Αν το Google Search είναι το έπιπλο της βιβλιοθήκης μας, η Wikipedia είναι η εγκυκλοπαίδεια που έχουμε τοποθετήσει σε αυτό.
Χωρίς κανένα ίχνος υπερβολής, η Wikipedia, που βγήκε online στις 15 Ιανουαρίου του 2001, είναι η σημαντικότερη εγκυκλοπαιδική πηγή στην παγκόσμια ανθρώπινη ιστορία. Πότε άλλοτε δεν ήταν εφικτή η συνεργασία ανθρώπων με κάποιο υψηλό – ή και όχι – μορφωτικό επίπεδο, προκειμένου να δημιουργηθεί μια παγκόσμια πηγή «γνώσης», ελεύθερη και προσβάσιμη για/σε όλους.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι συντάκτες της Wikipedia ανταγωνίζονται (άτυπα) στο ποιος θα είναι ο πρώτος που θα ενημερώσει μια σελίδα της. Για παράδειγμα, όταν ανακοινώθηκε ο θάνατος της Aretha Franklin το 2018, χρειάστηκαν μόλις δώδεκα λεπτά για να ενημερωθεί το λήμμα της στην ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια.
Το κενό αυτό, μεταξύ θανάτου και ενημέρωσης, με την βασίλισσα Ελισάβετ μειώθηκε στα δύο λεπτά. Ο επίσημος λογαριασμός στο Twitter της βασιλικής οικογένειας ανάρτησε την είδηση στις 18:30 και μέχρι τις 18:32 είχε γίνει η πρώτη επεξεργασία του σχετικού λήμματος στην Wikipedia. Η Sydwhunte, συντάκτρια της Wikipedia, ήταν η πρώτη που ενημέρωσε την wiki σελίδα της βασίλισσας, ενώ αργότερα δημιουργήθηκε μια ανεπίσημη «Ομάδα Εργασίας» από συντάκτες που δημιούργησαν, ενημέρωσαν και συντόνισαν τα απαιτούμενα άρθρα.
Για τον Βασιλιά Κάρολο Γ’, το wiki του άλλαξε πέντε φορές, καθώς όλοι περιμένανε να ανακοινωθεί επίσημα ο νέος τίτλος του ως βασιλιάς.
Όσοι έχουν πρόσβαση στο ίντερνετ συμβουλεύονται την διάσημη πλατφόρμα «γνώσης» για κάθε είδους πληροφορία. Απ’ το πόσο χρονών είναι ο Elton John μέχρι και δικαστικές αποφάσεις. Και αυτό το τελευταίο, δημιουργεί κάποιους προβληματισμούς.
Μια μελέτη ομάδας ερευνητών απ’ το Πανεπιστήμιο Maynooth της Ιρλανδίας, το MIT και το Πανεπιστήμιο Cornell, διαπίστωσε ότι οι δικαστές του ιρλανδικού Ανώτατου Δικαστηρίου επηρεάζονται απ’ τις πληροφορίες που υπάρχουν στην Wikipedia και την γλώσσα που χρησιμοποιείται στις σελίδες της. Παρένθεση: το Ανώτατο Δικαστήριο βρίσκεται στο «χαμηλότερο» επίπεδο δικαστηρίου της Ιρλανδίας, προφανώς χαμηλότερα στην ιεραρχία απ’ το Εφετείο της χώρας και συγκρίσιμο με ένα ομοσπονδιακό περιφερειακό δικαστήριο των Η.Π.Α.
Η ερευνητική ομάδα δημιούργησε 154 νέα λήμματα στην Wikipedia για υποθέσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου με τις ανάλογες ετυμηγορίες και εκδικάσεις τους. Μέχρι τότε, στις αρχές του 2019 δηλαδή, υπήρχαν μόνο 9 αποφάσεις δικαστηρίου με συσχετισμένα άρθρα στην Wikipedia. Αφού ολοκληρώθηκε η σχετική διαδικασία, διαπίστωσαν ότι στις επόμενες δικαστικές αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου, γινόταν αναφορά αυτών των υποθέσεων με τα σχετικά άρθρα τους κατά 20% συχνότερα απ’ ότι σε υποθέσεις που δεν είχαν σχετικά λήμματα στην Wikipedia.
Επίσης, χρησιμοποίησαν υπολογιστικές τεχνικές για να συγκρίνουν τη γλώσσα στις αποφάσεις των δικαστών, βρίσκοντας μοτίβα που έδειχναν ότι οι δικαστές δανείζονταν λέξεις και φράσεις απ’ τα κείμενα των λημμάτων της Wikipedia.
Η δημοσίευση της μελέτης δημιούργησε σχετικό ντόρο στην Ιρλανδία και το Δικαστικό Σώμα «αμύνθηκε» των πράξεων της. Μια δικαστική πηγή του Ανώτατου Δικαστηρίου δήλωσε στους Irish Times ότι αν ένα άρθρο της Wikipedia χρησιμοποιείται από ένα δικαστή για να στηρίξει το σκεπτικό του για μια απόφαση «είναι σαφώς λάθος». Μια άλλη δικαστική πηγή σχολιάσε: «Οι αποφάσεις γράφονται με βάση τις νομικές αρχές και τις εισηγήσεις που υποβάλλονται στο δικαστήριο. Όχι με βάση μια αναζήτηση στο Google ή την Wikipedia».
Απ’ ότι φαίνεται όμως, δεν είναι μόνο οι δικαστές της Ιρλανδίας που επικαλούνται την Wikipedia, αλλά και στις Η.Π.Α. συμβαίνει κάτι αντίστοιχο. Οι παραπομπές σε wiki σελίδες και άρθρα, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 2004. Έκτοτε, υπάρχουν περιπτώσεις όπου δικαστές έχουν στηριχθεί στην Wikipedia για να κατανοήσουν μια αργκό λέξη ή φράση, αλλά και για εξετάσουν προηγούμενες δικαστικές αποφάσεις υποθέσεων.
