Τα βιβλία φόβιζαν πάντα την εξουσία ή τους ανθρώπους που αυτόκλητα και αυθόρμητα αισθάνονται διαχρονικά την ανάγκη να υπερασπίζονται την εξουσία. Η λογοκρισία (που υφίσταται ως έννοια από τότε που υπάρχει εξουσία, θρησκευτική ή πολιτική)είναι ίσως μια από τις πιο καραμπινάτες περιπτώσεις στην οποία εμπλέκεται η αυταρχική και κατασταλτική πίεση της κυρίαρχης ιδεολογίας σε κάτι διαφορετικό και ανατρεπτικό, αλλά και σε κάτι δυσνόητο και δυνάμει επικίνδυνο. Διαχρονικά, η λογοκρισία χρησιμοποιείται επανειλημμένως από ανελεύθερα, απολυταρχικά καθεστώτα, πολιτικούς αρχηγούς και θρησκευτικούς ηγέτες, αφορίζοντας πρόσωπα για τις πεποιθήσεις τους και επιβάλλοντας περιορισμούς στα έργα τους.
Η πρόσφατη εξευτελιστική για την δημοκρατία και την κοινή λογική, ακόμα, απόσυρση από νηπιαγωγεία της Κύπρου του βιβλίου της Κατερίνας Τσάνταλη μάς θύμισε χαλεπούς για την ελευθερία της έκφρασης καιρούς στην χώρα μας, αλλά και βιβλία που λογοκρίθηκαν και μπήκαν στο στόχαστρο. Σήμερα, ορισμένα από αυτά ανήκουν σε πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες και διαβάζονται σε πείσμα όλων: των ανθρώπων που κάποτε θέλησαν να τα καταχωνιάσουν και, φυσικά, των καιρών. Γιατί, ο χρόνος συνήθως αποκαλύπτει την αληθινή αξία ανθρώπων, πραγμάτων και καλλιτεχνικών δημιουργημάτων.
Το «Οικογένεια είναι…», παιδικό βιβλίο της Κατρίνας Τσάνταλη το οποίο κυκλοφόρησε το 2020 από τις εκδόσεις Διόπτρα, μιλά για τα διαφορετικά είδη οικογένειας που υπάρχουν, αλλά κάποιοι το χαρακτήρισαν «ανήθικο» και «ανάρμοστο», ζητώντας να αποσυρθείαπό τη βιβλιοθήκη νηπιαγωγείου της Λευκωσίας. Ποιοι είναι αυτοί οι κάποιοι; Βεβαίως όχι άνθρωποι του Υπουργείου Πολιτισμού, μιας κυβέρνησης που έφερε για ψήφιση το νομοσχέδιο υπέρ των γάμων ομοφύλων, αλλά μια ομάδα Κυπρίων πολιτών και συγκεκριμένα οι «Ενεργοί Πολίτες- Κίνημα Ενωμένων Κυπρίων Κυνηγών». Άνθρωποι που σκοτώνουν κοτσύφια και μπεκάτσες, έκαναν λόγο για «ανάρμοστο και ανήθικο υλικό» σε νηπιαγωγεία και «εικόνες που πρωτίστως προσβάλλουν τον παραδοσιακό θεσμό της οικογένειας». «Κανένα παιδάκι δεν είναι δυνατόν να θεωρείται ότι ευημερεί, μεγαλώνοντας εκτός της φύσης του. Τέτοιες εικόνες το μόνο που μπορεί να επιφέρουν στα παιδιά και δη του νηπιαγωγείου, είναι σύγχυση ταυτότητας και άλυτα ψυχολογικά θέματα τα οποία και δύνανται να τα επηρεάσουν για το υπόλοιπο της ζωής τους», υποστήριξαν μεταξύ άλλων σε επιστολή τους, με την οποία ζήτησαν την άμεση απόσυρση του βιβλίου από σχολεία. Το αίτημά τους εισακούστηκε. Ομάδες σαν και την δική τους είναι ικανές να ασκούν πιέσεις στην πολιτεία-κι αυτό είναι ένα ολόκληρο θέμα συζήτησης ή κειμένου, αλλά ας το αφήσουμε για κάποια άλλη φορά.
Ας θυμηθούμε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις βιβλίων που λογοκρίθηκαν εν Ελλάδι και σε ποιες περιόδους. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα εξ αυτών των έργων έγιναν διάσημα.
1.Τα «Καλιαρντά» του Ηλία Πετρόπουλου το 1971
«Αθήναι, 25. – Ο κ. Ηλίας Πετρόπουλος, συγγραφεύς του λεξικού των ομοφυλοφίλων, το οποίον εκυκλοφόρησε προ καιρού υπό τον τίτλο “Καλιαρντά”, εδιώχθη υπό του προϊσταμένου της εισαγγελίας πλημμελειοδικών κ. Τζαβούλη και η υπόθεσις ανετέθη υπό του ιδίου εις την Γενικήν Ασφάλειαν Αθηνών. Υπ’ αυτής εκλήθησαν και εξητάσθησαν διάφορα άτομα, τα οποία εχαρακτήρισαν τα “Καλιαρντά” ως προσβάλλοντα την δημοσίαν αιδώ. Η σχηματισθείσα δικογραφία απεστάλη εις τον εισαγγελέα και ήδη η υπόθεσις θα προχωρήση δια την παραπομπήν αυτής ενώπιον του πλημμελειοδικείου. Εν τω μεταξύ, κατόπιν διαταγής του εισαγγελέως κατεσχέθησαν όσα βιβλία ευρέθησαν εις τα κεντρικά βιβλιοπωλεία των Αθηνών. Τα “Kαλιαρντά” είναι λεξικόν του ιδιώματος των ομοφυλοφίλων, περιέχει δε 3.000 λέξεις, είναι ερμηνευτικόν και ετυμολογικόν. Ο συγγραφεύς υποστηρίζει ότι πρόκειται περί φιλολογικής και λογοτεχνικής εργασίας. Ο κ. Πετρόπουλος την 23ην Απριλίου 1969 είχε καταδικασθή εις φυλάκισιν 5½ μηνών δι’ εν άλλο έργον του, τα “Ρεμπέτικα Τραγούδια”, που είχε χαρακτηρισθή και αυτό ως άσεμνον».
Αυτά γράφει η εφημερίδα «Μακεδονία» στις 26 Φεβρουαρίου του 1972.
