Η ομορφιά και ο πλούτος ήταν πάντα συνοδοιπόροι. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, το πρότυπο ομορφιάς κάθε περιόδου εξυπηρετούσε τα ιδεολογικά συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, το παχουλό, χλωμό δέρμα ήταν ένα πολύτιμο σημάδι της υψηλής κοινωνικής θέσης, ενώ το μαυρισμένο από τον ήλιο δέρμα έγινε συνώνυμο των κατώτερων τάξεων που δούλευαν έξω. Σήμερα, ωστόσο, η ίδια ηλιοκαμένη επιδερμίδα είναι επιθυμητή, καθώς, όπως και στη Δύση, υποδηλώνει τον ελεύθερο χρόνο, τις διακοπές στο εξωτερικό και την πολυτέλεια του διαθέσιμου εισοδήματος.

Ενώ η κατανομή της «φυσικής» ομορφιάς είναι μια δημοκρατική γενετική διαδικασία, το πρότυπο ομορφιάς είναι ακριβώς το αντίθετο. Η εμφάνιση αποτελούσε ανέκαθεν μια κρίσιμη πηγή διαφοροποίησης για τους προνομιούχους, οι οποίοι χρησιμοποιούν τον πλούτο τους για να επικοινωνήσουν την κοινωνική τους «αξία» και να ξεχωρίσουν από τους μη προνομιούχους. Ως αποτέλεσμα, η ομορφιά αντανακλά μια ταξική ιεραρχία και αποτελεί εδώ και πολύ καιρό τόπο κοινωνικής πάλης. Ενώ ορισμένοι άνθρωποι έχουν την οικονομική ελευθερία και την ταξική θέση να ασχοληθούν με την ομορφιά, άλλοι μένουν με το στίγμα της «ασχήμιας».

 

Τα χρήματα και όχι η γενετική είναι το μόνο που χρειάζεται για να δημιουργηθεί ένα πρόσωπο που θεωρείται όμορφο.

Το 2022, τα πρότυπα ομορφιάς δημιουργούν έναν φόρο ομορφιάς που είναι υψηλότερος από ποτέ. Με τις αισθητικές επεμβάσεις να γίνονται εύκολα διαθέσιμες, υπάρχει πλέον η προσδοκία όχι μόνο για τη συνήθη λίστα των θεραπειών «συντήρησης» – μαλλιά, νύχια, φρύδια, βλεφαρίδες, δόντια – αλλά και για «βελτιώσεις» όπως ενέσιμα και χειρουργικές επεμβάσεις. Σύμφωνα με την Τράπεζα Δεδομένων Αισθητικής Πλαστικής Χειρουργικής, ο αριθμός των επεμβάσεων μπότοξ που πραγματοποιήθηκαν στην Αμερική αυξήθηκε κατά 54% μεταξύ 2019 και 2020, ενώ τα fillers αυξήθηκαν κατά 75%. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη αγορά παγκοσμίως για τα fillers προσώπου και οι Βρετανοί πλαστικοί χειρουργοί ανέφεραν 70%  αύξηση στις επεμβάσεις αυτές σε σχέση με το 2020.

Συχνά, εκείνοι που εξυμνούνται για την ομορφιά τους είναι όλο και περισσότερο άνθρωποι που έχουν υποβληθεί σε διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις και θεραπείες. Το meme «Δεν είμαι άσχημη, είμαι απλώς φτωχή» αντικατοπτρίζει αυτή την αλλαγή: χρησιμοποιώντας φωτογραφίες «πριν» και «μετά» από διασημότητες, όπως η Bella Hadid, η Kylie Jenner και οι Simi και Haze, αποδεικνύει πώς τα χρήματα και όχι η γενετική είναι το μόνο που χρειάζεται για να δημιουργηθεί ένα πρόσωπο που θεωρείται όμορφο.

Αυτό είναι σημαντικό γιατί τώρα, περισσότερο από ποτέ, τα πρόσωπά μας έχουν γίνει το πιο πολύτιμο αγαθό μας. Χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις selfies και τις κλήσεις Zoom, η εμφάνισή μας είναι πάντα στο επίκεντρο και έχει γίνει κάτι στο οποίο «πρέπει» να επενδύσουμε. Οι γυναίκες της μεσαίας και ανώτερης τάξης έχουν την οικονομική ελευθερία να θεωρούν μια ακριβή και επικίνδυνη χειρουργική επέμβαση ως «απόλαυση» που τους επιτρέπει να ταιριάζουν με το πρότυπο ομορφιάς και να αποκομίζουν τα οφέλη της «αποδοχής». Το αποτέλεσμα είναι ένα σημείο αναφοράς για την «ομορφιά» που προορίζεται μόνο για όσους έχουν διαθέσιμο εισόδημα και ένα νέο σύστημα ταξικής ομορφιάς δημιουργείται, στο οποίο υπάρχουν αυτοί που έχουν την οικονομική δυνατότητα να συμμετέχουν και αυτοί που δεν μπορούν.

