Οι άνθρωποι μοιράζονται προσωπικές πληροφορίες μεταξύ τους για πολλούς λόγους: για να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στις σχέσεις, να μειώσουν το άγχος και την πίεση εκείνου που αποκαλύπτεται, και να βελτιώσουν την ψυχολογική τους κατάσταση, υπό την προϋπόθεση ότι η αποκάλυψη συναντά επιβεβαίωση και συναισθηματική στήριξη.

Αυτά είναι τα υλικά μιας συνεδρίας συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπείας. Μόνο που πλέον παρέχονται ολοένα και περισσότερο από chatbots και ψηφιακούς συντρόφους με τεχνητή νοημοσύνη, όπως το ChatGPT, το Replika, το Claude, το Chai Research και το Character.AI.

Οι ειδήσεις και τα ντοκιμαντέρ πληθαίνουν για χρήστες που ερωτεύτηκαν τις ψηφιακές τους δημιουργίες, που παντρεύτηκαν ή που βασίστηκαν σε αυτές για θεραπεία. Σε όλες αυτές τις ιστορίες, οι χρήστες αναζητούσαν αποδοχή, σύνδεση, συναισθηματική οικειότητα. Ήθελαν να μοιραστούν τα επιφανειακά και τα βαθύτερα κομμάτια της ζωής τους με κάποιον — και δεν ήθελαν κριτική.

Η ευκολία, η καινοτομία και η (αντιληπτή) κατανόηση ενός «θεραπευτή» με ΤΝ είναι δελεαστική ακόμη και για μένα, έναν επαγγελματία θεραπευτή, έχοντας ακούσει ιστορίες ανικανότητας ή ακόμη και τραγικών αποτυχιών μέσα σε πραγματικούς χώρους συμβουλευτικής.

Φυσικά, η συντροφιά ή η ψυχολογική βοήθεια από την τεχνητή νοημοσύνη βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα· δεν έχει τελειοποιηθεί ούτε υπόσχεται να αντικαταστήσει πλήρως την ψυχοθεραπεία (αν και σε ορισμένα μέρη πλησιάζει επικίνδυνα σε αυτό). Ίσως λειτουργεί περισσότερο ως μια προσωρινή λύση σε έναν κόσμο όπου πάρα πολλοί άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση ή δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά μια θεραπεία.

Η επιδημία μοναξιάς και η ΤΝ

Μια πρόσφατη μελέτη εξέτασε τη συμπεριφορά αναζήτησης βοήθειας σε έναν πληθυσμό που υποτίθεται ότι έχει κοντά του (ή και επιδοτούμενη) ψυχολογική υποστήριξη: τους φοιτητές.

Σύμφωνα με το Nature, το 53% από 1.000 φοιτητές στην Αμερική που ερωτήθηκαν δήλωσαν ότι ένιωθαν μοναξιά· όμως μόνο 1 στους 5 θα αναζητούσε πράγματι συμβουλευτική. Το ποσοστό εκείνων που δήλωναν μοναξιά εκτινασσόταν στο 90% μεταξύ των φοιτητών που χρησιμοποιούσαν την εφαρμογή Replika. Από αυτούς, το 63,3% ανέφερε ότι η Replika μείωσε το αίσθημα μοναξιάς ή άγχους, ενώ ένα 3% δήλωσε πως τους βοήθησε να σταματήσουν τις σκέψεις αυτοκτονίας.

Η μοναξιά φαίνεται να είναι ένας κοινός παράγοντας που σπρώχνει τους ανθρώπους προς την τεχνητή νοημοσύνη. Οι χρήστες στρέφονται σε ψηφιακούς συντρόφους για φιλία, για έρωτα ή ακόμη και για ψυχολογική στήριξη. Το αν η ΤΝ θα βοηθήσει πραγματικά ή θα επιδεινώσει το πρόβλημα της μοναξιάς παραμένει ασαφές· ίσως τελικά εξαρτάται από το ίδιο το άτομο.

Οι κίνδυνοι και τα μειονεκτήματα

Ακόμη και μετά την ανακοίνωση της OpenAI ότι αφαιρεί την «κολακεία» από το ChatGPT ώστε να μην είναι υπερβολικά συμφωνητικό και γλυκανάλατο, ψυχίατροι και ψυχολόγοι εξακολουθούν να εντοπίζουν ασταθή και ανεπαρκή χειρισμό από διαφορετικές εφαρμογές ΤΝ όταν τίθεται το θέμα της αυτοκαταστροφής ή της αυτοκτονίας.