Το κατηγορητήριο αφορούσε στα εξής: Περιύβριση δημοσίας αρχής και συγκεκριμένα του πρωθυπουργού, του υπουργείου Δημοσίας Τάξης, των αστυνομικών και δικαστικών αρχών περιύβριση του εμβλήματος των τότε βασιλέων, αλλά και δημόσια κακόβουλη καθύβριση της ορθόδοξης Εκκλησίας. Τον Μάιο του ’72, ο Ηλίας Πετρόπουλος καταδικάζεται σε πεντάμηνη φυλάκιση από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών.
2. Το «Μν» του Μίμη Ανδρουλάκη (μια παρολίγον λογοκρισία) το 1999
Tο Δεκεμβριο του 1999 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη, το «γυναικείο αντιμυθιστόρημα», όπως ο ίδιος χαρακτηρίζει, με τίτλο «Μν» από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Το έργο παρουσιάζει το Χριστό να έχει ερωτικές σχέσεις με τη Μαρία Μαγδαληνή. Λίγους μήνες αργότερα το βιβλίο του καιγόταν σε δημόσιες συναθροίσεις χριστιανών της Θεσσαλονίκης και ο ίδιος προπηλακιζόταν ως «αντίχριστος» και αντιπρόσωπος του «666» επί της γης. Στον Μίμη Ανδρουλάκη ασκήθηκε ποινική δίωξη για «καθύβριση της θρησκείας και του αρχηγού θρησκεύματος» ύστερα από μήνυση του βυζαντινολόγου Μάριου Πυλαβάκη. Τελικά, όμως, το Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης εν μέσω επεισοδίων απέρριψε στις 22 Ιουνίου τις αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων για την απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου.
«Μν, Μέλανι, Μόλυ, Μπλανς, Μάγια, Μαίρη, Μαρίζα, Μάγια, Μάσα, Μεράλ, Μελίσσα, Μιλέβα, Μαγδαληνή, Μπαλάσα, Μόντι, Μάι, Μάνια και Μαγκρίτ… Μια γυναίκα με παρελθόν αφηγείται ν διαφορετικές ιστορίες σε ν διαφορετικούς ανθρώπους, με ν διαφορετικούς τρόπους, ενώ εμείς κρυφακούμε στο Internet τους ψιθυρισμούς, τις ακριτομυθίες και τα σκιρτήματα των γυναικών που χάθηκαν στην ιστορία. Όνειρα, σεξουαλικά και μαθηματικά, θα μας μυήσουν στα αινίγματα της ανθρώπινης ψυχής και του σύμπαντος. Γυναίκα, εκεί που ναυαγούν η λογοτεχνία, η ψυχανάλυση και η φιλοσοφία. Ο μισογυνισμός της κουλτούρας και της επιστήμης. Η ηδονή μιας γυναίκας αποφασίζει για τη γεωμετρική μορφή του κόσμου. Ένα γυναικείο βλέμμα στ απόκρυφα των μεγάλων δημιουργών του αιώνα που αποχαιρετούμε. Μν, ένα βιβλίο που πασχίζει να απαντήσει μαζί σας στο ερώτημα: Η γνώση ή η άγνοια είναι το κλειδί στην ερωτική και προσωπική μας ευτυχία; Να ξέρουμε ή να μένουν όλα εξαίσια θολά;»
3. «Ο τελευταίος πειρασμός» του Νίκου Καζαντζάκη το 1953 (λογοκρισία, όχι αφορισμός)
Την πρώτη ιδέα για συγγραφή βιβλίου, υπό μορφή μυθιστορήματος, για τη ζωή του Χριστού ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε στην Αίγινα το 1942, τον καιρό της γερμανικής κατοχής και, μάλιστα, θα το ονόμαζε «Τ’ Απομνημονεύματα του Χριστού». Η πρώτη ιδέα κυοφορείται μέσα του και οκτώ χρόνια αργότερα αρχίζει να γράφει το βιβλίο, αλλά με άλλο όνομα: Ο Τελευταίος Πειρασμός.
Το τελειώνει το 1951, με την πρώτη έκδοση γίνεται σε μεταφράσεις στα σουηδικά και στα νορβηγικά το 1952. Η Εκκλησία της Ελλάδος σπεύδει να το καταδικάσει, προτού ακόμη εκδοθεί στα ελληνικά το 1955, ενώ από το 1964 μέχρι και σήμερα κυκλοφορεί, αδιάλειπτα, όπως και το σύνολο της εργογραφίας του Κρητικού συγγραφέα, από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη. Το 1953, όμως, από τις εκδόσεις Μαυρίδη τυπώνεται σε πρώτη έκδοση «Ο Καπετάν Μιχάλης, το έπος της Κρήτης και της Ελευθερίας» με την Εκκλησία της Ελλάδος ζητά από το κράτος τον διωγμό του Καζαντζάκη για μερικές σελίδες του βιβλίου.
Δείτε, ως δείγμα κριτικής της εποχής, το Ανακοινωθέν της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, υπογραφόμενο από τον Πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδωνα, με τον τίτλο «Η ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ» που δημοσιεύεται το 1954 στο Επίσημον Δελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος: «… Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, εξ αιτίας των τελευταίως εκδοθέντων βιβλίων του Ελληνος λογοτέχνου Νικολάου Καζαντζάκη Ο Καπετάν Μιχάλης και Ο τελευταίος πειρασμός και κατόπιν της εκ τούτων προκληθείσης αναταραχής εις τας συνειδήσεις των πιστών, έγνω εν τη αρμοδιότητι αυτής, όπως λάβη τα εν τη εαυτής εξουσία πνευματικά μέτρα, προς διαφώτισιν μεν και προφύλαξιν του ευσεβούς ποιμνίου, προς ανάνηψιν δε και διόρθωσιν του συγγραφέως. Επειδή αμφότερα τα βιβλία ταύτα αποτελούσι μυκτηρισμόν προς την δογματικήν και ηθικήν διδασκαλίαν της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ιδία δε το δεύτερον διαστρέφει και κακοποιεί την θεόπνευστον ευαγγελικήν διήγησιν και θίγει, κατά τρόπον ανερυθριάστως ασεβή και ανίερον, το θεανδρικόν του Κυρίου πρόσωπον, και δη κατά τας ώρας του επί του Σταυρού σωτηρίου Πάθους, διά ταύτα η Ιερά Σύνοδος προς μεν τα ευσεβή της Εκκλησίας τέκνα απευθύνει την πατρικήν παραίνεσιν, ίνα φεύγωσι τα βιβλία ταύτα, ου μόνον μη συντελούντα εις οικοδομήν, αλλά της σαγήνης της τέχνης ανυπόπτως και δηλητηριάζοντα τας ψυχάς».
