Ο «Κήπος των επίγειων απολαύσεων» είναι ένα τρίπτυχο ζωγραφισμένο από τον Ολλανδό ζωγράφο Ιερώνυμο Μπος που εκτίθεται στο Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης, όπου στεγάζεται από το 1939. Χρονολογείται ανάμεσα στο 1490 και στο 1511, όταν ο Μπος ήταν σε ηλικία μεταξύ 40 και 60 ετών και αποτελεί το πιο γνωστό και φιλόδοξο έργο του.

Το τρίπτυχο είναι ζωγραφισμένο με λάδι σε ξύλο βαλανιδιάς και αποτελείται από ένα τετράγωνο κεντρικό πάνελ, το οποίο πλαισιώνεται από δύο άλλα, επίσης σε ξύλο βαλανιδιάς, παραλληλόγραμμου σχήματος πάνελς, τα οποία κλείνουν πάνω στο κεντρικό, σαν παντζούρια. Τα εξωτερικά πάνελς, όταν κλείνουν, φέρουν στην πίσω τους όψη ένα «γκριζάιγ» της Γης κατά τη διάρκεια της βιβλικής αφήγησης της Δημιουργίας του Κόσμου.

Οι τρεις σκηνές του εσωτερικού τριπτύχου προορίζονται, κατά πάσα πιθανότητα, αλλά όχι κατ’ ανάγκη, για να «διαβαστούν» χρονολογικά από αριστερά προς τα δεξιά. Το αριστερό πάνελ απεικονίζει τον Θεό να παρουσιάζει την Εύα στον Αδάμ, το κεντρικό πάνελ είναι ευρύ πανόραμα μορφών ασχολουμένων με κοινωνικές δραστηριότητες, φανταστικών ζώων, υπερμεγέθων φρούτων και υβριδικών πέτρινων σχηματισμών. Το δεξιό πάνελ είναι άποψη της Κόλασης και παρουσιάζει τα βασανιστήρια των κολασμένων. Οι ιστορικοί τέχνης συχνά ερμηνεύουν το τρίπτυχο ως διδακτική προειδοποίηση των κινδύνων από τους πειρασμούς της επίγειας ζωής. Εν τούτοις, η πολυπλοκότητα των συμβολισμών του, ιδιαίτερα στο κεντρικό πάνελ, έχει οδηγήσει σε ποικίλου εύρους ερμηνείες από τους λογίους ανά τους αιώνες.

Ο Μπος ζωγράφισε συνολικά τρία μεγάλα τρίπτυχα (τα άλλα δύο είναι «Η Υπέρτατη Κρίση», περ. 1482 και το «Τρίπτυχο της Άμαξας με τον σανό», περ. 1516), που επίσης μπορούν να «διαβαστούν» από τα αριστερά προς τα δεξιά και στα οποία κάθε πάνελ είναι σημαντικό για την ερμηνεία του συνόλου. Καθένα από αυτά τα τρία έργα παρουσιάζει διακριτό αλλά συνδεδεμένο με τα άλλα θέμα, συνδεόμενο με την ιστορία και την πίστη. Τα τρίπτυχα εκείνης της εποχής προορίζονταν για «σειραϊκή ανάγνωση», με την αριστερή και τη δεξιά πλευρά συχνά να απεικονίζουν τον Κήπο της Εδέμ και την Υπέρτατη Κρίση αντίστοιχα, ενώ το κεντρικό θέμα απεικονιζόταν στο κεντρικό πάνελ.

Δεν είναι γνωστό αν ο «Κήπος» προοριζόταν ως εικόνα Αγίας Τράπεζας, αλλά η γενική αντίληψη είναι ότι το ακραίο θέμα του κεντρικού και του δεξιού πάνελ καθιστούν απίθανη την εκδοχή να μπορούσε να χρησιμεύσει το τρίπτυχο ως εικόνα Αγίας Τράπεζας σε ιερό ναό ή σε μονή. Αντίθετα, πιθανότερο θεωρείται να παραγγέλθηκε από λαϊκό (μη κληρικό) πάτρονα.

