Υπάρχουν εποχές και άνθρωποι στην μόδας, που αφήνουν μια για πάντα το στίγμα τους στην ιστορία της. Η δεκαετία του ’90 αντιπροσωπεύει χωρίς αμφιβολία μία από αυτές τις στιγμές, και μερικά όμορφα κορίτσια με το όνομα Cindy, Claudia, Naomi, Christy και Kate ήταν για τη βιομηχανία της μόδας σημείο καμπής, γράφοντας τη δική τους σελίδα στην pop κουλτούρα. Η λέξη «supermodel» ίσως να έχει χάσει το μεγαλείο της και να ακούγεται σήμερα τόσο κοινότοπη -από τότε που δόθηκε αρχικά στις πρωταγωνίστριες της μόδας στις αρχές της δεκαετίας του ’90- αλλά όπως ο χρόνος έχει αποδείξει, δεν θα υπάρξει ποτέ άλλη γενιά σαν αυτές. Τι είναι, όμως, αυτό που έκανε τα supermodels ένα είδος υπό εξαφάνιση;

Aς ξεκινήσουμε αρχικά με μια σύντομη ιστορία του μόντελινγκ… Στα τέλη του 19ου αιώνα κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα μοντέλα σε Ευρώπη και Αμερική. Καθόλου τυχαία, εκείνη την εποχή, τα κορίτσια αυτά ονομάζονται «μανεκέν», αφού το ζητούμενο της δουλειάς τους είναι να παρουσιάζουν τις δημιουργίες των σχεδιαστών σαν τίποτα παραπάνω από κινούμενες κρεμάστρες. Τα μανεκέν είναι συνήθως εργαζόμενες και -κατά κύριο λόγο- κακοπληρωμένες γυναίκες της διπλανής πόρτας, σε μια εποχή όπου το μόντελινγκ δεν είναι σίγουρα βιώσιμη επαγγελματική επιλογή. Για το λόγο αυτό, δεν υπάρχουν ιδιαίτερα αυστηρά κριτήρια σχετικά με το ύψος, τις αναλογίες ή την ηλικία τους – ακόμη και η ομορφιά συχνά δεν είναι καν προαπαιτούμενο.

Το σκηνικό αρχίζει να αλλάζει με την ίδρυση των πρώτων πρακτορείων μοντέλων μεταξύ των δεκαετιών του ‘20 και του ‘50. Το μόντελινγκ μετατρέπεται σε αναπόσπαστο κομμάτι της μόδας και παρατηρείται θεαματική αύξηση στις αμοιβές των μοντέλων. Εκείνη την εποχή κάνει την εμφάνισή του το πρώτο supermodel, η Lisa Fonssagrives. Οι New York Times γράφουν για τη Fonssagrives ότι, όταν τα περισσότερα μοντέλα αμείβονταν από 10 έως 25$ την ώρα (που σήμερα αντιστοιχούν σε περίπου 200 με 500$), αυτή κέρδιζε 40$ (ή 850$ σήμερα). Η Dovima πρόκειται για άλλο ένα σημαντικό μοντέλο της εποχής, γνωστή απλά με το όνομά της. Πρόκειται για ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της μόδας, με το New Look του Christian Dior, την «αναγέννηση» της Coco Chanel και τις «γλυπτές» φόρμες του Cristóbal Balenciaga, να μεσουρανούν.

Η ψυχεδέλεια και η σεξουαλική απελευθέρωση των 60s αφήνουν το αποτύπωμα τους και στις πασαρέλες, οι οποίες γίνονται πιο πειραματικές. Πλέον οι οίκοι μόδας αναζητούν μοντέλα φωτογενή, με προσωπικότητα, ενέργεια κι έντονο ταμπεραμέντο. Το μόντελινγκ δεν είναι πια μια κακοπληρωμένη part-time εργασία ή το μέσο για ανέλιξη σε άλλους χώρους  αλλά μια κανονική καριέρα, ένας τρόπος ζωής, μια πολυτέλεια. Κορυφαία ονόματα όπως η Twiggy, η Veruschka, η Donyale Luna και η Jean Shrimpton γίνονται γνωστές στο mainstream κοινό. Μια ιστορία θέλει μάλιστα την Twiggy να γίνεται τόσο γρήγορα διάσημη, που όταν της ζήτησαν να της πάρουν την πρώτη της συνέντευξη, δεν ήξερε καν τι εστί «συνέντευξη».

