Η Μεγάλη Ζιμπάμπουε ήταν μέρος ενός μεγάλου και πλούσιου παγκόσμιου εμπορικού δικτύου. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει κεραμικά απ’ την Κίνα και την Περσία, καθώς και αραβικά νομίσματα στα (πλέον) ερείπιά της. Η αυτοκρατορία της Ζιμπάμπουε ήλεγχε το εμπόριο των ακτών της ανατολικής Αφρικής, ωστόσο, η πόλη εγκαταλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό τον 15ο αιώνα, καθώς ο λαός των Σόνα μετανάστευσε αλλού. Οι ακριβείς λόγοι της εγκατάλειψης είναι άγνωστοι, αλλά είναι πιθανό ότι η εξάντληση των πόρων και υπερπληθυσμός συνέβαλαν στο γεγονός αυτό.
Η αρχαία πόλη χτίστηκε μεταξύ 1100 και 1450 μ.Χ. κοντά στο σημερινό Μασβίνγκο της Ζιμπάμπουε. Πιστεύεται ότι είναι έργο της φυλής Σόνα – που αποτελούν σήμερα την πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας – και πιθανώς άλλων κοινωνιών που μετακινούνταν στην περιοχή. Η πόλη της Μεγάλης Ζιμπάμπουε ήταν μεγάλη και σχετικά ισχυρή, αφού σύμφωνα με υπολογισμούς και μελέτες, εκείνη την εποχή στέγαζε πληθυσμό συγκρίσιμο με το Λονδίνο (περίπου 20.000 άτομα στην ακμή της).
Ο (θαυμαστός) σχεδιασμός
Ο αρχιτεκτονικός της σχεδιασμός ήταν εκπληκτικός. Έχει κατασκευαστεί από τεράστιους, χωρίς κονίαμα, πέτρινους τοίχους και πύργους, οι περισσότεροι απ’ τους οποίους στέκονται ακόμη όρθιοι. Στη γλώσσα των Σόνα, το «ζιμπάμπουε», σε μια ελεύθερη μετάφραση, περιγράφει ένα «πέτρινο σπίτι». Έτσι, λόγω του μεγέθους και της έκτασης του χώρου, η πόλη έγινε γνωστή ως Μεγάλη Ζιμπάμπουε.
Όμως, δεν ήταν η μόνη «Ζιμπάμπουε». Στην γύρω περιοχή, υπάρχουν κατάλοιπα περίπου 200 μικρότερων οικισμών ή εμπορικών σταθμών, διασκορπισμένοι απ’ την έρημο Καλαχάρι στη Ναμίμπια έως τη Μοζαμβίκη.
Οι τοίχοι, οι οποίο είναι κατασκευασμένοι από γρανίτη, στοιβάζονται με ακρίβεια και δεν χρησιμοποιούν κονίαμα για να συγκρατηθούν στη θέση τους [σ.σ. τα πρώτα κονιάματα κατασκευάστηκαν από λάσπη και πηλό σε κτίρια της Ιεριχούς (Παλαιστίνη) περίπου το 10.000 π.Χ. και στο Ganj Dareh (Ιράν) το 8.000 π.Χ.]. Γι’ αυτό, και ένα απ’ τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της Μεγάλης Ζιμπάμπουε, είναι τα τείχη της.
Όπως αναφέρει η Munyaradzi Manyanga, καθηγητή αρχαιολογίας και πολιτιστικής κληρονομιάς στο Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Ζιμπάμπουε, «Το στυλ και η κλίμακα των ξηρολιθικών τοίχων που βρίσκονται στη Μεγάλη Ζιμπάμπουε, είναι απαράμιλλα στην Αφρική αλλά και πέραν αυτής».