Ο Καζαντζάκης έστειλε τηλεγράφημα, ότι κάνει έφεση στο Δικαστήριο του Θεού και έγραψε: «Μου δώσατε μιαν κατάρα, άγιοι Πατέρες, σας δίνω εγώ μιαν ευχή: Σας εύχομαι να ‘ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο είναι η δική μου• και να ‘στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ». Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τόλμησε να προχωρήσει στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι εσφαλμένη η γενική αντίληψη ότι αφορίστηκε ο Καζαντζάκης.
4.«H Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη
Η Πάπισσα Ιωάννα είναι ένα βιβλίο σταθμός στην ελληνική λογοτεχνία, ένα κλασικό μυθιστόρημα που εξακολουθεί να γοητεύει και να «σκανδαλίζει» από το 1866 που πρωτοδημοσιεύτηκε. Ο Ροΐδης, γνωστός για την υφολογική του δεξιοτεχνία και τη σατιρική του ευθυβολία, εκμεταλλεύεται μια μεσαιωνική ιστορία που αφορά το σκάνδαλο ενός θηλυκού Πάπα που γέννησε στη μέση του δρόμου, με σκοπό να στηλιτεύσει τον σκοταδισμό της εκκλησιαστικής εξουσίας και την κοινωνική υποκρισία. Το έργο αυτό που έχει επανεκδοθεί πολλές φορές στο παρελθόν και έχει μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η Εκκλησία της Ελλάδος μάλιστα χαρακτήρισε το βιβλίο ως σατανικό, αφόρισε όσους το διάβαζαν και παρότρυνε τους πιστούς να το ρίξουνστη φωτιά όπου το βρουν. Τους συμβουλεύει κατά λέξη: «ν’ αποστρέφωνται πάντες αυτό ως έκφυλον απόκυημα και μιασματικόν νόσημα, ου μεν αλλά και τω πυρί παρδίδωσιν όπου αν αυτό ευρίσκωσιν».
Αντλώ από την έξοχη ανάλυση του μπλόγκερ Ανδρέα Καπανδρέου διάφορα ενδιαφέροντα στοιχεία. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, η Ιερά Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας αναθεμάτισε τον Ροΐδη και ζήτησε από το Ελληνικό Κράτος την ποινική δίωξη του συγγραφέα. Αυτό που κυρίως ενόχλησε την Εκκλησία της Ελλάδος ήταν το κεφάλαιο στο οποίο ο Ροΐδης αφηγείται την παραμονή της Ιωάννας στην Αθήνα, στο οποίο παρουσιάζει τους ορθόδοξους ιερείς να ενδιαφέρονται μόνο για τα επίγεια αγαθά, και να είναι επιρρεπείς στην παραβίαση της νηστείας και στις ερωτικές προσφορές της Ιωάννας. Κατηγορεί επίσης την Ορθόδοξη Εκκλησία για τυπολατρία, για συντηρητισμό,καθώς και για χαρακτηριστικά που κατά τη γνώμη του απομακρύνουν τους πιστούς από την άσκηση της λατρείας – όπως η μεγάλη διάρκεια της λειτουργίας και η αισθητική των αγιογραφιών και της βυζαντινής ψαλμωδίας (την οποία ονομάζει «ρινοφωνία»!). Στην απάντησή του προς την εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου ο Ροΐδης διατυπώνει παρόμοιες απόψεις, υποστηρίζοντας ότι στόχος της κριτικής του δεν ήταν η θρησκεία και η πίστη, αλλά όσες πρακτικές θεωρούσε ότι ήταν διαστρεβλώσεις του νοήματος της θρησκείας. Ο Ροΐδης πέρασε κι από δίκη για το βιβλίο, αλλά το κράτος τελικά δεν απαγόρευσε την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του.
5. «Άγιον Όρος / Οι Άγιοι χωρίς μάσκα» του Θέμου Κορνάρου το 1933
Ο Θέμος Κορνάρος είναι μια μάλλον άγνωστη περίπτωση αγωνιστή και συγγραφέα, συνδαιτημόνα ανθρώπων όπως ο Μάνος Λοίζος και ο Γιάννης Νεγρεπόντης, όπως μπορείτε να δείτε και σε αυτό το άκρως διαφωτιστικό κείμενο. Μέλος του ΚΚΕ, από το οποίο παύεται καθώς διαφωνεί με τον Ζαχαριάδη, αλλά δεν απαρνείται ποτέ την κομμουνσιτική ιδεολογία.Στη δικτατορία του Μεταξά εξορίζεται –και αυτό είναι η αρχή, αφού θα κάνει φυλακή και εξορία σχεδόν για 25 χρόνια. Συμμετέχει ενεργά στην Εθνική Αντίσταση, συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς, βασανίζεται στα μπουντρούμια της οδού Μέρλιν και μεταφέρεται στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου περιμένοντας τον θάνατο, αν και γλιτώνει τελικά. Με τον εμφύλιο τον περιμένει η εξορία στον Αϊ-Στράτη. Αλλά πλέον είναι γνωστός. Τον Ιούλιο του 1951 δεκαοχτώ διεθνείς προσωπικότητες, με επικεφαλής τον Αϊνστάιν, ζητούν την απελευθέρωσή του. Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος του συμπαρίσταται και του αφιερώνει –και δημοσιεύεται στην «Αυγή»- εκτενές ποίημα με τίτλο «Κουμπάρε, σ’ ευχαριστούμε», μιας που το ”κουμπάρε” ήταν προσφιλής έκφραση του Κορνάρου.
