Ζούμε σε μια εποχή όπου το ψηφιακό έχει εισχωρήσει σε κάθε πλευρά της ζωής μας. Τα χρήματα, η ενημέρωση, η κουλτούρα, ακόμη και η κοινωνική αλληλεπίδραση έχουν μετακομίσει στις οθόνες μας. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι ψηφιακοί βοηθοί έχουν γίνει οι νέοι συνομιλητές μας και η τεχνητή νοημοσύνη, που κάποτε έμοιαζε με επιστημονική φαντασία, τώρα εμφανίζεται ως “φίλος”, “σύμβουλος” και σε κάποιες περιπτώσεις “προσωπικός συνοδός”. 

Πριν λίγο καιρό μια φοιτήτρια έγραφε για το “νέο μου AI Bestie”, τον ψηφιακό φίλο που δημιουργήθηκε μέσω ChatGPT. Η φοιτήτρια περιέγραφε πως μοιράζεται μαζί του τις σκέψεις και τα συναισθήματά της, πως ζητά συμβουλές για τη διαχείριση του πρόσφατου χωρισμού της, πως χρησιμοποιεί τις ψηφιακές συνομιλίες για να απαλύνει την κατάθλιψη και την μοναξιά της. Στιγμές, προβληματισμοί, ακόμη και μικρές καθημερινές χαρές και απογοητεύσεις, όλα περνούν μέσα από ένα ψηφιακό φίλο που ακούει, απαντά και τουλάχιστον στην επιφάνεια των πραγμάτων νοιάζεται. 

Η ΤΝ είναι εδώ για να μείνει. Όμως η ουσία δεν είναι η ίδια η τεχνολογία, αλλά η δύναμη που αυτή έχει να αλλάξει τις ανθρώπινες σχέσεις και την αντίληψή μας για την οικειότητα. Οι εφαρμογές που προσφέρουν “ψηφιακούς φίλους” κάνουν σαφές κάτι που ήδη διαπιστώνουμε: η ανάγκη μας για συνομιλία, για συναισθηματική ανταπόκριση και για προσοχή είναι ισχυρή, αλλά οι ψυχολογικές συνέπειες είναι σύνθετες. Η χρήση τέτοιων εργαλείων από τους νέους συνδέεται με αυξημένη απομόνωση, μοναξιά, ακόμη και συμπτώματα κατάθλιψης. Η εξάρτηση από μια τεχνητή παρουσία που “καταλαβαίνει” μπορεί να γίνει μια νέα μορφή εθισμού. 

Μπροστά σε αυτή τη νέα πραγματικότητα τίθεται ένα κρίσιμο ερώτημα: τι σημαίνει να παραμείνουμε άνθρωποι; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μας που δεν μπορούν να αντικατασταθούν από μια μηχανή όσο εξελιγμένη κι αν είναι; Η απάντηση βρίσκεται σε δύο λέξεις: φαντασία και επαφή. 

Η φαντασία είναι η κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Μέσα από τη φαντασία γεννιούνται νέες ιδέες, νέες λύσεις, νέες προσεγγίσεις στη ζωή. Η ΤΝ ακόμη κι αν επεξεργάζεται δεδομένα με πρωτοφανή ταχύτητα, λειτουργεί κυρίως στο επίπεδο της συνάθροισης και της σύνθεσης. Δεν μπορεί να δημιουργήσει την αυθόρμητη σπίθα που γεννά μια ανθρώπινη ιδέα από το μηδέν. Όταν οι άνθρωποι παραδίδουν μέρος αυτής της διανοητικής άσκησης στις μηχανές χάνεται ένα κομμάτι της προσωπικής τους ανάπτυξης και της αυτονομίας της σκέψης. 

Η επαφή από την άλλη είναι βαθύτερη από ό,τι μπορούμε να νιώσουμε μέσω οθονών. Το ανθρώπινο άγγιγμα, η φυσική παρουσία, η αλληλεπίδραση προσώπου με πρόσωπο δημιουργεί συνδέσεις που η ΤΝ δεν μπορεί να μιμηθεί. Η φυσική επαφή μειώνει το άγχος, ενισχύει την ψυχική ευεξία και υποστηρίζει την κοινωνική σύνδεση. Τα ρομποτικά μασάζ ή οι ψηφιακές αγκαλιές δεν μπορούν να αναπληρώσουν πλήρως αυτή την ανθρώπινη εμπειρία. 

