Η ψηφιακή εποχή έχει μεταμορφώσει τη σχέση μας με την ψυχική υγεία. Σήμερα τα social media σφύζουν από συμβουλές αυτοβοήθειας, posts για όρια, τοξικούς ανθρώπους, ναρκισσιστές, και τεχνικές αυτοβελτίωσης που υπόσχονται να αλλάξουν τη ζωή μας με ένα like ή ένα share. Για τους περισσότερους αυτά τα κείμενα και τα memes μοιάζουν με ένα παράθυρο στην ψυχολογία, ένα εργαλείο κατανόησης του εαυτού. Η αλήθεια όμως είναι ότι πολλές φορές αυτό που συναντάμε online δεν είναι επιστήμη ούτε θεραπευτική γνώση, αλλά μια επιφανειακή “ψυχολογική φλυαρία” που μπορεί να γίνει επικίνδυνη.
Ο Joe Nucci, αδειοδοτημένος ψυχοθεραπευτής με περισσότερους από 250.000 ακολούθους στο Instagram αναγνωρίζει το φαινόμενο. Όπως λέει όταν ξεκινούσε τη σταδιοδρομία του αγαπούσε να επιδεικνύει το νέο ψυχολογικό λεξιλόγιο που μάθαινε στο πανεπιστήμιο. Όλες αυτές οι διαγνώσεις και οι έννοιες φαινόταν συναρπαστικές και έδιναν νόημα σε πολλά πράγματα. Στην πράξη όμως, όπως διαπίστωσε αργότερα η εφαρμογή τους στην καθημερινή ζωή μπορεί να είναι επικίνδυνη. Η απλοποίηση όρων όπως τα όρια, ο ναρκισσισμός ή η τοξικότητα σε posts στα social media οδηγεί συχνά σε λανθασμένες ερμηνείες, ακόμη και σε αποφάσεις που επιβαρύνουν την ψυχική υγεία αντί να τη βελτιώνουν.
Στο βιβλίο του Psychobabble: Viral Mental Health Myths and the Truths to Set You Free, ο Nucci περιγράφει δεκαετίες παρανοήσεων και μισών αληθειών που έχουν κυκλοφορήσει online. Ένα από τα πιο διαδεδομένα λάθη είναι η αντίληψη ότι μια διάγνωση καθορίζει το ποιοι είμαστε. Οι άνθρωποι με ADHD για παράδειγμα, μπορεί να καθυστερούν επειδή αποσπάται η προσοχή τους. Με σωστή φαρμακευτική αγωγή, υποστήριξη και εκπαίδευση στην εκτελεστική λειτουργία η “καθυστέρηση” μπορεί να μειωθεί σε φυσιολογικά επίπεδα. Αν όμως δεχτούμε ότι η καθυστέρηση είναι αμετάβλητο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας, δημιουργούμε ένα αυτοεκπληρούμενο προφητικό πλαίσιο που δυσκολεύει τη βελτίωση.
Αντί να ορίζουμε τον εαυτό μας με έναν όρο, ο Nucci προτείνει να χρησιμοποιούμε πλούσιο λεξιλόγιο για να περιγράψουμε τις ποικίλες πτυχές μας: δημιουργικός, εξωστρεφής, περιστασιακά αφηρημένος. Η γλώσσα δεν πρέπει να περιορίζεται αλλά να επεκτείνεται, ώστε να αναδεικνύει την πολυπλοκότητα του ανθρώπου.
Ένας άλλος δημοφιλής μύθος είναι ο χαρακτηρισμός “people pleaser”. Το να θέλουμε να είμαστε ευχάριστοι δεν είναι από μόνο του κακό. Προβλήματα δημιουργούνται όταν η συμπεριφορά καθορίζεται από τον φόβο της σύγκρουσης, όταν δηλαδή αποφεύγουμε να εκφράσουμε γνώμη για να μην δυσαρεστήσουμε άλλους. Η λύση δεν είναι η καταδίκη, αλλά η ανάπτυξη αυτογνωσίας και η ικανότητα να θέτουμε όρια χωρίς ενοχές.
