Ξυπνάς το πρωί και πριν καν ανοίξεις τα μάτια σου, η μέρα έχει ήδη ξεκινήσει. Το τηλέφωνο δονείται, τα social media στέλνουν ειδοποιήσεις, τα e-mail χτυπούν σαν συναγερμός. Η πρώτη ανάσα μοιάζει με είναι προϊόν ενός αδιάκοπου ρεύματος πληροφοριών που περιμένει να σε κατακτήσει πριν προλάβεις να πεις “καλημέρα”. Η μάχη για την προσοχή ξεκινά πριν καν σταθείς όρθιος και η καθημερινότητα γίνεται ένας αγώνας δρόμου με αόρατους αντιπάλους.
Η τεχνολογία υποσχέθηκε σύνδεση, πληροφόρηση και άνεση. Το κινητό έγινε προέκταση του εαυτού μας, οι ειδοποιήσεις μια παράλληλη πραγματικότητα που τρέχει αδιάκοπα. Αυτή η συνδεσιμότητα ανά πάσα στιγμή έχει κόστος: την ικανότητά μας να συγκεντρωνόμαστε. Με κάθε scroll, κάθε pop-up, κάθε alert ο εγκέφαλος δέχεται ένα μικρό χτύπημα, μια μικρή απόσπαση. Δεν το αισθανόμαστε αμέσως, αλλά με την πάροδο του χρόνου οι μικρές αυτές διακοπές μετατρέπονται σε έναν εθισμό και η προσοχή μας γίνεται διασπασμένη.
Ο άνθρωπος εξελίχθηκε για να παρακολουθεί απειλές και ευκαιρίες στο φυσικό περιβάλλον. Η ματιά του ήταν στραμμένη στην κίνηση, στη σκιά, στο παραμικρό σημάδι που υποδήλωνε κίνδυνο ή τροφή. Σήμερα οι “απειλές” και οι “ευκαιρίες” είναι ειδοποιήσεις, likes, βίντεο που παίζουν αυτόματα. Ο εγκέφαλος παγιδευμένος σε αυτή τη συνεχή ανανέωση ερεθισμάτων μαθαίνει να μην εστιάζει για πολύ σε τίποτα. Η προσοχή μετατρέπεται σε καταναγκαστική πολυδιάσπαση.
Πριν καν σηκωθούμε από το κρεβάτι, έχουμε υποστεί δεκάδες μικρές διακοπές προσοχής. Ο πρωινός καφές δεν πίνεται με ηρεμία, η πρώτη εργασία δε ξεκινά με συγκέντρωση. Η μέρα κυλάει σαν ποτάμι γεμάτο θραύσματα και εμείς προσπαθούμε να μαζέψουμε τις σκέψεις μας από παντού. Η ικανότητά μας να δουλεύουμε βαθιά, να διαβάζουμε, να δημιουργούμε, να σχετιζόμαστε ουσιαστικά με τους ανθρώπους γύρω μας, καταπονείται πριν καν αρχίσει.
Οι ψυχολόγοι μιλούν για το φαινόμενο της “προσοχής σε διακοπές” (attention fragmentation). Κάθε εναλλαγή μεταξύ εφαρμογών, μηνυμάτων, ειδοποιήσεων προκαλεί μικρές ενεργειακές απώλειες. Το μυαλό δεν μπορεί να εστιάσει σε δύο πράγματα ταυτόχρονα, η πολυδιεργασία αποτελεί μύθο. Στην πραγματικότητα κάθε εναλλαγή κοστίζει χρόνο και νοητική ενέργεια. Στο τέλος της μέρας, έχουμε “δουλέψει” πολλές ώρες, αλλά η παραγωγικότητα και η δημιουργικότητα έχουν μειωθεί δραματικά.
Η εξάρτηση από τα ψηφιακά ερεθίσματα δημιουργεί αγωνία. Η αναμονή για ειδοποίηση, το άνοιγμα της εφαρμογής για να δούμε τι νέο υπάρχει, γίνεται μια συνήθεια που ενισχύεται από την ίδια μας τη βιολογία. Το ντοπαμινεργικό σύστημα του εγκεφάλου ανταμείβεται με κάθε μικρό “καλό νέο”, με κάθε like, με κάθε ειδοποίηση. Η προσοχή μας εκπαιδεύεται να αναζητά την επιβράβευση εκεί που δεν υπάρχει πραγματική ουσία.
Το να κλείσουμε για ένα διάστημα τη σύνδεση και τις συσκευές είναι ένα πρώτο βήμα προς την ανάκτηση της προσοχής μας. Η συνειδητή επιλογή του τι θα δούμε, πότε θα αλληλεπιδράσουμε, ποιον χρόνο θα αφιερώσουμε στην ψηφιακή ζωή και ποιον στην πραγματική ζωή είναι ουσιαστικά η μόνη άμυνα απέναντι σε αυτήν τη σιωπηλή κατοχή της προσοχής μας.
