 εκατομμύρια πλουσιότερη.

Παρόλο που η ταινία κάνει αναμφισβήτητα την παρακολούθηση της περιοδείας πιο προσιτή στο ευρύτερο κοινό, στην τελική, είναι κι αυτός ένας τρόπος για τους καλλιτέχνες να βγάλουν γρήγορα χρήματα. Δηλαδή, το ότι η Swift ή η Beyoncé κυκλοφόρησαν ντοκιμαντέρ για τις περιοδείες τους, αυτό δεν πρόκειται να μειώσει την επιθυμία των ανθρώπων να τις δουν ζωντανά– ίσα ίσα μπορεί να την αυξήσει.

Ωστόσο, το κοινό περνά καλά (κι αυτό βγαίνει προς τα έξω) και αυτές οι ταινίες συνεχίζουν να καλλιεργούν μια αίσθηση κοινότητας μεταξύ των θαυμαστών. «Νιώθω σαν να ήμουν εκεί» γράφουν τα περισσότερα άτομα που παρακολούθησαν το ντοκιμαντέρ. Ίσως να έχει ξημερώσει μια νέα εποχή για τα συναυλιακά ντοκιμαντέρ. Ή, από την άλλη, ίσως κι άλλοι celebrities να δουν τις προβολές αυτές ως εύκολο χρήμα και να μπουν κι αυτοί στον χορό. Είναι ακόμη νωρίς για να κρίνουμε. Πάντως ένα είναι σίγουρο: η συγκεκριμένη μορφή τέχνης έχει επιστρέψει δυναμικά και πλέον είναι ανοιχτή για περισσότερους καλλιτέχνες όλων των ηλικιών, των εποχών και των μουσικών ειδών.