Μια Δευτέρα στα τέλη Ιουνίου του 2019, μετά την έκθεση Art Basel στη Βασιλεία της Ελβετίας, ο δισεκατομμυριούχος συλλέκτης Δάκης Ιωάννου έδεσε το γιοτ του στο μικρό λιμάνι του ελληνικού νησιού της Ύδρας. Το εξωτερικό της θαλαμηγού καλύπτεται από ένα καλειδοσκοπικό μοτίβο που σχεδίασε ο Jeff Koons και ονομάζεται Guilty.

Λίγο πιο ’κει, σε έναν βράχο, στο Σφαγείο του Ιδρύματος Deste, σε ένα κτήριο που κάποτε χρησιμοποιούνταν για τη θανάτωση αιγοπροβάτων, μια έκθεση με νέα έργα της Kiki Smith, μιας καλλιτέχνιδας της Νέας Υόρκης, εξέπεμπε πρωτοπορία με κάθε τρόπο. Η Smith είναι μία μόνο από τους πολλούς καλλιτέχνες που ο Ιωάννου έχει συλλέξει μαζικά από τη δεκαετία του 1980, όταν άρχισε να δημιουργεί έναν από τους μεγαλύτερους θησαυρούς σύγχρονης τέχνης στον κόσμο –πάνω από 1.500 έργα συνολικά, πολλά από τα οποία είναι αριστουργήματα. Το 2004, το ArtReview τον ονόμασε τον πιο ισχυρό συλλέκτη στον κόσμο.

Η ετήσια έκθεση στο Slaughterhouse ανοίγει την εποχή του θερινού ηλιοστασίου και προσελκύει την παγκόσμια καλλιτεχνική κοινότητα. Για πολλούς είναι δουλειά, όμως το λαμπερό σκηνικό του πανέμορφου ελληνικού νησιού την κάνει να μοιάζει με διακοπές. Τα συνηθισμένα κοστούμια και φορέματα ανταλλάσσονται με ρούχα παραλίας, καφτάνια, σανδάλια και σαμπό.

Γύρω στις 9 το βράδυ, με τον ήλιο να καίει ακόμα πορτοκαλί πάνω από τα κεραμιδί νερά, μπροστά από τα Σφαγεία, ο συλλέκτης Frank Moore με μπλουζάκι και μαγιό μιλούσε με τον έμπορο Mike Egan του νεοϋορκέζικου χώρου Ramiken Crucible, ενώ ο διευθυντής του Whitney Museum Adam Weinberg φορούσε ένα δροσερό T-Shirt. Κάποια στιγμή, ο καλλιτέχνης Maurizio Cattelan, με κοντό σορτσάκι, άρπαξε τη μηχανή ενός φωτογράφου και άρχισε να τραβάει πλάνα των ντόπιων που ξεφάντωναν και έπιναν κρασί. Μια ένδοξη εξαίρεση: ο Jeffrey Deitch ντυμένος με κοστούμι και σακάκι. Η φήμη ότι ο Koons, ο πιο ακριβοπληρωμένος εν ζωή καλλιτέχνης στον κόσμο, θα έκανε την εμφάνισή του, κυριαρχούσε των ψιθύρων.

Το δείπνο ήταν ένας γενναιόδωρος μπουφές με σαρμαδάκια γιαλαντζί, διάφορες πίτες και ντιπ λαχανικών ανοιχτός σε όλους τους κατοίκους της Ύδρας, σε όποιον τύχαινε να βρίσκεται σε αυτό το μικρό νησί χωρίς αυτοκίνητα. Έκανε ζέστη, αλλά υπήρχε παγωτό για επιδόρπιο.

Ο Ιωάννου βρισκόταν στη μέση του πλήθους, μιλώντας κυρίως με τους ντόπιους και τα παιδιά τους. «Ερχόμασταν συνέχεια στην Ύδρα, είδα αυτό το μέρος που ήταν εγκαταλελειμμένο και πάνω στο νερό και είχα την ιδέα να κάνω κάτι» έχει πει ενώ δεν αποκαλεί τον εαυτό του συλλέκτη. Είναι, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ένας «αντι-συλλέκτης».

«Ήμουν κατά της συλλογής» λέει ο Δάκης Ιωάννου στον Nate Freeman του artsy.net κουβεντιάζοντας κατά τη διάρκεια του δείπνου. «Πίστευα ότι ήταν πολύ εγωιστικό πράγμα, να παίρνεις το έργο από το κοινό. Στην πραγματικότητα δεν το καταλάβαινα, γι’ αυτό και το μισούσα».