Παρόμοια, ο όρος “love bomber” έχει χάσει την αρχική του σημασία, από μια τακτική χειραγώγησης σε απλή περιγραφή γρήγορης εξέλιξης σχέσεων. Η ένταση των συναισθημάτων στην αρχή μιας σχέσης δεν σημαίνει ότι υπάρχει προσπάθεια ελέγχου ή εκμετάλλευσης. Η ανθρώπινη εμπειρία είναι περίπλοκη και η ψυχολογική γλώσσα δεν πρέπει να τη μειώνει σε μονοδιάστατες ερμηνείες.
Ένας από τους πιο επικίνδυνους μύθους είναι ότι είμαστε ανίσχυροι απέναντι στα προβλήματά μας. Η πραγματικότητα είναι διπλή: υπάρχουν συστημικές δυσκολίες, όπως ρατσισμός ή διακρίσεις, που επηρεάζουν την ψυχική μας κατάσταση, αλλά έχουμε και προσωπική αυτονομία. Η εμμονή στην ακραία θεωρία της αδικίας μπορεί να μας εμποδίσει να αναγνωρίσουμε απλές δυνατότητες δράσης που βρίσκονται μέσα στον έλεγχό μας. Παράλληλα η υπερβολική πίστη ότι μπορούμε να αλλάξουμε τα πάντα μόνοι μας μπορεί να οδηγήσει σε εξουθένωση. Χρειάζεται ισορροπία: συνειδητοποίηση των εξωτερικών παραγόντων και αξιοποίηση των εσωτερικών δυνατοτήτων.
Η διαδικτυακή αυτομόρφωση σε θέματα ψυχικής υγείας δεν είναι πανάκεια. Το να γίνουμε ερασιτέχνες ειδικοί δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θεραπευόμαστε. Η ψυχοθεραπεία ξεκινά με την αναγνώριση και κατανόηση των συναισθημάτων, ενώ η συνεχής ανάλυση μπορεί να γίνει καταναγκαστική και ανθυγιεινή. Μερικές φορές η εστίαση σε συγκεκριμένες τεχνικές, όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι πιο αποδοτική από την ατέρμονη μελέτη.
Η ίδια λογική ισχύει για την οικειότητα και τη συναισθηματική αποκάλυψη. Δε χρειάζεται να είμαστε απόλυτα ευάλωτοι σε κάθε σχέση ή με κάθε άνθρωπο. H ψυχοθεραπεία δεν είναι προαπαιτούμενο για να είσαι έτοιμος για μια σχέση. Η εμπειρία, η πρακτική, η επαφή με τον κόσμο και η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι αναντικατάστατες. Η θεραπεία μπορεί να είναι πολύτιμη υποστήριξη, αλλά δεν αντικαθιστά την προσωπική εμπειρία.
Το διαδίκτυο έχει φέρει τη ψυχολογία σε εκατομμύρια ανθρώπους. Ταυτόχρονα όμως η υπεραπλούστευση και η παραμόρφωση όρων μπορεί να γίνει παγίδα. Ο δρόμος προς την αυτογνωσία και την ψυχική ευεξία απαιτεί προσοχή, γνώση και κριτική σκέψη. Χρειάζεται να αποκωδικοποιήσουμε την “ψυχολογική φλυαρία” που κυριαρχεί online, να ξεχωρίσουμε τη γνώση από τη μόδα και να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι δεν χωρούν σε hashtags ούτε σε διαγνώσεις.
Η διαδικτυακή ψυχολογία είναι εργαλείο. Είναι χρήσιμη όταν τη χρησιμοποιούμε για να ενισχύσουμε την κατανόηση του εαυτού και των άλλων, αλλά επικίνδυνη όταν αντικαθιστά την εμπειρία, τη σκέψη και την προσωπική προσπάθεια. Όπως λέει ο Nucci, χρειάζεται μέτρο, σύνεση και μια αίσθηση ότι πίσω από κάθε όρο υπάρχουν άνθρωποι με πολύπλοκα συναισθήματα, όχι απλοποιημένα memes ή viral posts.
