Ψηφιακοί νομάδες. Το ακούμε συχνά τα τελευταία χρόνια, αλλά ποιος ξέρει, αλήθεια, τι σημαίνει; Αισθάνεσαι λίγο boomer αν εκφράσεις την απορία σου, οπότε την θάβεις μέσα σου μέχρι αυτό να «σκάσει» κάποια στιγμή και να πεις «ΤΙΔΙΑΟΛΟΣΗΜΑΙΝΕΙΑΥΤΟ».

Βέβαια, δεν είναι και τόσο δύσκολο να φανταστείς, να υποθέσεις, ποιος θεωρείται ψηφιακός νομάς.

Βάσει Wikipedia, οι νομάδες είναι μια κοινότητα ανθρώπων που ζουν σε διαφορετικές τοποθεσίες και κινούνται απ’ το ένα μέρος άλλο. Συνδυάζοντάς το με την λέξη «ψηφιακός», συμπληρώνεις αυτόματα το αινιγματικό παζλ του χαρακτηρισμού, αφού έτσι έχουμε την εικόνα ενός τύπου, μιας τύπισσας, που γυρνάει τον κόσμο ταξιδεύοντας, ενώ ταυτόχρονα καταγράφει στα social media την ζωή του/της, εργάζεται απομακρυσμένα μέσω internet και γεμίζει τις αποσκευές του/της με μοναδικές εμπειρίες. Μία τέτοια περίπτωση, είναι και οι farawayfarers που είχα μιλήσει μαζί τους πριν λίγο διάστημα.

Πώς όμως προέκυψε αυτή η παγκόσμια τάση;

Οι βάσεις

Καθετί που συμβαίνει γύρω μας και προκύπτει «ξαφνικά» ή επανέρχεται από κάποια χρονοκάψουλα, είναι μία κοινωνική αποτύπωση της ζωής, η οποία επηρεάζεται (πάντα) από πολιτικές καταστάσεις και οικονομικές συνθήκες.

Έτσι και οι ψηφιακοί νομάδες, ως τάση και τρόπος ζωής, προέκυψε απ’ την ανάγκη των ανθρώπων για μια ζωή ελεύθερη, μακριά από περιορισμούς και μιζέρια, ένα κυνήγι ευτυχίας που ιδανικά καταλήγει σε κάποια παραλία με ένα laptop στο χέρι ή σε κάποιο ειδυλλιακό σημείο, με φόντο στο Instagram ένα επιβλητικό ηλιοβασίλεμα. Ταυτόχρονα, η παγκόσμια οικονομική κρίση, με την πτώση των μισθών και την αύξηση του κόστους ζωής, συνέβαλε στο να υπάρξει μια αναθεώρηση για τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και την ζωή στο σύνολό της.

Το ίντερνετ που μας έδωσε την δυνατότητα να κοιτάξουμε τον κόσμο έξω απ’ τον μικρόκοσμό μας, δημιούργησε την αίσθηση πώς κρατικά σύνορα, όρια πόλεων, πολιτικές τακτικές και ιδεολογίες, κοινωνικές ανισότητες, κατώτατοι μισθοί κτλ, όλα μπορούν να «καταργηθούν», αν απλά τα αποφύγουμε ταξιδεύοντας.

Η μία σκέψη έφερε την άλλη, και έτσι αναπόφευκτα ο συνειρμός οδήγησε στο «γιατί όχι μακριά από εδώ;».

Ο τρόπος ζωής

Η αστική ζωή απαιτεί ένα σπίτι ως το βασικό και σταθερό σημείο αναφοράς σου, μεγάλες ντουλάπες, άνετη κουζίνα, ένα ρούτερ, αναπαυτικό καναπέ, καλό στρώμα κρεβατιού και κάποιο μεταφορικό μέσο. Όλα αυτά όμως δεν χωράνε σε ένα backpack ή στην καλύτερη των περιπτώσεων, ένα βανάκι.

Γι’ αυτό οι ψηφιακοί νομάδες έχουν «απαρνηθεί» κάποιες ανέσεις, με τις οποίες όλοι μεγαλώσαμε και θεωρούμε πως είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας.