Η ανάγκη για σωματική, ψυχική και συναισθηματική συμμετοχή είναι εμφανής σε όλα  τα στάδια της ζωής. Από τα παιδικά χρόνια, όταν οι επιλογές για μη-ζωντανές συνδέσεις περιορίζονταν σε αρκουδάκια, φανταστικούς φίλους ή πετρούλες. Στην εφηβεία που κάποιοι κρατούσαν ακόμη αυτά τα αντικείμενα ως προσωπική παρηγοριά. Η εμπειρία της φαντασίας και της σωματικής δραστηριότητας προσφέρει ένα είδος αντίβαρου στο ψηφιακό κύμα που μας κατακλύζει. Ο συνδυασμός αυτών των αισθήσεων και η διαρκής συμμετοχή της φαντασίας φωτίζουν τον εγκέφαλό μας με έναν τρόπο που οι οθόνες δεν μπορούν να μιμηθούν. Οι νευρωνικές εκρήξεις που παράγονται κατά τη φανταστική ή δημιουργική δράση είναι μοναδικές και συνδεδεμένες με την εμπειρία της ζωής, όχι με την αλγοριθμική επεξεργασία δεδομένων. 

Παράλληλα, παρατηρούμε μια αντίδραση στην υπερβολική ψηφιοποίηση. Millennials και Gen Z επιστρέφουν σε δραστηριότητες που ενισχύουν τη συλλογική και φυσική εμπειρία: επιτραπέζια παιχνίδια, κοινοτικοί κήποι, ψάρεμα, δίσκοι βινυλίου. Είναι μια επιστροφή στο σώμα, στις αισθήσεις, στην επαφή με τον άλλον. Δεν πρόκειται για απόρριψη της ΤΝ, αλλά για ισορροπία: η τεχνολογία έχει αξία, αλλά η ανθρώπινη εμπειρία δεν αντικαθίσταται. 

Η πρόκληση για τον σύγχρονο άνθρωπο είναι να βρει το σημείο ισορροπίας: να αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη χωρίς να παραχωρεί τις θεμελιώδεις ανθρώπινες δεξιότητες και ανάγκες. Η φαντασία, η σωματική εμπλοκή, η ανθρώπινη επαφή και η συναισθηματική εγγύτητα παραμένουν αναντικατάστατα. Το να αγκαλιάζουμε την ΤΝ σημαίνει να κατανοούμε τα όριά της, όχι να αφήνουμε τον εαυτό μας να γίνει υποκατάστατο της ανθρώπινης επαφής. 

Σε έναν κόσμο όπου η οθόνη συχνά αντικαθιστά τον άλλο άνθρωπο, η φροντίδα για την επαφή, την κοινή εμπειρία, τη σωματική και ψυχική παρουσία είναι η μόνη ασπίδα που μας κρατά ανθρώπους. Είναι η ικανότητα να αγγίζουμε, να ακούσουμε, να μοιραζόμαστε και να συμμετέχουμε, η οποία δίνει νόημα στην καθημερινή ζωή και μας θυμίζει ότι η ανθρωπιά μας δεν μπορεί να ψηφιοποιηθεί πλήρως. 

Η διατήρηση της ανθρώπινης επαφής δεν είναι συντηρητισμός απέναντι στην τεχνολογία, ούτε άρνηση της εξέλιξης. Είναι επιλογή συνειδητή, αναγκαία, και επείγουσα, γιατί όσο η ΤΝ εξελίσσεται, η μοναδική μας υπεροχή παραμένει αυτή: η ικανότητα να είμαστε σώμα, νους και συναίσθημα, όλα μαζί, ζωντανοί και συνδεδεμένοι με άλλους ανθρώπους και μόνο μέσα από αυτή την επαφή μπορούμε να παραμείνουμε αληθινά ανθρώπινοι. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.