Πίσω στο 2016, οι Sun Yuan και Peng Yu – δύο από τους πιο σκανδαλώδεις καλλιτέχνες της Κίνας, γνωστοί για τη χρήση αμφιλεγόμενων υλικών όπως αληθινά ζώα και ανθρώπινος ιστός στα έργα τους – παρουσίασαν μια νέα εγκατάσταση, παραγγελία για το Μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη. Με τίτλο Can’t Help Myself (2016-19), το έργο τέχνης παρουσίαζε έναν βιομηχανικό ρομποτικό βραχίονα σε ένα μεγάλο γυάλινο κουτί, όπου είχε ένα καθήκον: να συγκρατήσει μια λίμνη παχύρρευστου κόκκινου υγρού που διέρρεε στο πάτωμα.
Εξοπλισμένο με ένα ειδικά σχεδιασμένο φτυάρι, ο μηχανικός βραχίονας εντόπιζε πότε το υγρό (το οποίο, παρά τις προηγούμενες διαφωνίες των καλλιτεχνών, δεν ήταν στην πραγματικότητα αληθινό αίμα) κινούνταν εκτός ενός προκαθορισμένου κύκλου. Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας μία από τις 32 προ-προγραμματισμένες κινήσεις, το μηχάνημα περιστρεφόταν γύρω από τη θήκη, σέρνοντας το υγρό πίσω στη θέση του.
Όταν το Can’t Help Myself εμφανίστηκε στη βασική έκθεση της Μπιενάλε της Βενετίας 2019, ωστόσο, οι κινήσεις -που ονομάστηκαν «είχα μια φαγούρα», «υποκλίσου και κουνήσου», «κούνα τον κώλο» κ.ο.κ.- έμοιαζαν διαφορετικές. Με την πάροδο του χρόνου, ο ρομποτικός βραχίονας είχε επιβραδυνθεί, σαν να είχε κουραστεί από το αιώνιο έργο που είχε προγραμματιστεί να εκτελεί. Επιπλέον, οι γυάλινοι τοίχοι του κουτιού του είχαν πιτσιλιστεί με κόκκινο χρώμα και τα λευκά πατώματα είχαν μουτζουρωθεί με ένα απόκοσμο ροζ χρώμα.
Είναι αυτή η κουρασμένη εκδοχή του έργου τέχνης που έκτοτε βρήκε νέα ζωή στο TikTok. Σε διάφορα βίντεο, οι χρήστες καταγράφουν τη σταδιακή παρακμή του, προσθέτοντας το δικό τους soundtrack: Το «Dealer» της Lana Del Rey, ή το «Exit Music (For A Film)» των Radiohead, ή ένα άλλο συναισθηματικό αγαπημένο του TikTok, το «Je te laisserai des mots».
Αν αυτή η λίστα μουσικής δεν το έχει ήδη κάνει σαφές, το λέμε εμείς: οι άνθρωποι είναι λυπημένοι. Η επιβράδυνση του Can’t Help Myself και ο φημολογούμενος «θάνατός» του, όταν έμεινε από υδραυλικό υγρό το 2019, έχουν σαφώς αγγίξει ένα νεύρο, με ένα από τα βίντεο-αφιερώματα να ξεπερνά τις 90 εκατομμύρια προβολές. Αλλά έχει δίκιο το TikTok να πενθεί για το έργο τέχνης των Sun Yuan και Peng Yu, ή χάνει εντελώς το νόημα;
@ikismixo I think this is my favorite piece of art… #greenscreenvideo #canthelpmyself #deppresiøn #sad #art ♬ Exit Music (For A Film) – Radiohead
Είναι αυτονόητο ότι υπάρχουν πολλές θεωρίες για το τι πραγματικά συνοδεύει το μύθο του Can’t Help Myself κοιτώντας τα σχόλια. «Συνεχίζεις να καθαρίζεις τα κομμάτια του εαυτού σου καθώς καταρρέεις χωρίς επιστροφή», γράφει ένας χρήστης, υπονοώντας ένα κεκαλυμένο σχόλιο για την ψυχική υγεία. «Μόν@, ενώ όλοι σε παρακολουθούν και σε χρησιμοποιούν για ψυχαγωγία».
«Κανένα έργο τέχνης δεν με έχει αγγίξει συναισθηματικά με τον τρόπο που με έχει αγγίξει αυτό το ρομποτικό χέρι», αναφέρει μια άλλη ερμηνεία. «Είναι προγραμματισμένο να προσπαθεί να συγκρατήσει το υδραυλικό υγρό που διαρρέει συνεχώς και απαιτείται για να συνεχίσει να λειτουργεί… αν διαφύγει πολύ, θα πεθάνει, οπότε προσπαθεί απεγνωσμένα να το τραβήξει πίσω για να συνεχίσει να παλεύει για ακόμα μια μέρα».