Γράφει η Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας : «Πρέπει να σημειώσουμε ότι η έκδοση που γνωρίζουμε, είναι αυτή που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και αποτελείται από ένα ψηφιοποιημένο κείμενο 61 σελίδων, σε μορφή PDF, το περιεχόμενο του οποίου έγραψε ο Θέμος Κορνάρος, ένας μάλλον ΑΣΗΜΑΝΤΟΣ λογοτέχνης αν κρίνουμε (και θα το κρίνουμε) από τις ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ αναφορές στο πρόσωπό του σε «Ιστορίες της Λογοτεχνίας» και Εγκυκλοπαίδειες. Περί τίνος πρόκειται λοιπόν; Όπως γράφει ο Ιω. Χατζηφώτης, το Άγιο Όρος…”γνώρισε κι αυτό τη διαβολή και τη συκοφαντία. Μετά το ΑΝΕΚΔΙΗΓΗΤΟ ΛΙΒΕΛΛΟΓΡΑΦΗΜΑ του Θέμου Κορνάρου ‘Οι Άγιοι δίχως μάσκα’… μερικοί πήραν φόρα κι άρχισαν να γράφουν ό,τι τους κατεβή στο κεφάλι…” Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Ιωάννης Χατζηφώτης δεν αντιμετωπίζει κάποιου είδους προκατάληψη με τα βιβλία. Όποιος γνωρίζει το συγγραφικό του έργο, το ξέρει καλά. Τρανή απόδειξη γι’ αυτό, αποτελεί το γεγονός ότι παραθέτει από το βιβλίο του Κορνάρου, όχι φυσικά τις ύβρεις του, αλλά τα στοιχεία οδοιπορικού που περιέχει, μέσα στο δικό του βιβλίο που έχει γράψει για το Άγιο Όρος και μεταξύ άλλων, σημειώνει: ”Τη φοβερή εμπειρία του στη Γουρνοσκήτη – σήμερα είναι ακατοίκητη, η τελευταία φορά που κατοικήθηκε ήταν από τη συνοδία του Στέφανου Λάχανη – διηγείται ο Θέμος Κορνάρος στο βιβλίο του. Πήγε εκεί (ήταν ρουμάνικη σκήτη αφιερωμένη στον Πρόδρομο) με τα πόδια, για να δουλέψει ως εργάτης. Δυστυχώς για τους υπερασπιστές του, το βιβλίο του Θέμου Κορνάρου είναι ένα αντικληρικό λιβελλογράφημα. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του λιβελλογραφήματος, υιοθετεί στο βιβλίο του ο Θέμος Κορνάρος. Ένα βιβλίο που ακόμη κι αν δεχτούμε ότι κομίζει κάποιες αλήθειες, χάνει το δίκιο του μέσα σε ένα ανεπανάληπτο, ακραίο και ισοπεδωτικό υβρεολόγιο.»
Διαβάζω στο Δισκορυχείον του Φ.Τρούσα ότι το «Άγιον Όρος / Οι Άγιοι χωρίς μάσκα» κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 1933 και είχε ως αποτέλεσμα την καταδίκη και τη φυλάκιση του Θέμου Κορνάρου για προσβολή του θρησκευτικού αισθήματος. Ο συγγραφέας περιγράφει με σκληρό ρεαλισμό τη ζωή στο Άγιον Όρος (την καταπιεσμένη και λιγότερο καταπιεσμένη ερωτική διάθεση των μοναχών, τις δολοπλοκίες, την κατάχρηση του αλκοόλ, το μίσος προς τον συνάνθρωπο, τα βασανιστήρια και την άσκηση εξουσίας προς τους νεότερους κ.λπ.), συναντώντας την οργή κύκλων της εποχής. Το βιβλίο εξαφανίζεται από προσώπου γης, για να κάνει κάποιες σποραδικές εκδόσεις χρόνια αργότερα.Την ίδια τύχη είχε και ένα άλλο βιβλίο τού Κορνάρου, το Αγύρτες και κλέφτες στην εξουσία (1946), το οποίο επίσης διώχθηκε.
Βλέποντας την απήχηση που είχαν τα βιβλία του, και θέλοντας να φτάσουν φτηνότερα στον κόσμο, ο Κορνάρος επέλεξε την οδό της αυτο-έκδοσης, κάτι που δεν του πήγε καλά και τον ”έβαλε μέσα”. Και καθώς τα γραμμάτια έτρεχαν, έκανε τον πλασιέ σε μια ασφαλιστική εταιρεία να τα βγάλει πέρα.
6.«Η ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη το 1924
«Η ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη, ένα αντιπολεμικό μυθιστόρημα με τη μορφή ημερολογίου, κυκλοφόρησε το 1924 και μιλάει για τις μνήμες του συγγραφέα από τα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με απόφαση της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941) διατάχτηκε η δημόσια καύση του βιβλίου «Η ζωή εν τάφω» μεταξύ άλλων, όπως η Αντιγόνη του Σοφοκλή, έργα του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα κ.α. Επίσης η κυκλοφορία του βιβλίου είχε απαγορευτεί τα τέσσερα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας και τα κατοπινά τέσσερα της Κατοχής. Ο Στράτης Μυριβήλης δημοσίευσε σε πρώτη έκδοση το «Η Ζωή εν τάφω», το οποίο έγινε γνωστό και σημείωσε μεγάλη επιτυχία στη δεύτερη έκδοσή του το 1930, όταν έλαβε την οριστική μορφή του.
Ο Μυριβήλης πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1915, με τα διηγήματα “Κόκκινες ιστορίες”. Η πρώτη περίοδος του έργου του είναι εμπνευσμένη από το παρόν ή το άμεσο παρελθόν, τη ζωή στη Μυτιλήνη και κυρίως τις εμπειρίες του από τον πόλεμο. Αποκορύφωση της έκφρασης του αντιπολεμικού πνεύματος είναι το μυθιστόρημα “Η ζωή εν τάφω” (1924). Αυτή η περίοδος ολοκληρώνεται το 1932 με το μυθιστόρημα “Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια”, βιβλίο που επίσης λογοκρίθηκε από το καθεστώς του Μεταξά. Κατά τη δεύτερη περίοδο στράφηκε στο παρελθόν και τις αναμνήσεις από την παιδική του ηλικία. Τα έργα της περιόδου είναι οι νουβέλες “Ο Βασίλης ο Αρβανίτης” (1943), “Τα παγανά” (1945), “Ο Παν” (1946), το μυθιστόρημα “Η Παναγιά η Γοργόνα” (1949) και οι συλλογές διηγημάτων “Το πράσινο βιβλίο” (1935), “Το γαλάζιο βιβλίο” (1939), “Το κόκκινο βιβλίο” (1952) και “Το βυσσινί βιβλίο” (1959).
Ο Στράτης Μυριβήλης τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας το 1949 και προτάθηκε τρεις φορές για το Νόμπελ, ενώ το 1959 τού απονεμήθηκε ο Σταυρός του Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος του Γεωργίου Α΄.