Κουβαλάει μια παιχνιδιάρικη πλευρά που ξεπερνάει την οικονομική του επιφάνεια και την επιρροή του στον κόσμο της τέχνης. Για παράδειγμα, σε σύγκριση με τα γιοτ μήκους 500 ποδιών και αξίας 600 εκατομμυρίων δολαρίων που ανήκουν σε δισεκατομμυριούχους συλλέκτες τέχνης με λιγότερη αυτογνωσία, το γιοτ που ο Ιωάννου ονόμασε Guilty έχει μήκος μόνο 115 πόδια -όχι και τόσο μεγάλο.

Ζήτησε από τον Veisman να κανονίσει μια επίσκεψη στο στούντιο, και αφού μίλησε με τον Koons, το αγόρασε -για 2.700 δολάρια, δηλαδή με έκπτωση 10% από την τιμή των 3.000 δολαρίων που ζητούσε.

Ένας συλλέκτης καλλιτεχνών

Ο Δάκης Ιωάννου γεννήθηκε στην Κύπρο από πατέρα βιομήχανο με κατασκευαστικά έργα σε όλη την περιοχή της Ελληνογερμανίας. Το 1974, μετά την τουρκική εισβολή, ο πρεσβύτερος Ιωάννου μετέφερε την οικογένεια στο Λονδίνο και στη συνέχεια στην Αθήνα. Μέχρι τότε, ο Ιωάννου είχε αρχίσει να συνεργάζεται με τον πατέρα του, και το διεθνές δίκτυο των επιχειρήσεών τους περιλάμβανε ξενοδοχεία, ακίνητα και τη μεταφορά προϊόντων της Coca-Cola. Με τις επιχειρήσεις να ανθούν, ο νεότερος Ιωάννου μπήκε στον κόσμο της τέχνης –διοργάνωνε εκθέσεις στο Athenaeum InterContinental. Αυτό τον οδήγησε στη δημιουργία του Ιδρύματος Deste (η ελληνική λέξη για το «κοιτάξτε»).

Στη Γενεύη, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η Adelina von Fürstenberg, η ιδρύτρια του Centre d’Art Contemporain της Γενεύης, σύστησε τον Ιωάννου σε έναν νεαρό σύμβουλο τέχνης που εργαζόταν για τη Citibank, τον Jeffrey Deitch. Ο νεαρός Νεοϋορκέζος ήταν συνηθισμένος στις γκαλερί της ανερχόμενης σκηνής του East Village, και το 1985 πήγε τον Ιωάννου στη γκαλερί International With Monument του Meyer Vaisman στην East 7th Street μεταξύ της First Avenue και της Avenue A. Ήταν η πρώτη μεγάλη ατομική έκθεση για έναν καλλιτέχνη ονόματι Jeff Koons, ο οποίος εργαζόταν στη Wall Street για να χρηματοδοτήσει τους όλο και πιο ακριβούς γλυπτικούς πειραματισμούς του. Ο Ιωάννου είχε γοητευτεί από το πιο τολμηρό από αυτά, του 1985: One Ball Total Equilibrium Tank (Spalding Dr. J 241 Series), το πρώτο από τα εμβληματικά γλυπτά μπάσκετ. Ζήτησε από τον Veisman να κανονίσει μια επίσκεψη στο στούντιο, και αφού μίλησε με τον Koons, το αγόρασε -για 2.700 δολάρια, δηλαδή με έκπτωση 10% από την τιμή των 3.000 δολαρίων που ζητούσε.

Από εκεί και πέρα, άρχισε να αγοράζει περισσότερα, κυρίως έργα των φίλων του Koons, των Neo-Geo-Peter Halley, Ashley Bickerton και Haim Steinbach. Ο Ιωάννου είχε αναπτύξει μια πολιτική να μην συλλέγει καλλιτέχνες που δεν είχε γνωρίσει εκ των προτέρων. Και με την κύρια επιχείρηση να τρέχει πίσω στην Αθήνα, ο σαραντάρης τότε Ιωάννου είχε χρόνο να γνωρίσει καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, αγοράζοντας πρώτα από άλλες γκαλερί του East Village, όπως η 303, η οποία στη συνέχεια παρουσίασε καλλιτέχνες που ανήκαν στον Ιωάννου, όπως ο Christopher Wool, ο Robert Gober, η Annette Lemieux και ο Matt Mullican.

Συνέχισε να αποκτά έργα με ιλιγγιώδη ρυθμό. Όταν ο διάσημος έμπορος Anthony D’Offay σύστησε στον Ιωάννου το έργο του Maurizio Cattelan, άρχισε να το αγοράζει μαζικά και έγινε στενός φίλος και συνεργάτης του πανούργου Ιταλού εννοιολόγου. Το 2003 γνώρισε το έργο του Urs Fischer στην Μπιενάλε της Βενετίας και γρήγορα έγινε μεγάλος υποστηρικτής του. Λάτρεψε επίσης τον Ιταλό καλλιτέχνη Roberto Cuoghi, που το 2019 επιλέχθηκε από την Hauser & Wirth, και τον καλλιτέχνη Kaari Upson με έδρα το Λος Άντζελες.