Το μείζον ζήτημα αφορά τη συνείδηση. Το πως διαχειριζόμαστε τα εργαλεία που μας προσφέρονται. Μπορούμε να επιλέξουμε να ξεκινήσουμε τη μέρα μας χωρίς να δώσουμε τον πρώτο λόγο στις εφαρμογές, χωρίς να αφήσουμε τις ειδοποιήσεις να καθορίζουν το πώς νιώθουμε ή τι σκεφτόμαστε. Μπορούμε να ξαναμάθουμε να εστιάζουμε, να σκεφτόμαστε βαθιά, να προγραμματίζουμε και να δημιουργούμε με βάση τις δικές μας ανάγκες και όχι τις ανάγκες ενός αλγορίθμου.
Κάθε μέρα που ξεκινάμε με διάσπαση προσοχής, συμβάλλουμε σε έναν κόσμο όπου η επιφάνεια υπερισχύει της ουσίας, όπου η ταχύτητα υπερισχύει της σκέψης, όπου οι αριθμοί των likes μετρούν περισσότερο από την ποιότητα της εμπειρίας μας. Αλλά κάθε μέρα που επιλέγουμε να εστιάσουμε, να ξεκινήσουμε ήρεμα, να δώσουμε στον εαυτό μας χώρο πριν τον ψηφιακό βομβαρδισμό, ανακτούμε κομμάτι της ελευθερίας μας.
Το ζητούμενο δεν είναι να εγκαταλείψουμε τη ζωή μας στην τεχνολογία, αλλά να την κάνουμε σύμμαχο. Να καθοδηγεί τη δημιουργικότητα και όχι την απώλεια της προσοχής. Να είναι εργαλείο και όχι “αφέντης”. Η πρώτη μάχη της ημέρας, πριν καν ανοίξουμε τα μάτια, είναι να θυμηθούμε ότι η ζωή αξίζει να ζηθεί με συνείδηση και η προσοχή μας αξίζει να είναι δική μας. Κάθε scroll που αφήνουμε στην άκρη, κάθε ειδοποίηση που αγνοούμε, κάθε λεπτό που αφιερώνουμε στη δική μας σκέψη είναι μια νίκη.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Ξυπνάς το πρωί και πριν καν ανοίξεις τα μάτια σου, η μέρα έχει ήδη ξεκινήσει. Το τηλέφωνο δονείται, τα social media στέλνουν ειδοποιήσεις, τα e-mail χτυπούν σαν συναγερμός. Η πρώτη ανάσα μοιάζει με είναι προϊόν ενός αδιάκοπου ρεύματος πληροφοριών που περιμένει να σε κατακτήσει πριν προλάβεις να πεις “καλημέρα”. Η μάχη για την προσοχή ξεκινά πριν καν σταθείς όρθιος και η καθημερινότητα γίνεται ένας αγώνας δρόμου με αόρατους αντιπάλους.
Η τεχνολογία υποσχέθηκε σύνδεση, πληροφόρηση και άνεση. Το κινητό έγινε προέκταση του εαυτού μας, οι ειδοποιήσεις μια παράλληλη πραγματικότητα που τρέχει αδιάκοπα. Αυτή η συνδεσιμότητα ανά πάσα στιγμή έχει κόστος: την ικανότητά μας να συγκεντρωνόμαστε. Με κάθε scroll, κάθε pop-up, κάθε alert ο εγκέφαλος δέχεται ένα μικρό χτύπημα, μια μικρή απόσπαση. Δεν το αισθανόμαστε αμέσως, αλλά με την πάροδο του χρόνου οι μικρές αυτές διακοπές μετατρέπονται σε έναν εθισμό και η προσοχή μας γίνεται διασπασμένη.
Ο άνθρωπος εξελίχθηκε για να παρακολουθεί απειλές και ευκαιρίες στο φυσικό περιβάλλον. Η ματιά του ήταν στραμμένη στην κίνηση, στη σκιά, στο παραμικρό σημάδι που υποδήλωνε κίνδυνο ή τροφή. Σήμερα οι “απειλές” και οι “ευκαιρίες” είναι ειδοποιήσεις, likes, βίντεο που παίζουν αυτόματα. Ο εγκέφαλος παγιδευμένος σε αυτή τη συνεχή ανανέωση ερεθισμάτων μαθαίνει να μην εστιάζει για πολύ σε τίποτα. Η προσοχή μετατρέπεται σε καταναγκαστική πολυδιάσπαση.