Έτσι, δεν είναι λίγοι αυτοί που όντως ζουν με τα απολύτως απαραίτητα, περιφερόμενοι με ένα backpack στην πλάτη. Γι’ αυτούς, σπίτι είναι όπου μπορούν «απλά» να κοιμηθούν και να αφήσουν στο πάτωμα για λίγες μέρες το βάρος των πραγμάτων που κουβαλάνε στην πλάτης τους. Οπότε, ενοικιάζουν χώρους μέσω Airbnb ή χρησιμοποιούν πλατφόρμες «φιλοξενίας», όπως το couchsurfing.

Πέρα απ’ την γενναιότητα αυτών των ανθρώπων, αρκετοί έχουν επιλέξει ένα πιο «συμβατικό» τρόπο, ανασκευάζοντας παλιά βανάκια (συνήθως VW ή Toyota), με μετατροπές που θα ζήλευε και ένας μηχανικός που ανακαινίζει σπίτια. Εκείνα τα χίπικα βαν της γενιάς των ‘60s – ‘70s, αποτελούν και τον βασικότερο πόλο έλξης αυτών που θα έμπαιναν στην διαδικασία να ζήσουν, έστω και για λίγο, ως ψηφιακοί νομάδες. Τι πιο όμορφο να γνωρίζεις νέα μέρη, να ανακαλύπτεις κρυφές τοποθεσίες και παρθένα μέρη, να εξερευνείς μια ήπειρο, οδηγώντας ένα όχημα που φέρνει μαζί του εικόνες «ειρήνης» μέσα απ’ την ποπ κουλτούρα.

Και εφόσον αναφερόμαστε στους ψηφιακούς νομάδες – και όχι σε κουλτούρες, πολιτισμούς και φυλές νομάδων απ’ τα βάθη των χρόνων – η πρόσβαση στο ίντερνετ είναι ένα βασικό αγαθό γι’ αυτούς, το κυριότερο εργαλείο τους, αφού η πρόσβαση στο ίντερνετ, είναι αυτή που ουσιαστικά θα τους συντηρήσει.

Πολλοί, πριν ξεκινήσουν αυτό το ταξίδι περιπλάνησης, δημιουργούν μια σελίδα στα social media και προσκαλούν τον κόσμο να τους συντροφεύσει στο νέο τους ξεκίνημα, επιδιώκοντας το χτίσιμο ενός μεγάλου fan base με αλληλεπίδραση μέσω like, κοινοποιήσεων και ενίοτε crowdfunding καμπάνιες. Αυτή η πρακτική και αν λειτουργήσει σωστά, θα καταστεί επικερδής και η περιπετειώδης ζωή του ψηφιακού νομά, θα προσελκύσει εταιρίες που ψάχνουν μια διαφήμιση των προϊόντων τους. Τι καλύτερο – και lower cost – από μια τοποθέτηση ενός αναψυκτικού στο Μάτσου Πίτσου του Περού ή σε μια πανέμορφη γέφυρα στη πόλη της Μπρυζ στο Βέλγιο.

Επίσης, υπάρχει και το “dropshipping” που το υποστηρίζουν πλατφόρμες όπως το Shopify, Amazon, ebay και μερικές ακόμα, προσφέροντας ένα καλό κέρδος. Μέσω αυτής της μεθόδου, ένας ψηφιακός νομάς, γίνεται «πωλητής» αγοράζοντας προϊόντα απευθείας από χονδρέμπορους ή κατασκευαστές και τα πουλάει μέσω των πλατφόρμων ηλεκτρονικού εμπορίου στους χρήστες. Η διαφορά του dropshipping με το κλασικό μοντέλο λιανικής πώλησης, είναι πως ο πωλητής δεν χρειάζεται να αγοράσει μεγάλα αποθέματα και να τα αποθηκεύσει σε ένα δικό του μέρος. Ενεργεί ως μεσάζων στην διαδικασία της αγοράς και η συσκευασία-αποστολή-παράδοση του προϊόντος στον αγοραστή, είναι αρμοδιότητα του εμπόρου/κατασκευαστή.

Οι υπόλοιπες περιπτώσεις (και σε μεγαλύτερο ποσοστό απ’ τους influencer νομάδες), είναι εκείνες που έχουν την δυνατότητα ή επιδίωξαν, να δουλεύουν απομακρυσμένα στο πρότυπο της «τηλεργασίας» που έγινε απαραίτητη εν μέσω Covid πανδημίας.