*Με στοιχεία από το VOX.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Η ψηφιακή εποχή έχει μεταμορφώσει τη σχέση μας με την ψυχική υγεία. Σήμερα τα social media σφύζουν από συμβουλές αυτοβοήθειας, posts για όρια, τοξικούς ανθρώπους, ναρκισσιστές, και τεχνικές αυτοβελτίωσης που υπόσχονται να αλλάξουν τη ζωή μας με ένα like ή ένα share. Για τους περισσότερους αυτά τα κείμενα και τα memes μοιάζουν με ένα παράθυρο στην ψυχολογία, ένα εργαλείο κατανόησης του εαυτού. Η αλήθεια όμως είναι ότι πολλές φορές αυτό που συναντάμε online δεν είναι επιστήμη ούτε θεραπευτική γνώση, αλλά μια επιφανειακή “ψυχολογική φλυαρία” που μπορεί να γίνει επικίνδυνη.
Ο Joe Nucci, αδειοδοτημένος ψυχοθεραπευτής με περισσότερους από 250.000 ακολούθους στο Instagram αναγνωρίζει το φαινόμενο. Όπως λέει όταν ξεκινούσε τη σταδιοδρομία του αγαπούσε να επιδεικνύει το νέο ψυχολογικό λεξιλόγιο που μάθαινε στο πανεπιστήμιο. Όλες αυτές οι διαγνώσεις και οι έννοιες φαινόταν συναρπαστικές και έδιναν νόημα σε πολλά πράγματα. Στην πράξη όμως, όπως διαπίστωσε αργότερα η εφαρμογή τους στην καθημερινή ζωή μπορεί να είναι επικίνδυνη. Η απλοποίηση όρων όπως τα όρια, ο ναρκισσισμός ή η τοξικότητα σε posts στα social media οδηγεί συχνά σε λανθασμένες ερμηνείες, ακόμη και σε αποφάσεις που επιβαρύνουν την ψυχική υγεία αντί να τη βελτιώνουν.
Στο βιβλίο του Psychobabble: Viral Mental Health Myths and the Truths to Set You Free, ο Nucci περιγράφει δεκαετίες παρανοήσεων και μισών αληθειών που έχουν κυκλοφορήσει online. Ένα από τα πιο διαδεδομένα λάθη είναι η αντίληψη ότι μια διάγνωση καθορίζει το ποιοι είμαστε. Οι άνθρωποι με ADHD για παράδειγμα, μπορεί να καθυστερούν επειδή αποσπάται η προσοχή τους. Με σωστή φαρμακευτική αγωγή, υποστήριξη και εκπαίδευση στην εκτελεστική λειτουργία η “καθυστέρηση” μπορεί να μειωθεί σε φυσιολογικά επίπεδα. Αν όμως δεχτούμε ότι η καθυστέρηση είναι αμετάβλητο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας, δημιουργούμε ένα αυτοεκπληρούμενο προφητικό πλαίσιο που δυσκολεύει τη βελτίωση.
Αντί να ορίζουμε τον εαυτό μας με έναν όρο, ο Nucci προτείνει να χρησιμοποιούμε πλούσιο λεξιλόγιο για να περιγράψουμε τις ποικίλες πτυχές μας: δημιουργικός, εξωστρεφής, περιστασιακά αφηρημένος. Η γλώσσα δεν πρέπει να περιορίζεται αλλά να επεκτείνεται, ώστε να αναδεικνύει την πολυπλοκότητα του ανθρώπου.
Ένας άλλος δημοφιλής μύθος είναι ο χαρακτηρισμός “people pleaser”. Το να θέλουμε να είμαστε ευχάριστοι δεν είναι από μόνο του κακό. Προβλήματα δημιουργούνται όταν η συμπεριφορά καθορίζεται από τον φόβο της σύγκρουσης, όταν δηλαδή αποφεύγουμε να εκφράσουμε γνώμη για να μην δυσαρεστήσουμε άλλους. Η λύση δεν είναι η καταδίκη, αλλά η ανάπτυξη αυτογνωσίας και η ικανότητα να θέτουμε όρια χωρίς ενοχές.