Πριν καν σηκωθούμε από το κρεβάτι, έχουμε υποστεί δεκάδες μικρές διακοπές προσοχής. Ο πρωινός καφές δεν πίνεται με ηρεμία, η πρώτη εργασία δε ξεκινά με συγκέντρωση. Η μέρα κυλάει σαν ποτάμι γεμάτο θραύσματα και εμείς προσπαθούμε να μαζέψουμε τις σκέψεις μας από παντού. Η ικανότητά μας να δουλεύουμε βαθιά, να διαβάζουμε, να δημιουργούμε, να σχετιζόμαστε ουσιαστικά με τους ανθρώπους γύρω μας, καταπονείται πριν καν αρχίσει.
Οι ψυχολόγοι μιλούν για το φαινόμενο της “προσοχής σε διακοπές” (attention fragmentation). Κάθε εναλλαγή μεταξύ εφαρμογών, μηνυμάτων, ειδοποιήσεων προκαλεί μικρές ενεργειακές απώλειες. Το μυαλό δεν μπορεί να εστιάσει σε δύο πράγματα ταυτόχρονα, η πολυδιεργασία αποτελεί μύθο. Στην πραγματικότητα κάθε εναλλαγή κοστίζει χρόνο και νοητική ενέργεια. Στο τέλος της μέρας, έχουμε “δουλέψει” πολλές ώρες, αλλά η παραγωγικότητα και η δημιουργικότητα έχουν μειωθεί δραματικά.
Η εξάρτηση από τα ψηφιακά ερεθίσματα δημιουργεί αγωνία. Η αναμονή για ειδοποίηση, το άνοιγμα της εφαρμογής για να δούμε τι νέο υπάρχει, γίνεται μια συνήθεια που ενισχύεται από την ίδια μας τη βιολογία. Το ντοπαμινεργικό σύστημα του εγκεφάλου ανταμείβεται με κάθε μικρό “καλό νέο”, με κάθε like, με κάθε ειδοποίηση. Η προσοχή μας εκπαιδεύεται να αναζητά την επιβράβευση εκεί που δεν υπάρχει πραγματική ουσία.
Το να κλείσουμε για ένα διάστημα τη σύνδεση και τις συσκευές είναι ένα πρώτο βήμα προς την ανάκτηση της προσοχής μας. Η συνειδητή επιλογή του τι θα δούμε, πότε θα αλληλεπιδράσουμε, ποιον χρόνο θα αφιερώσουμε στην ψηφιακή ζωή και ποιον στην πραγματική ζωή είναι ουσιαστικά η μόνη άμυνα απέναντι σε αυτήν τη σιωπηλή κατοχή της προσοχής μας.
Το μείζον ζήτημα αφορά τη συνείδηση. Το πως διαχειριζόμαστε τα εργαλεία που μας προσφέρονται. Μπορούμε να επιλέξουμε να ξεκινήσουμε τη μέρα μας χωρίς να δώσουμε τον πρώτο λόγο στις εφαρμογές, χωρίς να αφήσουμε τις ειδοποιήσεις να καθορίζουν το πώς νιώθουμε ή τι σκεφτόμαστε. Μπορούμε να ξαναμάθουμε να εστιάζουμε, να σκεφτόμαστε βαθιά, να προγραμματίζουμε και να δημιουργούμε με βάση τις δικές μας ανάγκες και όχι τις ανάγκες ενός αλγορίθμου.
Κάθε μέρα που ξεκινάμε με διάσπαση προσοχής, συμβάλλουμε σε έναν κόσμο όπου η επιφάνεια υπερισχύει της ουσίας, όπου η ταχύτητα υπερισχύει της σκέψης, όπου οι αριθμοί των likes μετρούν περισσότερο από την ποιότητα της εμπειρίας μας. Αλλά κάθε μέρα που επιλέγουμε να εστιάσουμε, να ξεκινήσουμε ήρεμα, να δώσουμε στον εαυτό μας χώρο πριν τον ψηφιακό βομβαρδισμό, ανακτούμε κομμάτι της ελευθερίας μας.
Το ζητούμενο δεν είναι να εγκαταλείψουμε τη ζωή μας στην τεχνολογία, αλλά να την κάνουμε σύμμαχο. Να καθοδηγεί τη δημιουργικότητα και όχι την απώλεια της προσοχής. Να είναι εργαλείο και όχι “αφέντης”. Η πρώτη μάχη της ημέρας, πριν καν ανοίξουμε τα μάτια, είναι να θυμηθούμε ότι η ζωή αξίζει να ζηθεί με συνείδηση και η προσοχή μας αξίζει να είναι δική μας. Κάθε scroll που αφήνουμε στην άκρη, κάθε ειδοποίηση που αγνοούμε, κάθε λεπτό που αφιερώνουμε στη δική μας σκέψη είναι μια νίκη.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