Ομολογουμένως, είναι δελεαστικό να προβάλλουμε ανθρώπινα συναισθήματα στο χέρι. Το 2016 οι κινήσεις του εξέπεμπαν μια κωμική επιτακτικότητα και το 2019 άρχισε πραγματικά να διαφαίνεται η «παράλογη, σισύφεια άποψη» του για τον κόσμο (όπως την περιέγραψε η πρώην επιμελήτρια του Guggenheim Xiaoyu Weng). Δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να καταλάβεις γιατί η απελπισία του έργου του βρίσκει απήχηση στο κοινό του TikTok, μια γενιά που αντιμετωπίζει κακές προοπτικές απασχόλησης, τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα και μια πανδημία που την έχει αφήσει «ανίκανη να αντιμετωπίσει τη ζωή».
Ωστόσο, ο ρομποτικός βραχίονας δεν παλεύει στην πραγματικότητα να συγκρατήσει υδραυλικό υγρό που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή του: το υγρό είναι απλώς χρωματιστό νερό αναμεμειγμένο με έναν παράγοντα πήξης. Προφανώς, δεν προοριζόταν ποτέ να είναι ένας διαλογισμός για την ψυχική υγεία. «Πρόκειται για την αυτοματοποιημένη επιτήρηση και τον έλεγχο των συνόρων, όχι για την κατάθλιψη των ρομπότ ή οτιδήποτε άλλο», λέει ένας χρήστης του Twitter. «Δεν είναι κουρασμένο και απελπισμένο, είναι απλώς φραγμένο επειδή λειτουργεί εδώ και πέντε χρόνια».
«Είναι ωραίο και καλό να συμπάσχεις με το ρομπότ, αλλά το έργο τέχνης είναι μια συγκεκριμένη δήλωση για τον αυταρχισμό και την αυτοματοποιημένη κρατική βία και το να βγάζεις πράγματα από το μυαλό σου είναι ασέβεια προς την αρχική πρόθεση».
Απευθυνόμενος στα εκτεταμένα διαδικτυακά σχόλια, ένας άλλος TikToker απλά πέφτει στο πάτωμα γελώντας, με τη λεζάντα: «Εγώ που σας βλέπω να κλαίτε για ένα ρομπότ που μαζεύει κόκκινη μπογιά».
Ενώ η συζήτηση για το πραγματικό νόημα του Can’t Help Myself είναι διασκεδαστική, η επίσημη περιγραφή του Guggenheim ρίχνει περισσότερο φως στην κατάσταση. Υποστηρίζοντας την οπτική γωνία του ελέγχου των συνόρων, υποδηλώνει ότι το έργο τέχνης είχε στην πραγματικότητα σκοπό να αντιμετωπίσει «σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τη μετανάστευση και την κυριαρχία».
«Τα σημάδια που μοιάζουν με κηλίδες αίματος και συσσωρεύονται γύρω του θυμίζουν τη βία που προκύπτει από την επιτήρηση και τη φύλαξη των συνοριακών ζωνών», αναφέρεται στην περιγραφή. «Τέτοιοι ενστικτώδεις συνειρμοί εφιστούν την προσοχή στις συνέπειες του αυταρχισμού που καθοδηγείται από ορισμένες πολιτικές ατζέντες που επιδιώκουν να χαράξουν περισσότερα σύνορα μεταξύ τόπων και πολιτισμών». Η αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας για τη βοήθεια στην αστυνόμευση αυτών των συνόρων υπογραμμίζεται επίσης από το μηχανικό χέρι, εξηγείται.
Τελικά, είναι δύσκολο να πούμε αν οι δημιουργοί του Can’t Help Myself είχαν κατά νου την ψυχική υγεία ή ήθελαν να σχολιάσουν την εγωκεντρική τάση των ανθρώπων να βλέπουν το είδωλό τους όπου κι αν κοιτάζουν (η τέχνη μπορεί να έχει πολλαπλά νοήματα, άλλωστε). Αυτό που είναι σαφές, ωστόσο, είναι ότι το έργο τέχνης των Sun Yuan και Peng Yu μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένο, εξακολουθεί να κάνει τους ανθρώπους να σταματάνε να σκέφτονται, να μοιράζονται ιδέες και ίσως ακόμη και να λυγίζουν από τα δάκρυα, χρόνια αφότου έφτασε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη ως ένα ζωηρό, νεαρό ρομποτικό χέρι.