Πολύ πριν τον κορωνοϊό, υπήρχαν άνθρωποι που δούλευαν με το laptop τους απ’ όποιο σημείο του πλανήτη και αν βρίσκονταν, εκμεταλλευόμενοι την πρόσβαση  στο ίντερνετ, είτε δορυφορική, είτε μέσω των κεραιών παρόχων ή επίγειων συνδέσεων. Αρκεί ένα κινητό να λειτουργήσει ως hotspot ή κάποια portable συσκευή που αντικαθιστά το router, για να συνδεθούν όλες οι ψηφιακές συσκευές εκεί και έτσι οι δυνατότητες είναι απεριόριστες. Σαν να είσαι στο γραφείο. Managers, γραφίστες, content creators, δημοσιογράφοι, υπάλληλοι εξυπηρέτησης πελατών (αμελητέο ποσοστό, αλλά υπαρκτό), υπεύθυνοι τμημάτων κ.α., τριγυρνάνε τον κόσμο φέρνοντας εις πέρας τις επαγγελματικές τους αρμοδιότητες.

Φυσικά, υπάρχουν και εκείνοι που έχουν αποτινάξει τελείως τα επαγγελματικά δεσμά, επιλέγοντας την καριέρα της περιστασιακής δουλειάς. Η Kahina, μια φίλη που πλέον έχω ξεχάσει τον τόπο καταγωγής της λόγω των συνεχομένων περιπλανήσεών της, ενδεικτικά, έχει ζήσει τα τελευταία χρόνια σε Αίγυπτο, Γαλλία, Κολομβία, Περού, Η.Π.Α., όπου στην Καλιφόρνια έπιασε δουλειά σε ένα φυτώριο μέχρι να δει τι θα κάνει στην πορεία.

«Τις πρώτες μέρες στην Κολομβία, είχα ξεμείνει τελείως από λεφτά. Ήθελα τσιγάρα, οπότε έκανα ένα ντιλ με τον τύπο που είχε ένα μανάβικο στο μέρος που έμενα. Του εξήγησα τι κάνω και του ζήτησα να μπορώ να ψωνίζω απ’ αυτόν με την προϋπόθεση και υπόσχεση, πως θα τον ξεπληρώσω όταν πιάσω δουλειά. Όπως κι έγινε», μου είχε πει εκείνη την περίοδο. «Είναι απίστευτο το πως οι άνθρωποι μπορούν να ανταποκριθούν σε κάτι τέτοιο, από εκεί που δεν το περιμένεις. Δεν χάνω την ελπίδα μου για την ανθρωπότητα», είχε σχολιάσει στο messenger, όταν της έγραψα πόσο θαυμάσια πράξη γενναιοδωρίας ήταν αυτή.

Όμως, μέσω της Kahina, συνειδητοποίησα κάτι που δεν είχα φανταστεί ποτέ, και αφορά όλους τους ψηφιακούς νομάδες. Η διαμονή σε μία χώρα, αν δεν είσαι πολίτης της, έχει μια περιορισμένη χρονική διάρκεια. Και αυτό είναι ένα απ’ τα «σκοτεινά σημεία» αυτής της ζωής.

Καμία πατρίδα για τους ψηφιακούς νομάδες

«Αν είσαι πολίτης του κόσμου, είσαι πολίτης του πουθενά», είχε δηλώσει η Theresa May, στο συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος το 2016, ως πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου. Και δυστυχώς, η σκληρή πραγματικότητα, ίσως και συντηρητική, είναι αυτή ακριβώς. Ο κόσμος που ζούμε διέπεται από κάποιους «κανόνες» και «νόμους», που εξασφαλίζουν κρατικές σταθερότητες. Ενίοτε με εθνικιστικά πρότυπα.

Καθώς το αίσθημα της ελευθερίας ξεχειλίζει από κάθε κύτταρο του σώματος, οι ψηφιακοί νομάδες αργά ή γρήγορα, έρχονται αντιμέτωποι με την ωμή αλήθεια, η οποία εκείνη την στιγμή, δεν επιδέχεται άλλης ανάγνωσης.

Υπάρχουν χώρες που είναι το άκρως αντίθετο του ευγενικού οικοδεσπότη, που θέτουν περιορισμούς και όρους στην διαμονή ενός «ξένου» στον τόπο τους. Με το διαβατήριο σφηνωμένο στα δόντια, εξετάζουν λεπτομερώς κάθε νεοεισερχομένο και απαιτούν χαρτιά, εξετάσεις, πειστήρια καλής διαγωγής και λευκού ποινικού μητρώου. Και αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος που οι ψηφιακοί νομάδες αλλάζουν μετά από κάποιο μικρό χρονικό διάστημα τον τόπο διαμονής τους.