Η προσκόλληση στο πρότυπο ομορφιάς απαιτεί ένα προνόμιο, αλλά χαρίζει και προνόμια, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο στον οποίο όσοι δεν έχουν την οικονομική ελευθερία να συμμετέχουν τιμωρούνται σε μεγάλο βαθμό, οικονομικά και κοινωνικά. Οι «κακώς περιποιημένες» γυναίκες κερδίζουν 40 % λιγότερα χρήματα από τις όμορφες ομολόγους τους, ενώ οι ελκυστικοί άνθρωποι έχουν πάνω από 20 % περισσότερες πιθανότητες να κληθούν για συνέντευξη για δουλειά και θεωρούνται κοινωνικά πιο καταρτισμένοι, αξιόπιστοι, με αυτοπεποίθηση και ικανότητες. «Αν είσαι λευκή, μεσαίας τάξης και έχεις μια καλή δουλειά, δεν χρειάζεσαι αυτά τα πράγματα τόσο πολύ», λέει η Ruth Holliday, καθηγήτρια στο Τμήμα Φύλου και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Leeds. «Όταν είσαι περιθωριοποιημένη όμως, όλη αυτή η εργασία ομορφιάς γίνεται πολύ πιο σημαντική».

 

Όπως προφήτευσε η Ναόμι Γουλφ στο βιβλίο της «Ο μύθος της ομορφιάς» (The Beauty Myth), το 1990: «Η ελεύθερη αγορά θα ανταγωνιστεί για να τεμαχίσει τα σώματα των γυναικών πιο φτηνά, αν και πιο πρόχειρα, με χειρουργικές επεμβάσεις χωρίς κόστος σε κλινικές-υπόγεια».

Καθώς το κόστος της ομορφιάς αυξάνεται -το άλμα μεταξύ ενός μανικιούρ και μιας επέμβασης στη μύτη είναι μεγάλο- οι άνθρωποι «τιμολογούνται» ανάλογα με τις επιθυμίες και τις αλλαγές που θέλουν να κάνουν, ενίοτε δε, διακινδυνεύουν οικονομικά προκειμένου να συμμετάσχουν στον χορό των πλαστικών. Ένα πρόσφατο άρθρο στο Refinery29 περιγράφει λεπτομερώς πώς οι γυναίκες χρεώνονται χιλιάδες λίρες σε πιστωτικές κάρτες προκειμένου να κάνουν μπότοξ και filler. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα σε 900 κομμωτήρια από το λογισμικό κρατήσεων ομορφιάς Pamperbook, οι γυναίκες, στην Αγγλία, ξοδεύουν κατά μέσο όρο πάνω από 1.000 λίρες το μήνα για νύχια, μαλλιά και αισθητικές θεραπείες όπως περιποίηση προσώπου και ενέσιμα. Οι πιέσεις που ασκούνται στις γυναίκες να διατηρήσουν και να ενισχύσουν το τέλειο πρόσωπο, να αντισταθούν στις επιπτώσεις της γήρανσης, να αφαιρέσουν τις τρίχες του σώματός τους και να περιποιηθούν τον εαυτό τους στην εντέλεια, φέρνει τις θεραπείες ομορφιάς συχνά πάνω από τα «απαραίτητα» είδη για τη διαβίωση.

Δεν είναι μόνο τα οικονομικά που ρισκάρουν για να αποκτήσουν το τέλειο πρόσωπο, αλλά ενίοτε και την ίδια την υγεία τους. Όσες και όσοι δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά αξιόπιστες κλινικές κάνουν περικοπές ταξιδεύοντας στο εξωτερικό, όπου οι τιμές είναι φθηνότερες. Το 2014, εκτιμάται ότι 41.000 ιατρικοί τουρίστες επισκέφθηκαν την Κολομβία, όπου η αυξητική στήθους (με διαμονή δύο ημέρες σε ξενοδοχείο) μπορεί να κοστίσει περίπου 4.000 δολάρια. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις «προσιτές» επεμβάσεις γίνονται από μη αδειοδοτημένους, μη εκπαιδευμένους γιατρούς – έως και το 30% – με αποτέλεσμα το 2016, τριάντα γυναίκες να χάσουν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια αισθητικών επεμβάσεων. Όπως προφήτευσε η Ναόμι Γουλφ στο βιβλίο της «Ο μύθος της ομορφιάς» (The Beauty Myth), το 1990: «Η ελεύθερη αγορά θα ανταγωνιστεί για να τεμαχίσει τα σώματα των γυναικών πιο φτηνά, αν και πιο πρόχειρα, με χειρουργικές επεμβάσεις χωρίς κόστος σε κλινικές-υπόγεια».