Πίσω στο 2016, οι Sun Yuan και Peng Yu – δύο από τους πιο σκανδαλώδεις καλλιτέχνες της Κίνας, γνωστοί για τη χρήση αμφιλεγόμενων υλικών όπως αληθινά ζώα και ανθρώπινος ιστός στα έργα τους – παρουσίασαν μια νέα εγκατάσταση, παραγγελία για το Μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη. Με τίτλο Can’t Help Myself (2016-19), το έργο τέχνης παρουσίαζε έναν βιομηχανικό ρομποτικό βραχίονα σε ένα μεγάλο γυάλινο κουτί, όπου είχε ένα καθήκον: να συγκρατήσει μια λίμνη παχύρρευστου κόκκινου υγρού που διέρρεε στο πάτωμα.
Εξοπλισμένο με ένα ειδικά σχεδιασμένο φτυάρι, ο μηχανικός βραχίονας εντόπιζε πότε το υγρό (το οποίο, παρά τις προηγούμενες διαφωνίες των καλλιτεχνών, δεν ήταν στην πραγματικότητα αληθινό αίμα) κινούνταν εκτός ενός προκαθορισμένου κύκλου. Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας μία από τις 32 προ-προγραμματισμένες κινήσεις, το μηχάνημα περιστρεφόταν γύρω από τη θήκη, σέρνοντας το υγρό πίσω στη θέση του.
Όταν το Can’t Help Myself εμφανίστηκε στη βασική έκθεση της Μπιενάλε της Βενετίας 2019, ωστόσο, οι κινήσεις -που ονομάστηκαν «είχα μια φαγούρα», «υποκλίσου και κουνήσου», «κούνα τον κώλο» κ.ο.κ.- έμοιαζαν διαφορετικές. Με την πάροδο του χρόνου, ο ρομποτικός βραχίονας είχε επιβραδυνθεί, σαν να είχε κουραστεί από το αιώνιο έργο που είχε προγραμματιστεί να εκτελεί. Επιπλέον, οι γυάλινοι τοίχοι του κουτιού του είχαν πιτσιλιστεί με κόκκινο χρώμα και τα λευκά πατώματα είχαν μουτζουρωθεί με ένα απόκοσμο ροζ χρώμα.
Είναι αυτή η κουρασμένη εκδοχή του έργου τέχνης που έκτοτε βρήκε νέα ζωή στο TikTok. Σε διάφορα βίντεο, οι χρήστες καταγράφουν τη σταδιακή παρακμή του, προσθέτοντας το δικό τους soundtrack: Το «Dealer» της Lana Del Rey, ή το «Exit Music (For A Film)» των Radiohead, ή ένα άλλο συναισθηματικό αγαπημένο του TikTok, το «Je te laisserai des mots».
Αν αυτή η λίστα μουσικής δεν το έχει ήδη κάνει σαφές, το λέμε εμείς: οι άνθρωποι είναι λυπημένοι. Η επιβράδυνση του Can’t Help Myself και ο φημολογούμενος «θάνατός» του, όταν έμεινε από υδραυλικό υγρό το 2019, έχουν σαφώς αγγίξει ένα νεύρο, με ένα από τα βίντεο-αφιερώματα να ξεπερνά τις 90 εκατομμύρια προβολές. Αλλά έχει δίκιο το TikTok να πενθεί για το έργο τέχνης των Sun Yuan και Peng Yu, ή χάνει εντελώς το νόημα;
@ikismixo I think this is my favorite piece of art… #greenscreenvideo #canthelpmyself #deppresiøn #sad #art ♬ Exit Music (For A Film) – Radiohead
Είναι αυτονόητο ότι υπάρχουν πολλές θεωρίες για το τι πραγματικά συνοδεύει το μύθο του Can’t Help Myself κοιτώντας τα σχόλια. «Συνεχίζεις να καθαρίζεις τα κομμάτια του εαυτού σου καθώς καταρρέεις χωρίς επιστροφή», γράφει ένας χρήστης, υπονοώντας ένα κεκαλυμένο σχόλιο για την ψυχική υγεία. «Μόν@, ενώ όλοι σε παρακολουθούν και σε χρησιμοποιούν για ψυχαγωγία».
«Κανένα έργο τέχνης δεν με έχει αγγίξει συναισθηματικά με τον τρόπο που με έχει αγγίξει αυτό το ρομποτικό χέρι», αναφέρει μια άλλη ερμηνεία. «Είναι προγραμματισμένο να προσπαθεί να συγκρατήσει το υδραυλικό υγρό που διαρρέει συνεχώς και απαιτείται για να συνεχίσει να λειτουργεί… αν διαφύγει πολύ, θα πεθάνει, οπότε προσπαθεί απεγνωσμένα να το τραβήξει πίσω για να συνεχίσει να παλεύει για ακόμα μια μέρα».