Τα 70s βλέπουν τη γέννηση της σύγχρονης διαφήμισης, το λεγόμενο aspirational advertising. Πλέον οι οίκοι μόδας δε πουλούν απλά ρούχα αλλά όνειρα, ιδέες και lifestyle- το προϊόν μετατρέπεται σε σύμβολο. Τα μοντέλα υπογράφουν πολυετή συμβόλαια εκατομμυρίων και κορίτσια όπως η Gia Carangi, η Janice Dickinson, και η Christie Brinkley ορίζουν μια ολόκληρη δεκαετία. Είναι η αρχή του μόντελινγκ όπως το ξέρουμε.

Και φτάνουμε στον Πόλεμο των Μοντέλων (Model Wars), ο οποίος έχει ήδη εδραιωθεί τη δεκαετία του ‘80. Πρόκειται για την πιο καθοριστική στιγμή στη «γέννηση» του supermodel. Όλα ξεκινούν όταν ο John Casablancas ανοίγει το πρακτορείο Elite, για να ανταγωνιστεί τα μέχρι τότε σημαντικότερα πρακτορείο μοντέλων. Ο Casablancas, μέλος της ευρωπαϊκής ελίτ των jetset, καταφθάνει από το Παρίσι με φρέσκες ιδέες, ντίσκο αναφορές και έτοιμος να πατήσει στα «χωράφια» των Wilhelmina και Ford Models. Εξαιτίας του Elite, το Ford χάνει μερικά από τα κορυφαία μοντέλα του -Jerry Hall, Janice Dickinson και Beverly Johnson- μια απώλεια που κόστισε στην εταιρεία πάνω από μισό εκατομμύριο δολάρια σε ετήσια κέρδη. Την ίδια στιγμή, τα δυνατότερα ονόματα του Wilhelmina Models, Iman και Patti Hansen, επίσης πήραν «μεταγραφή» για το Elite. Επιπλέον, αυτήν την εποχή δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο marketing και τη δημόσια εικόνα των μοντέλων. Ο χώρος της μόδας δε ψάχνει πλέον απλά για όμορφα κορίτσια, αλλά για σταρ που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από οποιονδήποτε celebrity. Η Elle Macpherson γίνεται γνωστή ως «Το Σώμα» και η Paulina Porizkova υπογράφει συμβόλαιο ρεκόρ αξίας 6 εκατομμυρίων με την Estée Lauder. Είναι πλέον σαφές ότι τα μοντέλα είναι το μονοπώλιο. Κάθε πρακτορείο τους υπόσχεται όλο και περισσότερα χρήματα, με τα κέρδη των μοντέλων να αυξάνονται κατά 400%.

Η άνοδος των Supermodels και τα 10.000$ την ημέρα

Ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της μόδας έρχεται να γράψει η Χρυσή Εποχή των supermodels. Οι ιστορικοί δε συμφωνούν σχετικά με το πιο ήταν το πρώτο supermodel της ιστορίας. Η Lisa Fonssagrives θεωρείται ευρέως το πρώτο supermodel στον κόσμο, με καριέρα που ξεκίνησε τη δεκαετία του ‘30. Άλλοι ιστορικοί θεωρούν ότι ο τίτλος ανήκει στην Evelyn Nesbit, αφού ήταν το πρώτο μοντέλο που κατάφερε να κάνει μεγάλη καριέρα πλήρους απασχόλησης στις αρχές του 20ου αιώνα. Η Jean Shrimpton το ‘60 και Gia Carangi στα τέλη του ‘70, αποκαλούνται επίσης τα πρώτα supermodels, σύμφωνα με άλλες πηγές.

Αυτό, ωστόσο, που κάνει τα top models της Χρυσής Εποχής να ξεχωρίζουν από τα παραπάνω ονόματα είναι το κύρος και η τεράστια φήμη που έφεραν πλέον τόσο ως μοντέλα όσο και ως brands. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 και καθόλη τη δεκαετία του ‘90, τα κορυφαία ονόματα του μόντελινγκ άρχισαν να αντικαθιστούν τους αστέρες του κινηματογράφου ως σύμβολα πολυτέλειας και πλούτου. Από αυτή την άποψη, τα supermodels δεν ήταν απλά αναγνωρίσιμα πρόσωπα αλλά είδωλα, τα οποία κυριαρχούσαν στα μίντια. Ήταν καλεσμένες σε τηλεοπτικά shows, αναφέρονταν σε στήλες περιοδικών, συμμετείχαν στα μεγαλύτερα πάρτι του Χόλιγουντ, έπαιζαν στον κινηματογράφο, παρουσίαζαν δικές τους εκπομπές, έγραφαν βιβλία, ενέπνεαν franchise, έβγαιναν ή παντρεύονταν με celebrities και κέρδιζαν εκατομμύρια.