Παρόμοια, ο όρος “love bomber” έχει χάσει την αρχική του σημασία, από μια τακτική χειραγώγησης σε απλή περιγραφή γρήγορης εξέλιξης σχέσεων. Η ένταση των συναισθημάτων στην αρχή μιας σχέσης δεν σημαίνει ότι υπάρχει προσπάθεια ελέγχου ή εκμετάλλευσης. Η ανθρώπινη εμπειρία είναι περίπλοκη και η ψυχολογική γλώσσα δεν πρέπει να τη μειώνει σε μονοδιάστατες ερμηνείες.
Ένας από τους πιο επικίνδυνους μύθους είναι ότι είμαστε ανίσχυροι απέναντι στα προβλήματά μας. Η πραγματικότητα είναι διπλή: υπάρχουν συστημικές δυσκολίες, όπως ρατσισμός ή διακρίσεις, που επηρεάζουν την ψυχική μας κατάσταση, αλλά έχουμε και προσωπική αυτονομία. Η εμμονή στην ακραία θεωρία της αδικίας μπορεί να μας εμποδίσει να αναγνωρίσουμε απλές δυνατότητες δράσης που βρίσκονται μέσα στον έλεγχό μας. Παράλληλα η υπερβολική πίστη ότι μπορούμε να αλλάξουμε τα πάντα μόνοι μας μπορεί να οδηγήσει σε εξουθένωση. Χρειάζεται ισορροπία: συνειδητοποίηση των εξωτερικών παραγόντων και αξιοποίηση των εσωτερικών δυνατοτήτων.
Η διαδικτυακή αυτομόρφωση σε θέματα ψυχικής υγείας δεν είναι πανάκεια. Το να γίνουμε ερασιτέχνες ειδικοί δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θεραπευόμαστε. Η ψυχοθεραπεία ξεκινά με την αναγνώριση και κατανόηση των συναισθημάτων, ενώ η συνεχής ανάλυση μπορεί να γίνει καταναγκαστική και ανθυγιεινή. Μερικές φορές η εστίαση σε συγκεκριμένες τεχνικές, όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι πιο αποδοτική από την ατέρμονη μελέτη.
Η ίδια λογική ισχύει για την οικειότητα και τη συναισθηματική αποκάλυψη. Δε χρειάζεται να είμαστε απόλυτα ευάλωτοι σε κάθε σχέση ή με κάθε άνθρωπο. H ψυχοθεραπεία δεν είναι προαπαιτούμενο για να είσαι έτοιμος για μια σχέση. Η εμπειρία, η πρακτική, η επαφή με τον κόσμο και η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι αναντικατάστατες. Η θεραπεία μπορεί να είναι πολύτιμη υποστήριξη, αλλά δεν αντικαθιστά την προσωπική εμπειρία.
Το διαδίκτυο έχει φέρει τη ψυχολογία σε εκατομμύρια ανθρώπους. Ταυτόχρονα όμως η υπεραπλούστευση και η παραμόρφωση όρων μπορεί να γίνει παγίδα. Ο δρόμος προς την αυτογνωσία και την ψυχική ευεξία απαιτεί προσοχή, γνώση και κριτική σκέψη. Χρειάζεται να αποκωδικοποιήσουμε την “ψυχολογική φλυαρία” που κυριαρχεί online, να ξεχωρίσουμε τη γνώση από τη μόδα και να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι δεν χωρούν σε hashtags ούτε σε διαγνώσεις.
Η διαδικτυακή ψυχολογία είναι εργαλείο. Είναι χρήσιμη όταν τη χρησιμοποιούμε για να ενισχύσουμε την κατανόηση του εαυτού και των άλλων, αλλά επικίνδυνη όταν αντικαθιστά την εμπειρία, τη σκέψη και την προσωπική προσπάθεια. Όπως λέει ο Nucci, χρειάζεται μέτρο, σύνεση και μια αίσθηση ότι πίσω από κάθε όρο υπάρχουν άνθρωποι με πολύπλοκα συναισθήματα, όχι απλοποιημένα memes ή viral posts.
*Με στοιχεία από το VOX.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