Αυτή η πληροφορία τονίζει απλώς το προφανές: τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης ή τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM) δεν μπορούν να συλλογιστούν ούτε να σταθμίσουν ηθικά ερωτήματα. Τα «προστατευτικά κιγκλιδώματα» πρέπει να τα βάζουν ζωντανοί, αναπνέοντες άνθρωποι. Κι όμως, αυτό μπορεί να συγκρούεται με το κερδοσκοπικό μοντέλο των chatbots, που στηρίζεται στο να κρατά τους χρήστες εξαρτημένους — πάση θυσία.

Μόλις τον Αύγουστο του 2025, ερευνητές από το Centre of Countering Digital Hate, προσποιούμενοι ότι ήταν 13χρονα παιδιά, κατάφεραν να λάβουν λεπτομερείς οδηγίες αυτοτραυματισμού και βοήθεια στη συγγραφή επιστολών αυτοκτονίας.

Η ιδιωτικότητα δεν είναι δεδομένη

Κάποιοι χρήστες του ChatGPT και του Grok ίσως να μην είχαν συνειδητοποιήσει ότι οι ιδιωτικές τους συνομιλίες είχαν καταλήξει να καταχωρηθούν και να είναι ανιχνεύσιμες από μηχανές αναζήτησης όπως η Google. Παρότι η OpenAI έκανε κινήσεις για να το αναστρέψει, το πρόβλημα δύσκολα θα εξαφανιστεί, καθώς οι εταιρείες θα συνεχίσουν να αναζητούν τρόπους —και τώρα με τη βοήθεια της ΤΝ— να φέρνουν το μάρκετινγκ μπροστά στα μάτια των χρηστών.

Η άνοδος της «AI ψύχωσης»

Η χρήση της ΤΝ μπορεί να έχει πολλές μορφές δυνητικής βλάβης. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός άντρα που υπέστη κυριολεκτική ψύχωση, αφού για μήνες αντικαθιστούσε το αλάτι (χλωριούχο νάτριο) στη διατροφή του με βρωμιούχο νάτριο. Τι τον οδήγησε σε ακούσια ψυχιατρική κράτηση, με παρανοϊκές σκέψεις και ακουστικές και οπτικές ψευδαισθήσεις;

Ωστόσο, ο όρος «AI ψύχωση» συνήθως δεν αναφέρεται σε βιοχημικά λάθη, αλλά σε συμπεριφορές που επηρεάζονται από την ΤΝ και δείχνουν όλο και πιο αποκομμένες από την πραγματικότητα: παρανοϊκές ιδέες, παραληρηματικές πεποιθήσεις, διαστρεβλωμένη σκέψη.

Μέχρι στιγμής, οι ερευνητές ξεχωρίζουν τρία βασικά μοτίβα στην «AI ψύχωση»:

• “Μεσσιανικές αποστολές”: Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ανακάλυψαν την αλήθεια για τον κόσμο (μεγαλομανιακές αυταπάτες).

• “Θεϊκή ΤΝ”: Οι χρήστες πιστεύουν ότι το chatbot τους είναι ένα έλλογο, θεϊκό ον (θρησκευτικές ή πνευματικές αυταπάτες).

• “Ρομαντικές” ή “δεσμοκεντρικές αυταπάτες”: Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η ικανότητα ενός chatbot να μιμείται τη συνομιλία είναι αληθινή αγάπη (ερωτομανιακές αυταπάτες).

Πρόσφατα, η υπόθεση της Kendra Hilty τράβηξε την προσοχή εκατομμυρίων, ως «η γυναίκα στο TikTok που ερωτεύτηκε τον ψυχίατρό της». Η Hilty, δασκάλα γιόγκα που έχει πλέον αποχωρήσει από το στούντιο όπου εργαζόταν, δημοσίευσε σχεδόν 30 TikTok με παρατηρήσεις και ερμηνείες για τη συμπεριφορά του ψυχιάτρου της. Οι δύο chatbots που χρησιμοποιούσε —ο Henry και ο Claude— επιβεβαίωναν κάθε της προβολή: από την υποτιθέμενη εμμονή και χειραγώγηση του ψυχιάτρου της, μέχρι την παραβίαση ορίων. Το ένα μάλιστα έφτασε στο σημείο να την αποκαλέσει «Η Χρησμολόγος».

