Φαντάζει σαν μία παράξενη ειρωνεία στη νέα εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Όσο πιο “έξυπνα” γίνονται τα μηχανήματα, τόσο πιο θαμπή μοιάζει η γραμμή ανάμεσα στη δημιουργία και την κλοπή. Οι αλγόριθμοι που μας υπόσχονται πρόοδο, έμπνευση και αποτελεσματικότητα τρέφονται από το έργο εκατομμυρίων ανθρώπων (συγγραφέων, δημοσιογράφων, καλλιτεχνών, μουσικών, φωτογράφων)  χωρίς τη συγκατάθεσή τους και χωρίς καμία αναγνώριση ή αποζημίωση. Αυτό που οι τεχνολογικοί κολοσσοί αποκαλούν “εκπαίδευση μοντέλων”, οι δημιουργοί το αποκαλούν αλλιώς: τη μεγαλύτερη κλοπή πνευματικών δικαιωμάτων στην ιστορία της ανθρωπότητας. 

Η φράση μπορεί να ακούγεται υπερβολική, αλλά δεν είναι. Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLMs) όπως το GPT, το Gemini, το Claude έχουν εκπαιδευτεί πάνω σε τεράστιες βάσεις δεδομένων που περιλαμβάνουν σχεδόν ολόκληρο το διαδίκτυο. Κείμενα από βιβλία, άρθρα, ιστότοπους, blogs, ακόμη και προσωπικά posts χρησιμοποιούνται ως “υλικό εκμάθησης”. Δεν υπάρχει άδεια, δεν υπάρχει διαφάνεια. Υπάρχει μόνο η σιωπηλή παραδοχή ότι ό,τι βρίσκεται online είναι ελεύθερο προς κατανάλωση από τις μηχανές. 

Το διαδίκτυο δεν είναι ορφανό έργο, είναι μια τεράστια βιβλιοθήκη γεμάτη φωνές που ανήκουν σε πραγματικούς ανθρώπους. Όταν μια εταιρεία συλλέγει το έργο τους χωρίς άδεια και το χρησιμοποιεί για να δημιουργήσει ένα εργαλείο που αποφέρει δισεκατομμύρια, πρόκειται για λεηλασία. 

Το επιχείρημα των εταιρειών είναι γνωστό: “Τα μοντέλα δε θυμούνται, μαθαίνουν”. Στην πραγματικότητα αυτό που κάνουν είναι να αναπαράγουν μοτίβα γλώσσας και ύφους που προέρχονται από άλλους δημιουργούς. Αν ένα AI γράφει ένα άρθρο “στο ύφος” του Χέμινγουεϊ ή παράγει εικόνες “στο στυλ” του Βαν Γκογκ, δεν είναι φόρος τιμής, είναι αντιγραφή χωρίς απόδοση δικαιωμάτων. 

Η κοινωνία δείχνει μια αμήχανη ανοχή απέναντι σε αυτή τη μαζική οικειοποίηση. Ίσως επειδή η τεχνητή νοημοσύνη εμφανίζεται με τον μανδύα της προόδου. Ίσως γιατί έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε πως ό,τι είναι “καινούριο” είναι και “αναπόφευκτο”. Η ιστορία όμως μας διδάσκει ότι κάθε τεχνολογική επανάσταση χρειάζεται και ένα ηθικό πλαίσιο, διαφορετικά καταλήγει να καταναλώνει εκείνους που τη γέννησαν. 

Στην ουσία τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα δεν είναι τίποτα χωρίς τα ανθρώπινα δεδομένα. Η “νοημοσύνη” τους είναι δανεική. Ό,τι παράγουν είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής εργασίας που ποτέ δεν αναγνωρίζεται. Όταν ένας δημοσιογράφος αφιερώνει χρόνια για να καλλιεργήσει ύφος και ακρίβεια κι έπειτα ένα chatbot γράφει “στο στυλ του” μέσα σε δευτερόλεπτα το ζήτημα είναι ηθικό. 

Αυτό που ζούμε είναι μια μετατόπιση από την “προσωπική δημιουργία” στη “συνθετική παραγωγή”. Το πρόβλημα δεν είναι η τεχνητή νοημοσύνη αυτή καθαυτή, αλλά ο τρόπος που χτίζεται: πάνω σε μια συλλογική βάση πνευματικής εργασίας που ποτέ δεν αποζημιώνεται. Είναι σαν να έχτισες έναν ουρανοξύστη με υλικά που δανείστηκες από κάθε σπίτι της πόλης και μετά να τον διαφημίζεις ως “θαύμα μηχανικής”. 

Η νομοθεσία ακολουθεί “λαχανιασμένη”. Στις ΗΠΑ, η New York Times έχει κινηθεί νομικά εναντίον της OpenAI για τη χρήση άρθρων της χωρίς άδεια. Καλλιτέχνες, φωτογράφοι, συγγραφείς έχουν καταθέσει συλλογικές αγωγές εναντίον εταιρειών όπως η Stability AI και η Midjourney. Όμως το παιχνίδι είναι άνισο. Οι δημιουργοί πολεμούν με νομικά χαρτιά, οι εταιρείες με στρατιές δικηγόρων και επενδύσεις δισεκατομμυρίων. 

Όταν τα μοντέλα εκπαίδευσης “ξεπλένουν” το ύφος χιλιάδων δημιουργών για να παράγουν ένα μέσο, ουδέτερο αποτέλεσμα, χάνεται η ποικιλία της ανθρώπινης έκφρασης. Ο αλγόριθμος δεν αγαπά τις ιδιαιτερότητες, προτιμά το προβλέψιμο. Το αποτέλεσμα είναι μια κουλτούρα ομοιομορφίας: κείμενα που μοιάζουν, εικόνες που θυμίζουν, ιδέες που ανακυκλώνονται. 

Για πρώτη φορά στην ιστορία η δημιουργία απειλείται όχι από τη λογοκρισία, αλλά από την υπερπαραγωγή. Όταν τα πάντα μπορούν να δημιουργηθούν από μηχανές, η αξία του “ανθρώπινου” κινδυνεύει να γίνει περιττή. Η τεχνολογία μπορεί να είναι απελευθερωτική, αλλά μόνο όταν υπηρετεί τον άνθρωπο, όχι όταν τον απορροφά. Αν συνεχίσουμε έτσι το μέλλον της δημιουργίας δε θα ανήκει στους ανθρώπους που εμπνέουν, αλλά στις εταιρείες που “εκπαιδεύουν” και τότε η λέξη πρωτοτυπία θα μοιάζει με ανέκδοτο από έναν κόσμο που κάποτε υπήρξε πραγματικά δημιουργικός. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.