Η Μεγάλη Περίβολός της έχει πλάτος 6 μέτρα, ύψος 11 μέτρα και επεκτείνεται για περίπου 250 μέτρα, καθιστώντας τον περίβολο, τη μεγαλύτερη ενιαία δομή της υποσαχάριας Αφρικής, καθώς και τη δεύτερη μεγαλύτερη στην ήπειρο [ σ.σ. μόνο οι πυραμίδες της Αιγύπτου τον ξεπερνούν σε μέγεθος]. Όμως, για να κατασκευαστεί η Μεγάλη Ζιμπάμπουε, χρειαζόταν να γίνει μεγάλη εξόρυξη γρανίτη, να εκμεταλλευτούν τις φυσικές διεργασίες της διάβρωσής του και έτσι να τον διαμορφώσουν σε αυτούς τους «όγκους». Ταυτόχρονα, η μεταλλουργία σιδήρου ήταν απαραίτητη για την κατασκευή των απαραίτητων εργαλείων για την κοπή των «όγκων».
Όλα αυτά, υποδεικνύουν μια εξαιρετικά οργανωμένη και τεχνολογικά προηγμένη κοινωνία.
Ο πληθυσμός και το κράτος
Ο πληθυσμός της Μεγάλης Ζιμπάμπουε άρχισε να μειώνεται στα μέσα του 15ου αιώνα, καθώς το Βασίλειο της Ζιμπάμπουε αποδυναμώθηκε (πιθανές θεωρίες για τη μείωση περιλαμβάνουν τη μείωση της παραγωγής των ορυχείων, την υπερβόσκηση από τα βοοειδή και την εξάντληση των πόρων), αλλά η ίδια η τοποθεσία δεν εγκαταλείφθηκε. Τακτικά, διάφορες ομάδες Σόνα για πνευματικούς λόγους, την επισκέπτονταν.
Διάφοροι ερευνητές κάνουν υποθέσεις πως η Μεγάλη Ζιμπάμπουε ήταν η πρωτεύουσα ενός πολύ μεγάλου κράτους, αλλά ο Manyanga διαφωνεί με αυτό. «Ένα τέτοιο κράτος θα ήταν τεράστιο. Δεν θα μπορούσε κανείς να διαχειριστεί τόσο μεγάλη έκταση. Οι περισσότερες αρχαιολογικές ερμηνείες, αναφέρουν πως οι γύρω οικισμοί, ήταν απλά επηρεασμένοι απ’ τη Μεγάλη Ζιμπάμπουε». Για τους περισσότερους, το Βασίλειο της Ζιμπάμπουε αποτελείται απ’ τη Μεγάλη Ζιμπάμπουε και τους μικρότερους οικισμούς της.
Με την παρακμή της πόλης, οι τεχνίτες της λιθοτεχνίας και της κεραμικής, φαίνεται ότι μεταφέρθηκαν νότια στο Χαμί (επίσης ερειπωμένο σήμερα). Οι Πορτογάλοι εξερευνητές, πιθανώς συνάντησαν τα ερείπια τον 16ο αιώνα, αλλά μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα επιβεβαίωθηκε η ύπαρξη των ερειπίων, και έτσι, ξεκίνησαν οι πρώτες μεγάλες αρχαιολογικές έρευνες για τη Μεγάλη Ζιμπάμπουε.
Η παραποίηση της ιστορίας
Η πρώτη ευρωπαϊκή καταγραφή για τη Μεγάλη Ζιμπάμπουε, έρχεται απ’ τον εξερευνητή Joao de Barros, ο οποίος το 1552 έγραψε: «Υπάρχει τοιχοποιία μέσα και έξω απ’ την πόλη, χτισμένη από πέτρες θαυμάσιου μεγέθους».
