Το καλοκαίρι που μας πέρασε έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο του ιστορικού Βάλεντιν Γκρέμπνερ με τίτλο «Retroland: Ιστορικός τουρισμός και η αναζήτηση για το αυθεντικό», από τις Εκδόσεις Λέμβος.

«Ο ιστορικός τουρισμός είναι της μόδας. Γιατί άραγε;» αναρωτιέται ο Γκρέμπνερ. Το «Retroland» είναι ένα χιουμοριστικό δοκίμιο, που ρίχνει μια πρωτότυπη ματιά πάνω στην τουριστική βιομηχανία της Ευρώπης και το «αυθεντικά» διατηρημένο παρελθόν της. Πώς συνδέονται τα Lego με τον Μεσαίωνα και την αναζήτηση της ταυτότητας; Μήπως τελικά είμαστε όλοι τουρίστες;

Ο Γκρέμπνερ μιλά για τα δημοφιλή σημεία του ιστορικού τουρισμού και για το πώς αυτός προέκυψε, καθώς εφευρέθηκε από μοναχούς με επιχειρηματικό πνεύμα πριν από πεντακόσια και πλέον χρόνια. Ο Γκρέμπνερ ταξιδεύει από τα «Sacri Monti» τους στο Πιεμόντε μέχρι τους μεσαιωνικούς καθεδρικούς ναούς και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων, τις Άλπεις, τη ρομαντική Λουκέρνη και τη γραφική Σρι Λάνκα. Περιγράφει κομψά τη γοητεία του να ταξιδεύουμε στο παρελθόν: Είναι η λαχτάρα να βρούμε τον παράδεισο, τη γνησιότητα του παρελθόντος, το οποίο πρέπει να ξαναζήσουμε, ίσως και πιο έντονα.

«Καλώς ήρθατε στη μηχανή του χρόνου και στο μεγάλο παζάρι των ιστορικών ταυτοτήτων: Παρακαλώ επιβιβαστείτε, ταξιδεύουμε με την όπισθεν!» γράφει το οπισθόφυλλο και ιδού η αφορμή να κάνουμε ένα ταξίδι στον χρόνο μέσω μιας κουβέντας με τον ίδιο τον συγγραφέα του βιβλίου.

-Πώς γίνεται ο ιστορικός τουρισμός να είναι τόσο της μόδας στις μέρες μας;

Επειδή αποτελούσε ανέκαθεν έναν από τους ιδρυτικούς μύθους του σύγχρονου τουρισμού, από την εφεύρεσή του, τον 19ο αιώνα. Ποτέ δεν εγκαταλείψαμε το ρομαντικό (και αποικιοκρατικό) φαντασιακό του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου που τον έκανε εφικτό. Ο ιστορικός τουρισμός ξεκίνησε όταν η παλαιότερη έννοια της “μεγάλης περιοδείας” – νεαροί ευγενείς που κοινωνικοποιούνταν και βελτιώνονταν πηγαίνοντας στην Ιταλία από τον 17ο αιώνα και μετά – συγχωνεύτηκε με τις νέες ισχυρές τεχνολογίες των εθνικών κρατών τον 19ο αιώνα, ιδίως τα ατμόπλοια, τους σιδηροδρόμους και τη μαζική αγορά βιβλίων και εφημερίδων.

-Τι σας οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου; Υπήρχε κάποιος προσωπικός λόγος;

Ναι, απολύτως. Οι δικές μου τουριστικές εμπειρίες με είχαν κάνει όλο και πιο ανήσυχο. Ένιωθα μια αυξανόμενη προσωπική “ασάφεια” σχετικά με τα ταξίδια, οπότε ξεσκέπασα την επαγγελματική μου εργαλειοθήκη, όπως ήταν, ως ιστορικός: Από πού ξεκίνησαν όλα αυτά; Γιατί; Πώς δημιουργήθηκαν τα τουριστικά αξιοθέατα;

-Πόσο καιρό σας πήρε να γράψετε το βιβλίο;

Ένα χρόνο, πάνω κάτω.

Την Ελλάδα τη βλέπω όχι ως τον τόπο όπου έλαβε χώρα η κλασική αρχαιότητα, αλλά ως ένα είδος καρυκευμένου ιστορικού μεζέ.