«Διαπιστώσαμε στην έρευνά μας για τον αισθητικό τουρισμό ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που ταξίδευαν στο εξωτερικό για χειρουργική επέμβαση δεν ήταν πλούσιοι άνθρωποι, αλλά το έκαναν επειδή ήταν φθηνότερα εκεί και μπορούσαν να κάνουν μια πιο οικονομική συμφωνία», λέει η καθηγήτρια Holliday. «Η τεχνολογία της ομορφιάς θεωρήθηκε σχεδόν ως ισοδύναμη με τα προσόντα. Για τους ανθρώπους της μεσαίας τάξης, η περαιτέρω εκπαίδευση θεωρείται απαραίτητη για την επιτυχία, έτσι και οι θεραπείες ομορφιάς λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Όλα έχουν να κάνουν με την επένδυση στον εαυτό σου για να προσπαθήσεις να βγάλεις τα προς το ζην».

Κι ενώ οι πλαστικές που «πέτυχαν» μπορούν να λειτουργήσουν ως μια μορφή κοινωνικής ανέλιξης, τα βιοστραπάτσα, οι αποτυχημένες πλαστικές, μπορεί να έχουν το αντίστροφο αποτέλεσμα, καθώς γίνονται αυτομάτως δείκτες της τάξης τους. Είτε πρόκειται για μεγαλύτερα χείλη, είτε για κακώς εφαρμοζόμενο filler είτε για υπερβολικά υπερυψωμένα φρύδια, ο τρόπος με τον οποίο εκτελούνται οι θεραπείες ομορφιάς προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο κοινωνικού διαχωρισμού. «Για τους ανθρώπους της μεσαίας τάξης, το να βλέπουν κάποιον που προφανώς έχει κάνει κάποια ακραία επέμβαση στο πρόσωπό του μπορεί να προκαλέσει μια μικρή αποστροφή», λέει η καθηγήτρια Holliday.

«Οι επεμβάσεις της εργατικής τάξης χαρακτηρίζονται σχεδόν πάντα από την υπερβολή, Το γέμισμα των χειλιών είναι ένα κλασικό παράδειγμα. Ωστόσο, οι άνθρωποι της εργατικής τάξης μπορεί να μην το βλέπουν με τον ίδιο τρόπο. Όσο πιο φουσκωμένα τα χείλη τόσο καλύτερα, τόσο πιο ενσωματωμένοι  στην κοινωνία της πειραγμένης ομορφιάς. Δουλεύοντας πάνω στο σώμα σου και στο πρόσωπό σου, δείχνεις τις ικανότητές σου, τους πόρους σου και την εργασία σου, κάτι που εκτιμάται περισσότερο στην κουλτούρα της εργατικής τάξης».

Στην ατομικιστική, καπιταλιστική και πατριαρχική κουλτούρα μας, το πρότυπο ομορφιάς λειτουργεί ως εργαλείο για να κρατήσει όσους έχουν λιγότερα προνόμια στην κοινωνική ιεραρχία. Οι «καλλυντικές διαδικασίες» έχουν γίνει ένα είδος συμβόλου κύρους για τους φιλόδοξους.

Δυστυχώς, αν δεν αλλάξει αυτό, πλησιάζουμε σε ένα μέλλον στο οποίο το πρότυπο ομορφιάς εξελίσσεται σε ένα ολοένα και ακριβότερο ιδανικό, αυξάνοντας περαιτέρω το χάσμα ευκαιριών μεταξύ των τάξεων. Το «Δεν είμαι άσχημος, είμαι απλώς φτωχός» μπορεί να είναι ένα καυστικό μιμίδιο μόνο που η πραγματικότητα πίσω από τη σάτιρα ζωγραφίζει ένα τρομακτικό όραμα για το μέλλον.

 

*Με στοιχεία από dazeddigital.com