✥ Δείτε επίσης: 6 βιβλία που έχουν απαγορευτεί και λογοκριθεί
Τα βιβλία φόβιζαν πάντα την εξουσία ή τους ανθρώπους που αυτόκλητα και αυθόρμητα αισθάνονται διαχρονικά την ανάγκη να υπερασπίζονται την εξουσία. Η λογοκρισία (που υφίσταται ως έννοια από τότε που υπάρχει εξουσία, θρησκευτική ή πολιτική)είναι ίσως μια από τις πιο καραμπινάτες περιπτώσεις στην οποία εμπλέκεται η αυταρχική και κατασταλτική πίεση της κυρίαρχης ιδεολογίας σε κάτι διαφορετικό και ανατρεπτικό, αλλά και σε κάτι δυσνόητο και δυνάμει επικίνδυνο. Διαχρονικά, η λογοκρισία χρησιμοποιείται επανειλημμένως από ανελεύθερα, απολυταρχικά καθεστώτα, πολιτικούς αρχηγούς και θρησκευτικούς ηγέτες, αφορίζοντας πρόσωπα για τις πεποιθήσεις τους και επιβάλλοντας περιορισμούς στα έργα τους.
Η πρόσφατη εξευτελιστική για την δημοκρατία και την κοινή λογική, ακόμα, απόσυρση από νηπιαγωγεία της Κύπρου του βιβλίου της Κατερίνας Τσάνταλη μάς θύμισε χαλεπούς για την ελευθερία της έκφρασης καιρούς στην χώρα μας, αλλά και βιβλία που λογοκρίθηκαν και μπήκαν στο στόχαστρο. Σήμερα, ορισμένα από αυτά ανήκουν σε πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες και διαβάζονται σε πείσμα όλων: των ανθρώπων που κάποτε θέλησαν να τα καταχωνιάσουν και, φυσικά, των καιρών. Γιατί, ο χρόνος συνήθως αποκαλύπτει την αληθινή αξία ανθρώπων, πραγμάτων και καλλιτεχνικών δημιουργημάτων.
Το «Οικογένεια είναι…», παιδικό βιβλίο της Κατρίνας Τσάνταλη το οποίο κυκλοφόρησε το 2020 από τις εκδόσεις Διόπτρα, μιλά για τα διαφορετικά είδη οικογένειας που υπάρχουν, αλλά κάποιοι το χαρακτήρισαν «ανήθικο» και «ανάρμοστο», ζητώντας να αποσυρθείαπό τη βιβλιοθήκη νηπιαγωγείου της Λευκωσίας. Ποιοι είναι αυτοί οι κάποιοι; Βεβαίως όχι άνθρωποι του Υπουργείου Πολιτισμού, μιας κυβέρνησης που έφερε για ψήφιση το νομοσχέδιο υπέρ των γάμων ομοφύλων, αλλά μια ομάδα Κυπρίων πολιτών και συγκεκριμένα οι «Ενεργοί Πολίτες- Κίνημα Ενωμένων Κυπρίων Κυνηγών». Άνθρωποι που σκοτώνουν κοτσύφια και μπεκάτσες, έκαναν λόγο για «ανάρμοστο και ανήθικο υλικό» σε νηπιαγωγεία και «εικόνες που πρωτίστως προσβάλλουν τον παραδοσιακό θεσμό της οικογένειας». «Κανένα παιδάκι δεν είναι δυνατόν να θεωρείται ότι ευημερεί, μεγαλώνοντας εκτός της φύσης του. Τέτοιες εικόνες το μόνο που μπορεί να επιφέρουν στα παιδιά και δη του νηπιαγωγείου, είναι σύγχυση ταυτότητας και άλυτα ψυχολογικά θέματα τα οποία και δύνανται να τα επηρεάσουν για το υπόλοιπο της ζωής τους», υποστήριξαν μεταξύ άλλων σε επιστολή τους, με την οποία ζήτησαν την άμεση απόσυρση του βιβλίου από σχολεία. Το αίτημά τους εισακούστηκε. Ομάδες σαν και την δική τους είναι ικανές να ασκούν πιέσεις στην πολιτεία-κι αυτό είναι ένα ολόκληρο θέμα συζήτησης ή κειμένου, αλλά ας το αφήσουμε για κάποια άλλη φορά.
Ας θυμηθούμε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις βιβλίων που λογοκρίθηκαν εν Ελλάδι και σε ποιες περιόδους. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα εξ αυτών των έργων έγιναν διάσημα.
1.Τα «Καλιαρντά» του Ηλία Πετρόπουλου το 1971
«Αθήναι, 25. – Ο κ. Ηλίας Πετρόπουλος, συγγραφεύς του λεξικού των ομοφυλοφίλων, το οποίον εκυκλοφόρησε προ καιρού υπό τον τίτλο “Καλιαρντά”, εδιώχθη υπό του προϊσταμένου της εισαγγελίας πλημμελειοδικών κ. Τζαβούλη και η υπόθεσις ανετέθη υπό του ιδίου εις την Γενικήν Ασφάλειαν Αθηνών. Υπ’ αυτής εκλήθησαν και εξητάσθησαν διάφορα άτομα, τα οποία εχαρακτήρισαν τα “Καλιαρντά” ως προσβάλλοντα την δημοσίαν αιδώ. Η σχηματισθείσα δικογραφία απεστάλη εις τον εισαγγελέα και ήδη η υπόθεσις θα προχωρήση δια την παραπομπήν αυτής ενώπιον του πλημμελειοδικείου. Εν τω μεταξύ, κατόπιν διαταγής του εισαγγελέως κατεσχέθησαν όσα βιβλία ευρέθησαν εις τα κεντρικά βιβλιοπωλεία των Αθηνών. Τα “Kαλιαρντά” είναι λεξικόν του ιδιώματος των ομοφυλοφίλων, περιέχει δε 3.000 λέξεις, είναι ερμηνευτικόν και ετυμολογικόν. Ο συγγραφεύς υποστηρίζει ότι πρόκειται περί φιλολογικής και λογοτεχνικής εργασίας. Ο κ. Πετρόπουλος την 23ην Απριλίου 1969 είχε καταδικασθή εις φυλάκισιν 5½ μηνών δι’ εν άλλο έργον του, τα “Ρεμπέτικα Τραγούδια”, που είχε χαρακτηρισθή και αυτό ως άσεμνον».
Αυτά γράφει η εφημερίδα «Μακεδονία» στις 26 Φεβρουαρίου του 1972.