Οι υποθέσεις αυτές είναι κάτι περισσότερο από 3.000 και αφορούν το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το λήμμα που είναι αφιερωμένο στην απόφαση “Dobbs”, η οποία ανέτρεψε τα δικαιώματα στην άμβλωση που καθορίστηκε απ’ την υπόθεση “Roe vs. Wade”. Η συγκεκριμένη σελίδα στην Wikipedia έχει συγκεντρώσει περίπου 1,7 εκατομμύρια μοναδικές επισκέψεις (αυτές που δεν επαναλαμβάνονται απ’ τον ίδιο χρήστη, την ίδια IP κλπ) και είναι προϊόν συλλογικής εργασίας 370 συντακτών της Wikipedia.
Εκτός απ’ την έρευνα για το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιρλανδίας, έχουν γίνει και διάφορα «πειράματα» στο παρελθόν, όπως όταν ένας καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τορόντο το 2013, είπε σε 1.700 φοιτητές του να επεξεργαστούν και να βελτιώσουν τα άρθρα της Wikipedia για θέματα που αφορούσαν τις διαλέξεις τους. Λίγο αργότερα, έμπειροι συντάκτες της Wikipedia διαπίστωσαν ότι το 85% των αλλαγών στα υπάρχοντα λήμματα ήταν προϊόντα «λογοκλοπής».
Για τον καθηγητή Flanagan, της Νομικής του Πανεπιστημίου Maynooth και συν-συγγραφέα της μελέτης για την Ιρλανδία, η κύρια ανησυχία είναι η αδιαφάνεια της πλατφόρμας. «Το πρόβλημα με αυτήν, είναι ότι ο δικαστής δεν γνωρίζει αν ο συντάκτης του λήμματος της Wikipedia έχει κάποια εμπειρογνωμοσύνη». Και αυτό φυσικά, είναι μια θεμελιώδης διάκριση μεταξύ της Wikipedia και ενός νομικού εγχειριδίου.
Οι άνθρωποι των δημοκρατικών χωρών όταν πηγαίνουν στο δικαστήριο, περιμένουν ότι η απόφαση του δικαστή θα καθορίζεται απ’ το «κράτος Δικαίου», από έγκυρα κείμενα, με αναφορές σε ποινικούς νόμους και στο εθνικό Σύνταγμα. Όχι σε κάποιο λήμμα της Wikipedia.
Πριν γίνει κάποια δημοσίευση στην πλατφόρμα και διαβαστεί από δισεκατομμύρια αναγνώστες, θεωρητικά, εξετάζεται πρώτα από κάποιον «έμπειρο» συντάκτη της, ο οποίος στην συνέχεια ανεβάσει το άρθρο στην πλατφόρμα. Ποιος όμως εγγυάται την αντικειμενικότητα, την αξιοπιστία, την αμεροληψία του οποιουδήποτε συντάκτη;
Η «επαναστατική» προσέγγιση της Wikipedia στην καταγραφής της γνώσης και στον τρόπο που αυτή διαμοιράζεται ή επεξεργάζεται, ναι μεν ακουμπάει την ιδέα προς την απόλυτη ελευθερία πρόσβασης στην πληροφορία και την διακίνηση της, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως «εργαλειοποιημένη γνώση».
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που ανησυχούν, για θέματα παραβίασης αρχών και αξιών αλλά και για σκόπιμη παραπληροφόρηση.
Το ζήτημα λοιπόν, είναι πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι μπορεί να φαίνεται σε μια πρώτη προσέγγιση. Οι ανώνυμοι συντάκτες της Wikipedia, επηρεάζουν έμμεσα συνταγματικά δικαιώματα πολιτών, αφού οι πληροφορίες που υπάρχουν σε αυτήν δεν αφορούν μόνο την δισκογραφία των Beatles και τις ερωμένες (κάτω των 25 ετών) του Leonardo Di Caprio.
Τα κενά «γνώσης» της Wikipedia είναι η μεγαλύτερη πρόκληση της πλατφόρμας, που αφορά τους δημιουργούς, τους διαχειριστές και τους συντάκτες της. Δεν είναι μικρό το επίτευγμα τους μέχρι στιγμής. Μέσα σε 21 χρόνια έχουν καταφέρει να καταγράψουν σχεδόν τα πάντα, και κάθε μέρα, κάθε λεπτό που περνάει, κάτι συμβαίνει που κάποιος θα ενδιαφερθεί να προσθέσει σε μια wiki σελίδα.
Αυτό ίσως που χρειάζεται, είναι ο νομικός κλάδος να αφιερώσει ένα μέρος της προσοχής του στην Wikipedia, αναπτύσσοντας πρωτοβουλίες για να στηρίξει και να επιβεβαιώσει ότι το περιεχόμενο της πλατφόρμας, (τουλάχιστον) σχετικά με τις νομικές υποθέσεις, επεξεργάζεται από συντάκτες με νομική κατάρτιση.
Όπως είχε πει και ο Aaron Swartz, «Η γνώση σε αντίθεση με ένα κομμάτι υλικής ιδιοκτησίας, μπορεί να μοιραστεί από μεγάλες ομάδες ανθρώπων χωρίς να κάνει κανέναν φτωχότερο».
Και αυτή η «γνώση» θα πρέπει να είναι «καθαρή» από κάθε είδους παρεμβολές, ανεξάρτητη, και να μην καταδικάσει λανθασμένα κάποιον.