Οπως και έχει, μιλάμε για ένα από τα απόλυτα αριστουργήματα της δυτικής ζωγραφικής, ένα τρίπτυχο που θα μείνει θρυλικό εις τον αιώνα τον άπαντα.

Όπως αναφέρει ένα εκτενές δημοσίευμα του Guardian, ο πίνακας υποβλήθηκε σε μια ειδική θερμογραφική ανάλυση προκειμένου να εξαχθούν μερικά χρήσιμα συμπεράσματα. Σύμφωνα με τη νέα αυτή έρευνα που ανατέθηκε από το Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης, ερευνητές από το πανεπιστήμιο Μιγκέλ Χερνάντεζ του Ελτσε χρησιμοποίησαν τη μέθοδο eye-tracking για να παρακολουθήσουν τις κινήσεις των ματιών 52 ατόμων ενώ παρατηρούσαν τον πίνακα φορώντας ειδικά γυαλιά. Και κατόπιν μίλησαν μαζί τους.

Το συμπέρασμα ήταν ότι τα μάτια των επισκεπτών έλκονταν περισσότερο από το πάνελ της Κόλασης και τις «τιμωρίες της αμαρτωλής σάρκας».

Συγκεκριμένα, η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι οι επισκέπτες ξόδεψαν κατά μέσο όρο 16 δευτερόλεπτα ανά τετραγωνικό μέτρο μελετώντας το αριστερό πάνελ, το οποίο δείχνει τον Κήπο της Εδέμ, 26 δευτερόλεπτα ανά τετραγωνικό μέτρο μελετώντας τον ομώνυμο κεντρικό Κήπο και 33,2 δευτερόλεπτα ανά τετραγωνικό μέτρο μελετώντας τον πίνακα της Κόλασης.

Εκτός από τη μέτρηση του χρόνου μελέτης [καθώς ο μέσος επισκέπτης αφιέρωσε περισσότερα από 4 λεπτά για να αναλογιστεί το τρίπτυχο του Μπος], οι ερευνητές παρακολουθούσαν τις κόρες των ματιών των επισκεπτών με τη βοήθεια της τεχνολογίας, μετρώντας τη συναισθηματική τους ανταπόκριση στο έργο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός χάρτη θερμογραφικής ανάλυσης με τις οπτικά πιο διεγερτικές περιοχές της εικόνας.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι κόρες των ματιών των γυναικών μεγάλωναν από 5,2 χιλιοστά όταν στοχάζονταν το πάνελ της Εδέμ, σε 5,4 χιλιοστά όταν παρατηρούσαν το πάνελ των Απολαύσεων και σε 5,8 χιλιοστά όταν κοιτούσαν το πάνελ της Κόλασης. Οι κόρες των ανδρών, αντίθετα, ήταν πιο διεσταλμένες (8,6 mm) όταν έβλεπαν το πάνελ των Απολαύσεων, ακολουθούμενες από το πάνελ της Κόλασης (6,8 mm) και το πάνελ της Εδέμ (6,4 mm).

Πριν από δύο χρόνια παρουσιάστηκε στην ισπανική πρωτεύουσα μια έκθεση με την, υποτίθεται, «άποψη του 21ου αιώνα για το όραμα του Μπος». Είχε τίτλο «The Garden of Earthly Delights, through the artworks of Colección SOLO» και συμμετείχαν 15 καλλιτέχνες, οι οποίοι χρησιμοποίησαν ηχητική τέχνη, γλυπτική, ζωγραφική, βίντεο, εγκαταστάσεις και ψηφιακά κινούμενα σχέδια για να «επανεξετάσουν» καλλιτεχνικά και αισθητικά τον πίνακα.

«Ο Αδάμ παρουσιάστηκε ως ένα πολυάσχολο ρομπότ που παρατηρεί τους κώδικες της Δημιουργίας, σαν αμαρτωλός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μαστιγώνεται αιώνια με ένα hashtag και σαν ένα σάιμποργκ “Εξολοθρευτής” σε μια καταδίωξη μέσα σε ένα κολαστήριο», καταλήγει το δημοσίευμα.