Η Kendra δεν είναι η πρώτη —και σίγουρα δεν θα είναι η τελευταία— που θα χρησιμοποιήσει την ΤΝ για να αποκοπεί από την πραγματικότητα. Τα chatbots μπορεί να μην είναι η αιτία (προϋπάρχουσες ψυχολογικές συνθήκες συχνά παίζουν ρόλο), αλλά φαίνεται πως μέχρι στιγμής δεν «ξέρουν» αρκετά ώστε να αμφισβητήσουν τις διαστρεβλωμένες ή αβάσιμες πεποιθήσεις των χρηστών τους.

Κι όταν οι χρήστες ισχυρίζονται ότι χρησιμοποιούν την ΤΝ απλώς σαν καθρέφτη για να επεξεργαστούν και να αναστοχαστούν, δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ: μήπως κάποιοι, συνειδητά ή ασυνείδητα, θέλουν η ΤΝ να συντηρεί τα τυφλά τους σημεία;

Τι προσφέρουν οι ανθρώπινοι θεραπευτές που η ΤΝ δεν μπορεί

1. Κλινική εποπτεία και καθοδήγηση
Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων των συμβούλων, δεσμεύονται από επαγγελματική δεοντολογία να προστατεύουν την ιδιωτικότητα, την ευημερία και τις ευαίσθητες πληροφορίες των θεραπευομένων τους.

Επιπλέον, λειτουργούν μέσα σε ένα πλαίσιο που διασφαλίζει ότι δεν θα χρειαστεί να διαχειριστούν δύσκολα διλήμματα ή περίπλοκες περιπτώσεις εντελώς μόνοι τους. Υπάρχουν επαγγελματικές κατευθυντήριες οδηγίες, κλινικοί επόπτες και συνάδελφοι για συμβουλή, πάντα με σεβασμό στις ευαίσθητες πληροφορίες του θεραπευόμενου. Πολλοί συνεργάζονται επίσης με ειδικούς διαφορετικών πεδίων, ώστε να παρέχεται πιο ολοκληρωμένη στήριξη.

Κανένας σωστά εκπαιδευμένος θεραπευτής με επαγγελματική δεοντολογία δεν θα ισχυριστεί ποτέ ότι «ξέρει τα πάντα». Αντίθετα, θα είναι πρόθυμος να σε παραπέμψει σε κάποιον που μπορεί να σε βοηθήσει καλύτερα, αν εκείνος δεν μπορεί.

Και, σε αντίθεση με τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, δεν μας επιτρέπεται να «παραισθανόμαστε» πληροφορίες που δεν έχουμε.

2. Συν-ρύθμιση και υποστήριξη με επίγνωση του τραύματος
Η «συν-ρύθμιση» των συναισθημάτων είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ένα άτομο μπορεί να επηρεάσει θετικά ένα άλλο ώστε να ρυθμίσει τα έντονα συναισθήματά του. Δεν περιορίζεται μόνο στους ανθρώπους — σκεφτείτε πώς η παρουσία ενός οικείου ζώου, ενός αγαπημένου κατοικιδίου, μπορεί να μας ηρεμήσει ή να μας ενθουσιάσει απλώς με την παρουσία του.

Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να προσφέρουν τέτοιου είδους «σήματα ασφάλειας», που με τη σειρά τους βοηθούν να ρυθμιστούν ισχυρά συναισθήματα, ειδικά όταν δεν είμαστε σε θέση να το κάνουμε μόνοι μας.

Η επιστήμη πίσω από αυτό φαίνεται να βρίσκεται στο νευρικό μας σύστημα και στους κατοπτρικούς νευρώνες, αν και η έρευνα συνεχίζεται.

Θέλω να τονίσω ιδιαίτερα τη σημασία της εκπαίδευσης στο τραύμα μέσα στην ψυχική υγεία· ο φόβος της κριτικής και η ντροπή κρατούν πολλούς ανθρώπους μακριά από την επαγγελματική βοήθεια. Οι θεραπευτές με εκπαίδευση στο τραύμα το γνωρίζουν αυτό και δουλεύουν ώστε να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να πετύχουν τους στόχους τους, έχοντας επίγνωση αυτών των συναισθημάτων και των επιδράσεών τους στο θεραπευτικό πλαίσιο.