«Ξέρεις, ο Δάκης δεν είναι συλλέκτης έργων τέχνης, είναι συλλέκτης καλλιτεχνών», λένε αυτοί που παρακολουθούν την πορεία του. «Αυτό τα λέει όλα. Γιατί πραγματικά ασχολούμαι με κάθε καλλιτέχνη. Έρχομαι πραγματικά κοντά» συμφωνεί ο ίδιος.

Από ένα πρώην εργοστάσιο καλτσών στο Deste της Ύδρας

Ενώ ο Ιωάννου έχτιζε τη συλλογή του, έχτιζε παράλληλα το κύρος του Deste στην Ελλάδα. Για χρόνια διοργάνωνε εκθέσεις στο πολιτιστικό κέντρο της κυπριακής πρεσβείας στην Αθήνα, αλλά το 1998 εγκαινίασε τον πρώτο μόνιμο χώρο Deste σε ένα πρώην εργοστάσιο χαρτιού στη γειτονιά του Νέου Ψυχικού, ενώ αργότερα επεκτάθηκε σε ένα άλλο κτήριο, ένα πρώην εργοστάσιο καλτσών.

Το 2008, ο Δήμος του νησιού της Ύδρας παραχώρησε στο Deste το χώρο των σφαγείων – μια ασυνήθιστη επιλογή για χώρο έκθεσης σύγχρονης τέχνης.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι στο σφαγείο η δομή και η αρχιτεκτονική του δεν έχουν αλλάξει καθόλου. Δεν έχει απομακρυνθεί από τη χρήση του ως χώρος σφαγής ζώων για σφαγή. Υπάρχουν ακόμα τα τσιγκέλια.

«Είναι ένα σφαγείο», έλεγε η Kiki Smith εκείνο το καλοκαίρι, του 2019. «Μπορείτε να δείτε όλα τα εργαλεία για τη θανάτωση των κατσικιών. Αν κάνεις κάτι σε έναν χώρο τέτοιας φυσικής σκληρότητας, πρέπει να ανταποκριθείς σε αυτό».

Η Smith συμπλήρωσε ότι είχε προσπαθήσει να προσαρμοστεί στον χώρο, ζώντας στην Ύδρα για δύο εβδομάδες πριν από τα εγκαίνια, απολαμβάνοντας τη χαρακτηριστική εξωπραγματικότητα του νησιού, όπου τα μόνα διαθέσιμα οχήματα είναι τα γαϊδουράκια. Ως αποτέλεσμα, το έργο της έκθεσης φαινόταν απόλυτα προσαρμοσμένο στο περιβάλλον και αντανακλούσε την τάση της χώρας για μυθοποίηση: Ένα σιδερένιο έργο γοργόνας εγκατεστημένο σε έναν πέτρινο τοίχο στο μικρό μαντρί όπου φυλάσσονταν τα ζώα πριν από το θάνατό τους, ένα σιντριβάνι που έμοιαζε με μεγάλη κολυμβήθρα βάπτισης τοποθετημένο πίσω από χαλύβδινα γλυπτά έμοιαζε με νερό που χτυπούσε ο Ποσειδώνας.

«Είναι ένα πολύ ιδιαίτερο μέρος και είμαι πολύ ενθουσιασμένος για την επόμενη χρονιά», είπε ο Koons, ο οποίος παρατηρούσε κάθε σπιθαμή του χώρου εκείνο το καλοκαιρινό βράδυ του 2019. «Ναι, θα κάνω την καλοκαιρινή έκθεση εδώ του χρόνου» συμπλήρωσε ο Koon, ο οποίος περιφερόταν στον χώρο.

Ο Ιωάννου επιβεβαίωσε ότι ο Koons – ο πρώτος καλλιτέχνης που αγόρασε ποτέ, ο καλλιτέχνης που σχεδίασε το γιοτ του, ο πιο ακριβός εν ζωή καλλιτέχνης στη γη – θα έκανε τελικά μια έκθεση στον καλλιτεχνικό του χώρο σε ένα σφαγείο στο μικροσκοπικό νησί της Ύδρας.

«Δεν πρέπει κανείς να χάσει την επόμενη χρονιά» συμπλήρωσε ο Ιωάννου, μόνο που η επόμενη χρονιά ήρθε μετά από δύο έτη παγκόσμιας πανδημίας. Ευτυχώς όμως, ήρθε.

*H έκθεση του Jeff Coons θα διαρκέσει από τις 21 Ιουνίου έως τις 31 Οκτωβρίου του 2022. 

*Με στοιχεία από το artsy.net