Το κατηγορητήριο αφορούσε στα εξής: Περιύβριση δημοσίας αρχής και συγκεκριμένα του πρωθυπουργού, του υπουργείου Δημοσίας Τάξης, των αστυνομικών και δικαστικών αρχών περιύβριση του εμβλήματος των τότε βασιλέων, αλλά και δημόσια κακόβουλη καθύβριση της ορθόδοξης Εκκλησίας. Τον Μάιο του ’72, ο Ηλίας Πετρόπουλος καταδικάζεται σε πεντάμηνη φυλάκιση από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών.
2. Το «Μν» του Μίμη Ανδρουλάκη (μια παρολίγον λογοκρισία) το 1999
Tο Δεκεμβριο του 1999 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη, το «γυναικείο αντιμυθιστόρημα», όπως ο ίδιος χαρακτηρίζει, με τίτλο «Μν» από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Το έργο παρουσιάζει το Χριστό να έχει ερωτικές σχέσεις με τη Μαρία Μαγδαληνή. Λίγους μήνες αργότερα το βιβλίο του καιγόταν σε δημόσιες συναθροίσεις χριστιανών της Θεσσαλονίκης και ο ίδιος προπηλακιζόταν ως «αντίχριστος» και αντιπρόσωπος του «666» επί της γης. Στον Μίμη Ανδρουλάκη ασκήθηκε ποινική δίωξη για «καθύβριση της θρησκείας και του αρχηγού θρησκεύματος» ύστερα από μήνυση του βυζαντινολόγου Μάριου Πυλαβάκη. Τελικά, όμως, το Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης εν μέσω επεισοδίων απέρριψε στις 22 Ιουνίου τις αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων για την απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου.
«Μν, Μέλανι, Μόλυ, Μπλανς, Μάγια, Μαίρη, Μαρίζα, Μάγια, Μάσα, Μεράλ, Μελίσσα, Μιλέβα, Μαγδαληνή, Μπαλάσα, Μόντι, Μάι, Μάνια και Μαγκρίτ… Μια γυναίκα με παρελθόν αφηγείται ν διαφορετικές ιστορίες σε ν διαφορετικούς ανθρώπους, με ν διαφορετικούς τρόπους, ενώ εμείς κρυφακούμε στο Internet τους ψιθυρισμούς, τις ακριτομυθίες και τα σκιρτήματα των γυναικών που χάθηκαν στην ιστορία. Όνειρα, σεξουαλικά και μαθηματικά, θα μας μυήσουν στα αινίγματα της ανθρώπινης ψυχής και του σύμπαντος. Γυναίκα, εκεί που ναυαγούν η λογοτεχνία, η ψυχανάλυση και η φιλοσοφία. Ο μισογυνισμός της κουλτούρας και της επιστήμης. Η ηδονή μιας γυναίκας αποφασίζει για τη γεωμετρική μορφή του κόσμου. Ένα γυναικείο βλέμμα στ απόκρυφα των μεγάλων δημιουργών του αιώνα που αποχαιρετούμε. Μν, ένα βιβλίο που πασχίζει να απαντήσει μαζί σας στο ερώτημα: Η γνώση ή η άγνοια είναι το κλειδί στην ερωτική και προσωπική μας ευτυχία; Να ξέρουμε ή να μένουν όλα εξαίσια θολά;»
3. «Ο τελευταίος πειρασμός» του Νίκου Καζαντζάκη το 1953 (λογοκρισία, όχι αφορισμός)
Την πρώτη ιδέα για συγγραφή βιβλίου, υπό μορφή μυθιστορήματος, για τη ζωή του Χριστού ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε στην Αίγινα το 1942, τον καιρό της γερμανικής κατοχής και, μάλιστα, θα το ονόμαζε «Τ’ Απομνημονεύματα του Χριστού». Η πρώτη ιδέα κυοφορείται μέσα του και οκτώ χρόνια αργότερα αρχίζει να γράφει το βιβλίο, αλλά με άλλο όνομα: Ο Τελευταίος Πειρασμός.
Το τελειώνει το 1951, με την πρώτη έκδοση γίνεται σε μεταφράσεις στα σουηδικά και στα νορβηγικά το 1952. Η Εκκλησία της Ελλάδος σπεύδει να το καταδικάσει, προτού ακόμη εκδοθεί στα ελληνικά το 1955, ενώ από το 1964 μέχρι και σήμερα κυκλοφορεί, αδιάλειπτα, όπως και το σύνολο της εργογραφίας του Κρητικού συγγραφέα, από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη. Το 1953, όμως, από τις εκδόσεις Μαυρίδη τυπώνεται σε πρώτη έκδοση «Ο Καπετάν Μιχάλης, το έπος της Κρήτης και της Ελευθερίας» με την Εκκλησία της Ελλάδος ζητά από το κράτος τον διωγμό του Καζαντζάκη για μερικές σελίδες του βιβλίου.
Δείτε, ως δείγμα κριτικής της εποχής, το Ανακοινωθέν της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, υπογραφόμενο από τον Πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδωνα, με τον τίτλο «Η ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ» που δημοσιεύεται το 1954 στο Επίσημον Δελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος: «… Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, εξ αιτίας των τελευταίως εκδοθέντων βιβλίων του Ελληνος λογοτέχνου Νικολάου Καζαντζάκη Ο Καπετάν Μιχάλης και Ο τελευταίος πειρασμός και κατόπιν της εκ τούτων προκληθείσης αναταραχής εις τας συνειδήσεις των πιστών, έγνω εν τη αρμοδιότητι αυτής, όπως λάβη τα εν τη εαυτής εξουσία πνευματικά μέτρα, προς διαφώτισιν μεν και προφύλαξιν του ευσεβούς ποιμνίου, προς ανάνηψιν δε και διόρθωσιν του συγγραφέως. Επειδή αμφότερα τα βιβλία ταύτα αποτελούσι μυκτηρισμόν προς την δογματικήν και ηθικήν διδασκαλίαν της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ιδία δε το δεύτερον διαστρέφει και κακοποιεί την θεόπνευστον ευαγγελικήν διήγησιν και θίγει, κατά τρόπον ανερυθριάστως ασεβή και ανίερον, το θεανδρικόν του Κυρίου πρόσωπον, και δη κατά τας ώρας του επί του Σταυρού σωτηρίου Πάθους, διά ταύτα η Ιερά Σύνοδος προς μεν τα ευσεβή της Εκκλησίας τέκνα απευθύνει την πατρικήν παραίνεσιν, ίνα φεύγωσι τα βιβλία ταύτα, ου μόνον μη συντελούντα εις οικοδομήν, αλλά της σαγήνης της τέχνης ανυπόπτως και δηλητηριάζοντα τας ψυχάς».