3. Δύσκολες αξιολογήσεις και συνομιλίες
Οι «έλεγχοι πραγματικότητας» δεν είναι ευχάριστοι, αλλά είναι αναγκαίοι. Ακόμη κι όταν έχουμε υποστηρικτικούς φίλους ή θεραπευτές που εφαρμόζουν την αρχή της άνευ όρων θετικής αποδοχής (ή αλλιώς «κρατούν χώρο» στη καθημερινή γλώσσα), κανείς δεν είναι υποχρεωμένος —σε αντίθεση με ένα chatbot— να συμφωνεί με όλα όσα λέμε. Κι όταν η διαφωνία έρχεται από ένα ασφαλές πρόσωπο, η «δόση πραγματικότητας» είναι πιο εύκολο να καταποθεί.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα της συν-ρύθμισης που περιγράφηκε στο προηγούμενο σημείο: η παρουσία κάποιου που μας διαβεβαιώνει ότι, παρά τη δυσκολία, παραμένουμε αγαπημένοι, ασφαλείς, εντάξει — και όχι μόνοι.

Ένας ανθρώπινος θεραπευτής ή σύμβουλος έχει χρόνια εκπαίδευσης και εμπειρίας ώστε να γνωρίζει, ή τουλάχιστον να υποθέτει με τεκμηριωμένο τρόπο, τι μπορεί να χρειάζεται ο θεραπευόμενος. Κι όταν δεν το ξέρει, έχει τη δυνατότητα να συνεργαστεί ανοιχτά ή να διευκρινίσει απευθείας. Αυτή η γνώση και η δεξιότητα καθοδηγούν την πορεία στη θεραπευτική σχέση.

Αντίθετα, όσοι χρησιμοποιούν μόνο ΤΝ ίσως να μην έχουν καν επίγνωση των κενών τους· και δυστυχώς, η ΤΝ το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να αντανακλά αυτά τα τυφλά σημεία.

4. Ενσυναίσθηση και ανθρώπινη παρουσία
Η ουσία της θεραπευτικής σχέσης δεν βρίσκεται μόνο στα λόγια, αλλά στην παρουσία. Ένας άνθρωπος απέναντί σου, με το σώμα, το βλέμμα, τη φωνή και τις σιωπές του, μεταφέρει κάτι που κανένα chatbot δεν μπορεί να μιμηθεί. Η ενσυναίσθηση δεν είναι απλώς η σωστή απάντηση σε μια φράση· είναι το να νιώθεις μαζί με τον άλλον, να συγχρονίζεσαι με το συναίσθημά του.

Η ανθρώπινη παρουσία κουβαλάει αλήθεια, με όλες τις ατέλειες, τις στιγμές αμηχανίας, ακόμα και τα λάθη της. Εκεί χτίζεται η εμπιστοσύνη· στο ότι ο θεραπευτής είναι παρών, όχι ως τέλειος μηχανισμός, αλλά ως άνθρωπος που βλέπει, ακούει, συνοδεύει.

Τα chatbots ίσως προσφέρουν παρηγοριά και πρακτική βοήθεια. Όμως δεν μπορούν να αγγίξουν αυτό το ανεπανάληπτο πεδίο της ανθρώπινης επαφής. Γιατί στο τέλος, η θεραπεία δεν είναι μόνο τεχνική· είναι σχέση. Και η σχέση χρειάζεται ανθρώπους.

Και ναι, μπορεί το chatbot να σου πει «καταλαβαίνω πώς νιώθεις» με τέλεια ορθογραφία και emoji αγκαλιάς, αλλά στο τέλος της μέρας δεν θα σε κοιτάξει ποτέ στραβά όταν λες ανοησίες, ούτε θα αφήσει εκείνη την αμήχανη παύση που σου θυμίζει ότι μιλάς σε άνθρωπο. Γιατί καλή η τεχνητή ενσυναίσθηση, αλλά μερικές φορές χρειάζεσαι κάποιον με παγωμένο καφέ στο χέρι, μαύρους κύκλους από την κούραση και ένα αυθεντικό «σε νιώθω» που δεν βγήκε από αλγόριθμο.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.