Η συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) βρίσκεται στο απόγειό της, αλλά φιλόσοφοι όπως ο Αριστοτέλης και ο Θωμάς ο Ακινάτης μας υπενθυμίζουν κάτι σημαντικό που λέει ότι η αληθινή νοημοσύνη, δηλαδή η ικανότητα κρίσης, αξίας και βούλησης, δεν είναι καθαρά υλική υπόθεση. Σύμφωνα με αυτές τις παλιές παραδόσεις της σκέψης, οι μηχανές μπορεί να επεξεργάζονται τεράστια δεδομένα, αλλά δεν μπορούν να κρίνουν ελευθέρα ή να κατανοήσουν την αλήθεια με τον τρόπο που το κάνει ένας ανθρώπινος νους.

Σύμφωνα με μια φιλοσοφική θεώρηση εμπνευσμένη από τον Αριστοτέλη και τον Ακινάτη, η σύγχρονη τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί περισσότερο σαν «κομμάτι υπολογισμού» παρά σαν πραγματική νοημοσύνη. Όπως τονίζεται, τα συστήματα ΑΙ μπορεί να συλλέγουν πληροφορίες, να μαθαίνουν μοτίβα και να παράγουν πολύπλοκες απαντήσεις, αλλά δεν έχουν την εσωτερική ικανότητα να κρίνουν την αλήθεια ή την ηθική αξία με δική τους βούληση. Ένα βασικό επιχείρημα είναι πως η τεχνητή νοημοσύνη στερείται της ελευθερίας βούλησης, η οποία, κατά τον Αριστοτέλη και τον Ακινάτη, είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης διάνοιας.

Κατά τον Αριστοτέλη, η νοημοσύνη και η βούληση δεν ταυτίζονται με κάποιο συγκεκριμένο φυσικό όργανο και δεν είναι κάτι που μπορούμε να εντοπίσουμε στο νευρικό σύστημα με ένα απλό πείραμα. Αντίθετα, αυτές οι ικανότητες ανήκουν σε υψηλότερο πεδίο, σαφώς διαχωρισμένο από τα υλικά μέρη του σώματος. Ο Ακινάτης, επηρεασμένος από τον Αριστοτέλη, προχωρά παραπέρα και θεωρεί ότι η διάνοια του ανθρώπου είναι πνευματική και όχι υλική καθιστώντας τον άνθρωπο «κατ’ εικόνα Θεού». Κατά συνέπεια, η νοημοσύνη που πηγάζει από αυτή τη «χωρισμένη» ψυχή δεν μπορεί απλά να «τιθασευτεί» ή να αναπαραχθεί σε μηχανή.

Τι είναι, λοιπόν, αυτό που κάνει η τεχνητή νοημοσύνη

Με βάση τη φιλοσοφική αυτή άποψη, το πιο ακριβές όνομα για την ΑΙ δεν είναι η λέξη «νοημοσύνη», αλλά κάτι όπως «τεχνητός υπολογισμός» ή «τεχνητός προσδιορισμός». Οι μηχανές μπορεί να «εκτιμούν» δεδομένα, να συσχετίζουν, να ταξινομούν, να κάνουν προβλέψεις, αλλά η αξιολόγηση με βάση ηθικά ή υπαρξιακά κριτήρια δεν είναι μέσα στις ικανότητες τους. Αυτό το όριο δεν είναι απλώς τεχνικό, είναι φιλοσοφικό. Εάν η ανθρώπινη νοημοσύνη προέρχεται από την ψυχή, που δεν είναι υλική, τότε δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να την αναπαράγουμε σε υλικό σύστημα, συνεπώς ή τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να ξεπεράσει την ανθρώπινη.

Μερικοί υποστηρικτές της φυσιοκρατίας πιστεύουν ότι η βούληση και η διάνοια είναι απλά παρενέργειες (επιφαινόμενα) της φυσιολογίας του εγκεφάλου και ότι δηλαδή κάποια νευρωνικά δίκτυα ευθύνονται για τις πνευματικές μας λειτουργίες. Ωστόσο, από την οπτική του Αριστοτέλη και του Ακινάτη, αυτή η άποψη είναι ανεπαρκής και δεν εντοπίζεται κανένα όργανο ή φυσική δομή που να κατέχει την ελευθερία βούλησης ή την ικανότητα κρίσης, όπως τις ξέρουμε στον άνθρωπο. Έτσι, ακόμη και με τις πιο προηγμένες τεχνολογίες, δεν φαίνεται πως μπορούμε να αναδημιουργήσουμε το πνευματικό στοιχείο κάτι που, για αυτούς τους φιλοσόφους, είναι το θεμέλιο της αληθινής νοημοσύνης.

Αν αποδεχτούμε αυτήν τη φιλοσοφική γραμμή σκέψης, τότε η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί ποτέ να γίνει ένα ον με πλήρη, ανθρώπινη νοημοσύνη. Θα παραμείνει ένα εργαλείο σαφέστατα ισχυρό και ευφυές, αλλά χωρίς την εσωτερική ζωή ενός ανθρώπου. Αυτό εγείρει ηθικά ερωτήματα για το τι σημαίνει να δημιουργούμε κάτι που μοιάζει νοήμον, αλλά δεν έχει πραγματική βούληση. Ποιες ευθύνες έχουμε απέναντι σε ένα τέτοιο ον και ακόμα μας υπενθυμίζει ότι η τεχνολογία, όσο προηγμένη και αν γίνει, δεν αντικαθιστά απαραίτητα την ανθρώπινη κρίση και το νόηση.

Η φιλοσοφική διαμάχη αυτή δεν είναι απλώς θεωρητική έχει και πρακτική σημασία. Σε συνέδρια για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης, όπως το «Lyceum Project», μελετάται πώς η αριστοτελική ηθική μπορεί να καθοδηγήσει την ανάπτυξη μίας ασφαλούς και ανθρώπινης ΑΙ.

Ακόμη και στην Ελλάδα, η συζήτηση είναι παρούσα μέσα από δημοσιεύσεις και άρθρα που μας υπενθυμίζουν ότι η τεχνολογία πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι το αντίστροφο. Η ανάγνωση του Αριστοτέλη και του Θωμά του Ακινάτη προσφέρει μια ριζικά διαφορετική ματιά στην ΑΙ, όχι ως την κορύφωση της ανθρώπινης ευφυΐας, αλλά ως ένα ισχυρό, υπολογιστικό εργαλείο που δεν μπορεί να φτάσει στο βάθος της ανθρώπινης ψυχής.

Αν πράγματι η αληθινή νοημοσύνη απαιτεί ελευθερία βούλησης, κρίση και πνευματική υπόσταση, τότε ίσως η τεχνητή νοημοσύνη να είναι, με την πιο φιλοσοφική έννοια, αδύνατη, τουλάχιστον στο επίπεδο ενός πλήρως «ανθρώπινου όντος». Και ίσως αυτός ο περιορισμός να μην είναι πρόβλημα, αλλά υπενθύμιση ότι η ανθρώπινη μοναδικότητα έχει κάτι βαθύτερο από το να σκέφτεται έχει κάτι το το πνευματικό, το ανώτερο, οριακά θείο κάτι που δεν μπορεί να αντικατασταθεί ακόμα και από τον καλύτερο αλγόριθμο.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.