Η απάντηση στο «Μα γιατί έφυγε από εκεί; Κοίτα πόσο υπέροχα είναι!», είναι γιατί απλά δεν ήταν πλέον καλοδεχούμενος απ’ τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Γι’ αυτό, από το 2020 έχει ξεκινήσει μια έντονη συζήτηση γύρω απ’ την δημιουργία ενός νέου κράτους, μια «διαδικτυακή χώρα», όπου πολίτες της θα είναι οι ψηφιακοί νομάδες που θα εγγράφονται σ’ αυτήν.

Η ιδέα της δημιουργίας ενός νέου κράτους, δεν είναι φυσικά κάτι καινούργιο. Το «Πριγκιπάτο της Sealand» που βρίσκεται σε μια τσιμεντένια πλατφόρμα που βρίσκεται στην Βόρεια Θάλασσα, προσπάθησε να διεκδικήσει την ανεξαρτησία του το 1967, ενώ η παρόμοια ιστορία της «Δημοκρατίας της νήσου Ρόουζ» στην Αδριατική Θάλασσα έγινε και ταινία στο Netflix.

Με αφορμή αυτές τις περιπτώσεις, οι ψηφιακοί νομάδες ερευνούν το ναυτικό δίκαιο, αλλά δυστυχώς, «νόμος δεν είναι το δίκιο του νομά». Ωστόσο, η ριζοσπαστική ιδέα της δημιουργίας ενός κράτους χωρίς «φυσική» υπόσταση, όπως οι παραπάνω πλατφόρμες, βρίσκει καταφύγιο στις δυνατότητες που προσφέρει το ίντερνετ. Σε αυτό το πλαίσιο, ο John Perry Barlow, το 1996, είχε εκδώσει το δοκίμιο “A Declaration of the Independence of Cyberspace” στο οποίο έγραφε:

«Κυβερνήσεις του Βιομηχανικού Κόσμου, κουρασμένοι γίγαντες από σάρκα και ατσάλι, έρχομαι από τον Κυβερνοχώρο, τη νέα πατρίδα του Νου. Εκ μέρους του μέλλοντος, σας ζητώ από το παρελθόν να μας αφήσετε ήσυχους. Δεν είστε ευπρόσδεκτοι ανάμεσά μας. Δεν έχετε καμία κυριαρχία εκεί που συγκεντρωνόμαστε»

Η γη της Επαγγελίας

Η Plumia είναι ουσιαστικά μια αποστολή για την οικοδόμηση μιας ιντερνετικής χώρας για ψηφιακούς νομάδες και ταυτόχρονα το όνομα της.

Όπως αναφέρουν και στο site τους, «Πρόκειται για το εμπορικό σήμα των προσπαθειών της SafetyWing να αυξήσει τα παγκόσμια δικαιώματα κινητικότητας των ανθρώπων, είτε μέσω της προώθηση νέων προϊόντων είτε μέσω του συν-σχεδιασμού πολιτικής με κυβερνήσεις».

Ο κόσμος μας που συνεχώς αλλάζει, βρίσκει μπροστά του ένα απαρχαιωμένο «σύστημα», το οποίο δεν συμβαδίζει με την ταχύτητα των αλλαγών που συνεχώς προκύπτουν. Το ίντερνετ και η εργασία εξ αποστάσεως, έχουν μετατρέψει τον κόσμο σε μια παγκόσμια αγορά, αλλά οι υποδομές εξυπηρετούν τα σύνορα των κρατών. Όχι τους ανθρώπους, που ας μην το ξεχνάμε, τυχαία γεννηθήκαμε εντός τους, και καλούμαστε σε όλη μας την ζωή να κουβαλάμε την σφραγίδα την εθνικότητας και της υπηκοότητας.

Στην Plumia, οι πολίτες της θα ζουν σε ένα κόσμο χωρίς σύνορα, όπου θα έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης και θα μπορούν να αναζητήσουν ευκαιρίες ζωής, ανεξάρτητα απ’ τον γεννήθηκαν στο «Μητέρα» στο Μαρούσι ή σε κάποιο μαιευτήριο στο Κεντάκι και στο Κατμαντού. Μια χώρα που θα δίνει τα απαραίτητα εφόδια και εργαλεία στους ανθρώπους της κοινότητάς της, για δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο έθνος που θα συνεργάζεται με τα υπόλοιπα κράτη του κόσμου, υποστηρίζοντας πάντα την ελεύθερη μετακίνηση και κατοίκηση, τις ίσες ευκαιρίες για όλους.