-Ποια ανάγκη ικανοποιούμε όταν προσπαθούμε να επισκεφθούμε το παρελθόν;

Υποθέτω ότι πρόκειται για την επιθυμία να μεταμορφωθούμε σε μια μαγικά ολοκληρωμένη εκδοχή του εαυτού μας, μέσω της επαφής με ένα εξιδανικευμένο (και λιγότερο ή περισσότερο φανταστικό) παρελθόν. Θέλουμε να αγγίξουμε τα απομεινάρια ενός παρελθόντος που φανταζόμαστε ως μια υποτιθέμενη πιο καθαρή, πιο έντονη χρονική ζώνη. Το παρελθόν είναι η για πάντα απρόσιτη περιοχή στην οποία προβάλλουμε τις επιθυμίες μας για προσωπική ολοκλήρωση.

-Ξέρω ότι αγαπάτε την Ελλάδα και επισκέπτεστε συχνά τη χώρα μας. Τι συμβολίζει για εσάς η Ελλάδα;

Ένα συναρπαστικό μείγμα πολλών στοιχείων, συχνά σε απρόβλεπτο συνδυασμό, από μια μεγάλη ποικιλία γλωσσών και πολιτιστικών καταλοίπων. Την βλέπω όχι ως τον τόπο όπου έλαβε χώρα η κλασική αρχαιότητα, αλλά ως ένα είδος καρυκευμένου ιστορικού μεζέ. Ή ας πούμε, ένα μωσαϊκό από βενετσιάνικα, αλβανικά, οθωμανικά, αποικιοκρατικά βρετανικά, βαυαρικά (η μπίρα), παρευξείνια (οι πρόσφυγες) και αμερικανικά (η κουλτούρα του ψυχρού πολέμου) συστατικά. Συν τα άγρια, εκπληκτικά άδεια τοπία, αν τολμήσει κανείς να πάει στο Βορρά και να ανέβει στα βουνά.

– Σχετίζεται η πολυετή ιστορία της Ελλάδας με την τουριστική της βιομηχανία;

Ναι, αλλά με άλλον τρόπο απ’ ό,τι τον έχουν οι δημοφιλείς εικόνες. Η ιστορία βρίσκεται παντού. Όμως η Ελλάδα επιλέχθηκε τόσο από τη γερμανική όσο και από την αγγλοσαξονική εγγράματη κουλτούρα (από τον Χέγκελ και τον Φίχτε μέχρι τον Μπάιρον, τον Λόρενς Ντάρελ και τον Πάτρικ Λι Φέρμορ μέχρι τον κινηματογράφο του Χόλυγουντ) για να χρησιμεύσει ως αφηγηματικό πρότυπο της “δικής μας” ευρωπαϊκότητας – ένας τόπος με όλα τα μεγαλεία της Ανατολής αλλά με ασφάλεια στη Δύση. Μια πολύ άβολη και, αν το σκεφτείτε περισσότερο, αρκετά παράδοξη κατάσταση.

-Υπάρχουν μέρη στον κόσμο στα οποία νιώθετε ότι ταξιδέψατε εκεί μέσα από μια χρονοκάψουλα;

Ναι. Τα περισσότερα τουριστικά θέρετρα και σχεδόν όλα τα αεροδρόμια δημιουργούν μια φανταστική χρονική ζώνη στην οποία η δεκαετία του 1960 και του 1970 δεν φαίνεται να τελειώνει ποτέ. Απλά ακούστε την κιτς ποπ μουσική που παίζουν εκεί.

Ο Βάλεντιν Γκρέμπνερ (Valentin Groebner), γεννημένος στη Βιέννη το 1962, είναι καθηγητής Ιστορίας του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης στο πανεπιστήμιο της Λουκέρνης. Είναι συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων για την ιστορία του πολιτισμού και της επιστήμης: από το 2017 είναι μέλος της Γερμανικής Ακαδημίας για τη Γλώσσα και την Ποίηση. Η πιο πρόσφατη έκδοσή του είναι το «Ich-Plakate. Eine Geschichte des Gesichts als Aufmerksamkeitsmaschine», που κυκλοφόρησε το 2015 από τις εκδόσεις S. Fischer.