Οι αρχικοί εξερευνητές, υπέθεσαν ότι πρόκειται για κάποιον χαμένο ευρωπαϊκό πολιτισμό ή για την τοποθεσία κάποιου χώρου που αναφέρεται στη Βίβλο. Το 1871 ο Karl Mauch, Γερμανός εξερευνητής και γεωγράφος της Αφρικής, πίστεψε ότι ανακάλυψε το ναό του βασιλιά Σολομώντα [σ.σ. ο τρίτος και τελευταίος βασιλιάς του ενωμένου βασιλείου του Ισραήλ] ή το παλάτι της βασίλισσας του Σαβά [σ.σ. βιβλική μορφή, όπου ο Σολομώντας απέκτησε μαζί της ένα παιδί, τον Μενελίκ Α΄, εγκαθιδρύοντας τη δυναστεία η οποία βασίλευε στην Αιθιοπία μέχρι την εκθρόνιση του Χαϊλέ Σελασιέ, το 1974].
Ο Βρετανός αρχαιολόγος James Theodore Bent, αφού διηύθυνε μια ανασκαφή το 1891, έγραψε ένα βιβλίο στο οποίο δήλωνε ότι οι Αφρικανοί δεν ήταν ικανοί να χτίσουν αυτό που είχε ανακαλύψει. Ο Bent, πέταξε ακόμη και αντικείμενα που θα αποδείκνυαν ότι ο χώρος δεν χρονολογείται απ’ τους βιβλικούς χρόνους. Ο Βρετανός δημοσιογράφος Richard Hall, υποστήριξε την άποψη του Bent καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «είναι απολύτως βέβαιο πως οι μέθοδοι εξόρυξης και επεξεργασίας των πετρωμάτων, εισήχθησαν απ’ την Ανατολή και δεν προήλθαν απ’ την Αφρική».
Έτσι, παραποιώντας την ιστορία, η αρχαιολογική (και όχι μόνο) κοινότητα, υποστήριξε ότι οι Φοίνικες, οι Άραβες ή οι Βαβυλώνιοι, δημιουργήσαν την πόλη.
«Οι φυλετικές προκαταλήψεις της εποχής δεν μπορούσαν να δεχτούν ότι το μεγαλείο της Μεγάλης Ζιμπάμπουε θα μπορούσε να συνδεθεί με αφρικανικούς πληθυσμούς, οι οποίοι εκείνη την εποχή ζούσαν με έναν αγροτικό τρόπο ζωής σε μικρές καλύβες σε λόφους», δήλωσε ο καθηγητής Manyanga.
Η λανθασμένη «ανάγνωση» της ιστορίας της Μεγάλης Ζιμπάμπουε, ουσιαστικά λειτούργησε ως ηθική δικαιολογία για τον αποικισμό της Ζιμπάμπουε.
Η Μεγάλη Ζιμπάμπουε τώρα
Οι επισκέπτες που επισκέπτονται σήμερα τη Μεγάλη Ζιμπάμπουε μπορούν να εξερευνήσουν τρία τμήματά της:
- Τα ερείπια του λόφου
- Τον Μεγάλο Περίβολο
- Τα ερείπια της κοιλάδας
Η μεγάλη αρχαία πόλη παραμένει εξίσου σημαντική για τους κατοίκους της Ζιμπάμπουε. Τα χωριά των Σόνα βρίσκονται σε κοντινή απόσταση και πολλοί κάτοικοι εργάζονται στα έργα συντήρησης του χώρου. Επίσης, ένα θρησκευτικό κέντρο βρίσκεται κοντά και ο χώρος εξακολουθεί να προσελκύει πιστούς που ασκούν τις παραδοσιακές θρησκείες των Σόνα.
Σχεδόν 3.000 χρόνια μετά την κατασκευή της Μεγάλης Ζιμπάμπουε, η πόλη στέκεται ακόμα «όρθια». Και αυτό, είναι μια απόδειξη πως διάφοροι πολιτισμοί της Αφρικής ήταν/είναι ικανοί για «μεγάλα» και θαυμαστά πράγματα, όμως κάπου στην πορεία, η Δύση (και λιγότερο η Ανατολή) ξεζούμισε με κάθε τρόπο την μεγάλη ήπειρο – συνεχίζοντας μέχρι και σήμερα.