Ομολογουμένως, είναι δελεαστικό να προβάλλουμε ανθρώπινα συναισθήματα στο χέρι. Το 2016 οι κινήσεις του εξέπεμπαν μια κωμική επιτακτικότητα και το 2019 άρχισε πραγματικά να διαφαίνεται η «παράλογη, σισύφεια άποψη» του για τον κόσμο (όπως την περιέγραψε η πρώην επιμελήτρια του Guggenheim Xiaoyu Weng). Δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να καταλάβεις γιατί η απελπισία του έργου του βρίσκει απήχηση στο κοινό του TikTok, μια γενιά που αντιμετωπίζει κακές προοπτικές απασχόλησης, τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα και μια πανδημία που την έχει αφήσει «ανίκανη να αντιμετωπίσει τη ζωή».
Ωστόσο, ο ρομποτικός βραχίονας δεν παλεύει στην πραγματικότητα να συγκρατήσει υδραυλικό υγρό που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή του: το υγρό είναι απλώς χρωματιστό νερό αναμεμειγμένο με έναν παράγοντα πήξης. Προφανώς, δεν προοριζόταν ποτέ να είναι ένας διαλογισμός για την ψυχική υγεία. «Πρόκειται για την αυτοματοποιημένη επιτήρηση και τον έλεγχο των συνόρων, όχι για την κατάθλιψη των ρομπότ ή οτιδήποτε άλλο», λέει ένας χρήστης του Twitter. «Δεν είναι κουρασμένο και απελπισμένο, είναι απλώς φραγμένο επειδή λειτουργεί εδώ και πέντε χρόνια».
«Είναι ωραίο και καλό να συμπάσχεις με το ρομπότ, αλλά το έργο τέχνης είναι μια συγκεκριμένη δήλωση για τον αυταρχισμό και την αυτοματοποιημένη κρατική βία και το να βγάζεις πράγματα από το μυαλό σου είναι ασέβεια προς την αρχική πρόθεση».
Απευθυνόμενος στα εκτεταμένα διαδικτυακά σχόλια, ένας άλλος TikToker απλά πέφτει στο πάτωμα γελώντας, με τη λεζάντα: «Εγώ που σας βλέπω να κλαίτε για ένα ρομπότ που μαζεύει κόκκινη μπογιά».
Ενώ η συζήτηση για το πραγματικό νόημα του Can’t Help Myself είναι διασκεδαστική, η επίσημη περιγραφή του Guggenheim ρίχνει περισσότερο φως στην κατάσταση. Υποστηρίζοντας την οπτική γωνία του ελέγχου των συνόρων, υποδηλώνει ότι το έργο τέχνης είχε στην πραγματικότητα σκοπό να αντιμετωπίσει «σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τη μετανάστευση και την κυριαρχία».
«Τα σημάδια που μοιάζουν με κηλίδες αίματος και συσσωρεύονται γύρω του θυμίζουν τη βία που προκύπτει από την επιτήρηση και τη φύλαξη των συνοριακών ζωνών», αναφέρεται στην περιγραφή. «Τέτοιοι ενστικτώδεις συνειρμοί εφιστούν την προσοχή στις συνέπειες του αυταρχισμού που καθοδηγείται από ορισμένες πολιτικές ατζέντες που επιδιώκουν να χαράξουν περισσότερα σύνορα μεταξύ τόπων και πολιτισμών». Η αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας για τη βοήθεια στην αστυνόμευση αυτών των συνόρων υπογραμμίζεται επίσης από το μηχανικό χέρι, εξηγείται.
Τελικά, είναι δύσκολο να πούμε αν οι δημιουργοί του Can’t Help Myself είχαν κατά νου την ψυχική υγεία ή ήθελαν να σχολιάσουν την εγωκεντρική τάση των ανθρώπων να βλέπουν το είδωλό τους όπου κι αν κοιτάζουν (η τέχνη μπορεί να έχει πολλαπλά νοήματα, άλλωστε). Αυτό που είναι σαφές, ωστόσο, είναι ότι το έργο τέχνης των Sun Yuan και Peng Yu μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένο, εξακολουθεί να κάνει τους ανθρώπους να σταματάνε να σκέφτονται, να μοιράζονται ιδέες και ίσως ακόμη και να λυγίζουν από τα δάκρυα, χρόνια αφότου έφτασε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη ως ένα ζωηρό, νεαρό ρομποτικό χέρι.