Ο Καζαντζάκης έστειλε τηλεγράφημα, ότι κάνει έφεση στο Δικαστήριο του Θεού και έγραψε: «Μου δώσατε μιαν κατάρα, άγιοι Πατέρες, σας δίνω εγώ μιαν ευχή: Σας εύχομαι να ‘ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο είναι η δική μου• και να ‘στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ». Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τόλμησε να προχωρήσει στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι εσφαλμένη η γενική αντίληψη ότι αφορίστηκε ο Καζαντζάκης.
4.«H Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη
Η Πάπισσα Ιωάννα είναι ένα βιβλίο σταθμός στην ελληνική λογοτεχνία, ένα κλασικό μυθιστόρημα που εξακολουθεί να γοητεύει και να «σκανδαλίζει» από το 1866 που πρωτοδημοσιεύτηκε. Ο Ροΐδης, γνωστός για την υφολογική του δεξιοτεχνία και τη σατιρική του ευθυβολία, εκμεταλλεύεται μια μεσαιωνική ιστορία που αφορά το σκάνδαλο ενός θηλυκού Πάπα που γέννησε στη μέση του δρόμου, με σκοπό να στηλιτεύσει τον σκοταδισμό της εκκλησιαστικής εξουσίας και την κοινωνική υποκρισία. Το έργο αυτό που έχει επανεκδοθεί πολλές φορές στο παρελθόν και έχει μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η Εκκλησία της Ελλάδος μάλιστα χαρακτήρισε το βιβλίο ως σατανικό, αφόρισε όσους το διάβαζαν και παρότρυνε τους πιστούς να το ρίξουνστη φωτιά όπου το βρουν. Τους συμβουλεύει κατά λέξη: «ν’ αποστρέφωνται πάντες αυτό ως έκφυλον απόκυημα και μιασματικόν νόσημα, ου μεν αλλά και τω πυρί παρδίδωσιν όπου αν αυτό ευρίσκωσιν».
Αντλώ από την έξοχη ανάλυση του μπλόγκερ Ανδρέα Καπανδρέου διάφορα ενδιαφέροντα στοιχεία. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, η Ιερά Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας αναθεμάτισε τον Ροΐδη και ζήτησε από το Ελληνικό Κράτος την ποινική δίωξη του συγγραφέα. Αυτό που κυρίως ενόχλησε την Εκκλησία της Ελλάδος ήταν το κεφάλαιο στο οποίο ο Ροΐδης αφηγείται την παραμονή της Ιωάννας στην Αθήνα, στο οποίο παρουσιάζει τους ορθόδοξους ιερείς να ενδιαφέρονται μόνο για τα επίγεια αγαθά, και να είναι επιρρεπείς στην παραβίαση της νηστείας και στις ερωτικές προσφορές της Ιωάννας. Κατηγορεί επίσης την Ορθόδοξη Εκκλησία για τυπολατρία, για συντηρητισμό,καθώς και για χαρακτηριστικά που κατά τη γνώμη του απομακρύνουν τους πιστούς από την άσκηση της λατρείας – όπως η μεγάλη διάρκεια της λειτουργίας και η αισθητική των αγιογραφιών και της βυζαντινής ψαλμωδίας (την οποία ονομάζει «ρινοφωνία»!). Στην απάντησή του προς την εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου ο Ροΐδης διατυπώνει παρόμοιες απόψεις, υποστηρίζοντας ότι στόχος της κριτικής του δεν ήταν η θρησκεία και η πίστη, αλλά όσες πρακτικές θεωρούσε ότι ήταν διαστρεβλώσεις του νοήματος της θρησκείας. Ο Ροΐδης πέρασε κι από δίκη για το βιβλίο, αλλά το κράτος τελικά δεν απαγόρευσε την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του.
5. «Άγιον Όρος / Οι Άγιοι χωρίς μάσκα» του Θέμου Κορνάρου το 1933
Ο Θέμος Κορνάρος είναι μια μάλλον άγνωστη περίπτωση αγωνιστή και συγγραφέα, συνδαιτημόνα ανθρώπων όπως ο Μάνος Λοίζος και ο Γιάννης Νεγρεπόντης, όπως μπορείτε να δείτε και σε αυτό το άκρως διαφωτιστικό κείμενο. Μέλος του ΚΚΕ, από το οποίο παύεται καθώς διαφωνεί με τον Ζαχαριάδη, αλλά δεν απαρνείται ποτέ την κομμουνσιτική ιδεολογία.Στη δικτατορία του Μεταξά εξορίζεται –και αυτό είναι η αρχή, αφού θα κάνει φυλακή και εξορία σχεδόν για 25 χρόνια. Συμμετέχει ενεργά στην Εθνική Αντίσταση, συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς, βασανίζεται στα μπουντρούμια της οδού Μέρλιν και μεταφέρεται στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου περιμένοντας τον θάνατο, αν και γλιτώνει τελικά. Με τον εμφύλιο τον περιμένει η εξορία στον Αϊ-Στράτη. Αλλά πλέον είναι γνωστός. Τον Ιούλιο του 1951 δεκαοχτώ διεθνείς προσωπικότητες, με επικεφαλής τον Αϊνστάιν, ζητούν την απελευθέρωσή του. Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος του συμπαρίσταται και του αφιερώνει –και δημοσιεύεται στην «Αυγή»- εκτενές ποίημα με τίτλο «Κουμπάρε, σ’ ευχαριστούμε», μιας που το ”κουμπάρε” ήταν προσφιλής έκφραση του Κορνάρου.