H SafetyWing που ηγείται αυτής της προσπάθειας, είναι ένας ασφαλιστικός φορέας που έχει σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο, για να καλύπτει τις ιατρικές και ταξιδιωτικές ανάγκες των ψηφιακών νομάδων. Η ασφαλιστική κάλυψη, αφορά τα ταξίδια οπουδήποτε στον κόσμο, εκτός απ’ την Κούβα, το Ιράν, τη Συρία και τη Βόρεια Κορέα, ενώ οι τιμές του συμβολαίου προσαρμόζονται στην χρονική διάρκεια ισχύος του, ξεκινώντας συνήθως από 42$/μήνα.

Και όχι, αυτό δεν είναι κάποια χορηγούμενη ενότητα του άρθρου, αλλά μια προσπάθεια παράθεσης κάποιων δεδομένων και γιατί όχι, με την ελπίδα πως μπορεί να βοηθήσει κάποιον μελλοντικό ψηφιακό νομά.

Ένα όνειρο προς πώληση

Είναι όμως όλη αυτή η παγκόσμια τάση, για μια νομαδική ζωή με έντονο ψηφιακό αποτύπωμα, ένα τέλειο προϊόν προς πώληση σε περιτύλιγμα ονείρου;

Ίσως. Αλλά αυτό αφορά τον τρόπο που ο σύγχρονος κόσμος, ο καπιταλισμός ίσως, τα social media, εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη ανάγκη να ζήσουμε ελεύθερες στιγμές, καθορίζοντας οι ίδιοι την «μοίρα» μας.

«Μόλις μπεις στον τρόπο ζωής του ψηφιακού νομά, αρχίζεις να καταλαβαίνεις πολύ καλύτερα τον τρόπο που λειτουργεί το Instagram, το Snapchat και όλα αυτά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι περισσότεροι άνθρωποι που απεικονίζουν και διηγούνται τις ιστορίες τους, δεν ζουν πραγματικά τις ζωές που πουλάνε», είχε πει η Κενυάτισσα Agnes Nyamwange στο ντοκιμαντέρ “Roamers” που κυκλοφόρησε το 2021.

Η Agnes, πριν απ’ την πανδημία ζούσε στις Η.Π.Α. και από εκεί έφυγε για τη Νότια Αμερική. Στο “Roamers” εξήγησε ότι το κενυάτικο διαβατήριο την αναγκάζει να ξοδέψει αρκετά χρήματα για βίζες, καθώς υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα για ταξίδια χωρίς βίζα και ειδικά γι’ αυτούς που είναι κάτοχοι πολλών αφρικανικών διαβατηρίων. Μετά την πανδημία, τα ταξίδια στις Η.Π.Α. ή στην Ευρώπη, έγιναν σχεδόν αδύνατα γι’ αυτήν. «Ήθελα να πάω στην Ευρώπη, αλλά οι πρεσβείες έλεγαν ότι ήταν κλειστές για Αφρικανούς. Πρόσφατα, η πρεσβεία στις Η.Π.Α. μου είπε ότι δεν έχουν διαθέσιμα ραντεβού μέχρι το 2024».

Μέσα απ’ τα λόγια της Agnes, είναι ξεκάθαρο πως (και) αυτή η παγκόσμια τάση έχει κάποιο ταξικό χαρακτήρα διαχωρισμού και οι ανισότητες ξεπηδούν όσο κάποιος εξερευνά την περίπτωση των ψηφιακών νομάδων.

Η ελευθερία ήταν, και ίσως παραμείνει, ένα προνόμιο που καθορίζεται απ’ τον μέρος που γεννήθηκες και το χρώμα του δέρματός σου. Παρ’ όλα αυτά, ο ψηφιακός νομαδισμός, ίσως είναι ο μοναδικός δρόμος – αν και δύσκολος – που μπορεί η ανθρωπότητα να πάρει για να ξεπεράσει όλα αυτά που την εγκλωβίζουν σε φυλακές και σύνορα. Σταδιακά, αυτό το – και πνευματικό – μονοπάτι ζωής, θα βρει και άλλους ακόλουθους και τότε όλοι γίνουμε ισότιμοι πολίτες κάποιας Plumia 2.0