Γράφει η Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας : «Πρέπει να σημειώσουμε ότι η έκδοση που γνωρίζουμε, είναι αυτή που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και αποτελείται από ένα ψηφιοποιημένο κείμενο 61 σελίδων, σε μορφή PDF, το περιεχόμενο του οποίου έγραψε ο Θέμος Κορνάρος, ένας μάλλον ΑΣΗΜΑΝΤΟΣ λογοτέχνης αν κρίνουμε (και θα το κρίνουμε) από τις ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ αναφορές στο πρόσωπό του σε «Ιστορίες της Λογοτεχνίας» και Εγκυκλοπαίδειες. Περί τίνος πρόκειται λοιπόν; Όπως γράφει ο Ιω. Χατζηφώτης, το Άγιο Όρος…”γνώρισε κι αυτό τη διαβολή και τη συκοφαντία. Μετά το ΑΝΕΚΔΙΗΓΗΤΟ ΛΙΒΕΛΛΟΓΡΑΦΗΜΑ του Θέμου Κορνάρου ‘Οι Άγιοι δίχως μάσκα’… μερικοί πήραν φόρα κι άρχισαν να γράφουν ό,τι τους κατεβή στο κεφάλι…” Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Ιωάννης Χατζηφώτης δεν αντιμετωπίζει κάποιου είδους προκατάληψη με τα βιβλία. Όποιος γνωρίζει το συγγραφικό του έργο, το ξέρει καλά. Τρανή απόδειξη γι’ αυτό, αποτελεί το γεγονός ότι παραθέτει από το βιβλίο του Κορνάρου, όχι φυσικά τις ύβρεις του, αλλά τα στοιχεία οδοιπορικού που περιέχει, μέσα στο δικό του βιβλίο που έχει γράψει για το Άγιο Όρος και μεταξύ άλλων, σημειώνει: ”Τη φοβερή εμπειρία του στη Γουρνοσκήτη – σήμερα είναι ακατοίκητη, η τελευταία φορά που κατοικήθηκε ήταν από τη συνοδία του Στέφανου Λάχανη – διηγείται ο Θέμος Κορνάρος στο βιβλίο του. Πήγε εκεί (ήταν ρουμάνικη σκήτη αφιερωμένη στον Πρόδρομο) με τα πόδια, για να δουλέψει ως εργάτης. Δυστυχώς για τους υπερασπιστές του, το βιβλίο του Θέμου Κορνάρου είναι ένα αντικληρικό λιβελλογράφημα. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του λιβελλογραφήματος, υιοθετεί στο βιβλίο του ο Θέμος Κορνάρος. Ένα βιβλίο που ακόμη κι αν δεχτούμε ότι κομίζει κάποιες αλήθειες, χάνει το δίκιο του μέσα σε ένα ανεπανάληπτο, ακραίο και ισοπεδωτικό υβρεολόγιο.»
Διαβάζω στο Δισκορυχείον του Φ.Τρούσα ότι το «Άγιον Όρος / Οι Άγιοι χωρίς μάσκα» κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 1933 και είχε ως αποτέλεσμα την καταδίκη και τη φυλάκιση του Θέμου Κορνάρου για προσβολή του θρησκευτικού αισθήματος. Ο συγγραφέας περιγράφει με σκληρό ρεαλισμό τη ζωή στο Άγιον Όρος (την καταπιεσμένη και λιγότερο καταπιεσμένη ερωτική διάθεση των μοναχών, τις δολοπλοκίες, την κατάχρηση του αλκοόλ, το μίσος προς τον συνάνθρωπο, τα βασανιστήρια και την άσκηση εξουσίας προς τους νεότερους κ.λπ.), συναντώντας την οργή κύκλων της εποχής. Το βιβλίο εξαφανίζεται από προσώπου γης, για να κάνει κάποιες σποραδικές εκδόσεις χρόνια αργότερα.Την ίδια τύχη είχε και ένα άλλο βιβλίο τού Κορνάρου, το Αγύρτες και κλέφτες στην εξουσία (1946), το οποίο επίσης διώχθηκε.
Βλέποντας την απήχηση που είχαν τα βιβλία του, και θέλοντας να φτάσουν φτηνότερα στον κόσμο, ο Κορνάρος επέλεξε την οδό της αυτο-έκδοσης, κάτι που δεν του πήγε καλά και τον ”έβαλε μέσα”. Και καθώς τα γραμμάτια έτρεχαν, έκανε τον πλασιέ σε μια ασφαλιστική εταιρεία να τα βγάλει πέρα.
6.«Η ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη το 1924
«Η ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη, ένα αντιπολεμικό μυθιστόρημα με τη μορφή ημερολογίου, κυκλοφόρησε το 1924 και μιλάει για τις μνήμες του συγγραφέα από τα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με απόφαση της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941) διατάχτηκε η δημόσια καύση του βιβλίου «Η ζωή εν τάφω» μεταξύ άλλων, όπως η Αντιγόνη του Σοφοκλή, έργα του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα κ.α. Επίσης η κυκλοφορία του βιβλίου είχε απαγορευτεί τα τέσσερα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας και τα κατοπινά τέσσερα της Κατοχής. Ο Στράτης Μυριβήλης δημοσίευσε σε πρώτη έκδοση το «Η Ζωή εν τάφω», το οποίο έγινε γνωστό και σημείωσε μεγάλη επιτυχία στη δεύτερη έκδοσή του το 1930, όταν έλαβε την οριστική μορφή του.
Ο Μυριβήλης πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1915, με τα διηγήματα “Κόκκινες ιστορίες”. Η πρώτη περίοδος του έργου του είναι εμπνευσμένη από το παρόν ή το άμεσο παρελθόν, τη ζωή στη Μυτιλήνη και κυρίως τις εμπειρίες του από τον πόλεμο. Αποκορύφωση της έκφρασης του αντιπολεμικού πνεύματος είναι το μυθιστόρημα “Η ζωή εν τάφω” (1924). Αυτή η περίοδος ολοκληρώνεται το 1932 με το μυθιστόρημα “Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια”, βιβλίο που επίσης λογοκρίθηκε από το καθεστώς του Μεταξά. Κατά τη δεύτερη περίοδο στράφηκε στο παρελθόν και τις αναμνήσεις από την παιδική του ηλικία. Τα έργα της περιόδου είναι οι νουβέλες “Ο Βασίλης ο Αρβανίτης” (1943), “Τα παγανά” (1945), “Ο Παν” (1946), το μυθιστόρημα “Η Παναγιά η Γοργόνα” (1949) και οι συλλογές διηγημάτων “Το πράσινο βιβλίο” (1935), “Το γαλάζιο βιβλίο” (1939), “Το κόκκινο βιβλίο” (1952) και “Το βυσσινί βιβλίο” (1959).
Ο Στράτης Μυριβήλης τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας το 1949 και προτάθηκε τρεις φορές για το Νόμπελ, ενώ το 1959 τού απονεμήθηκε ο Σταυρός του Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος του Γεωργίου Α΄.