Παρόλο που αρκετά μοντέλα σημείωσαν τεράστια επιτυχία τη εποχή αυτή, τον τίτλο του supermodel απέσπασαν μόνο μερικές. Οι Naomi Campbell, Cindy Crawford, Linda Evangelista, Tatjana Patitz και Christy Turlington ήταν τα μέλη του γνωστού στα μίντια ως «The Big Five», αν και αργότερα την Patitz αντικατέστησε η Claudia Schiffer. Mε την προσθήκη της Kate Moss, έγιναν γνωστές ως «the Big Six» – και σήμερα θεωρούνται τα ορίτζιναλ supermodels. Το τρίο Campbell, Evangelista και Turlington ήταν γνωστό ως The Trinity (η Τριάδα), όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον φωτογράφο Steven Meisel, ο οποίος μέσω της δουλειάς του διαμόρφωσε την αισθητική του «Supermodel». Άλλα ονόματα τα οποία συχνά συνοδεύονταν από τον τίτλο του supermodel ήταν οι Helena Christensen, Nadja Auermann, Yasmeen Ghauri, Karen Mulder, Stephanie Seymour, Carla Bruni, Eva Herzigová και Tyra Banks.

Η νέα εποχή ξεκίνησε το 1990, με το καθοριστικό εξώφυλλο της βρετανικής Vogue, στο οποίο το λεγόμενο «Big Five» ποζάρει για τον φακό του Peter Lindbergh. Η ιστορική αυτή φωτογράφιση αποτέλεσε την πλήρη ενσωμάτωση του όρου «supermodel». Το εξώφυλλο ενέπνευσε τον George Michael κι έτσι το Big Five πρωταγωνιστεί στο θρυλικό βίντεο κλιπ του “Freedom! ’90”, σε σκηνοθεσία David Fincher. «Πραγματικά χτυπήσαμε ένα άλλο κοινό εκεί», δήλωσε η Evangelista. «Όπου κι αν πήγαινα στον κόσμο, με ήξεραν από το βίντεο κλιπ και όχι από τις καμπάνιες μου». Μια άλλη φωτογραφία που απαθανάτισε τη νέα γενιά μοντέλων είναι το ασπρόμαυρο γυμνό των Crawford, Patitz, Campbell και Seymour που τραβήχτηκε από τον Herb Ritts για το Rolling Stone, με μια αργότερη παραλλαγή που περιλαμβάνει και την Turlington.

Ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους όμως στην ιστορία της δημιουργίας των supermodels ήταν ο Gianni Versace. O Versace καθιέρωσε τοσο τα μοντέλα του όσο και τις δημιουργίες του στην pop κουλτούρα της εποχής. Το σόου του το φθινόπωρο του 1991 έθεσε ένα νέο πρότυπο για τα catwalks. Την επίδειξη έκλεισαν οι «Big Five» υπό τους ήχους του «Freedom! ’90». Ήταν μια στιγμή που άλλαξε το παιχνίδι και απέδειξε ότι οι πασαρέλες θα μπορούσαν να είναι αρένα πολιτιστικού αντίκτυπου. Ο Versace υπερδιπλασίασε τις αμοιβές των μοντέλων του, προκειμένου να εξασφαλίσει το μονοπώλιο στη συνεργασία τους. Αργότερα, οι υπόλοιποι οίκοι μόδας ακολούθησαν, επιτρέποντας μάλιστα μεγαλύτερη ελευθερία στις συνεργασίες τις οποίες θα μπορούσαν να πραγματοποιούν τα μοντέλα. Και κάπως έτσι η Evangelista είπε στη Vogue το περίφημο: «Δεν ξυπνάμε για λιγότερα από 10.000$ την ημέρα».

Ποιος σκότωσε τα supermodels

Πολλοί είναι οι παράγοντες που οδήγησαν στο τέλος της εποχής των supermodels. Αρχικά η φήμη και η αίγλη που ακολουθούσε τα top models, έκανε εκατοντάδες χιλιάδες κορίτσια από όλο τον κόσμο να θέλουν να μπουν κι αυτές στον χώρο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός να κορυφωθεί μέσα σε λίγα χρόνια σε πρωτοφανή ύψη. Από την άλλη, πολλά μοντέλα προερχόμενα από χώρες του ανατολικού μπλοκ, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής,παρόλη την επιτυχία τους στη μόδα, συχνά δεν κατάφεραν να κάνουν σούπερ-καριέρα στα μίντια, εξαιτίας του γλωσσικού εμποδίου.

Επιπλέον, στα τέλη των 90s, celebrities πρωταγωνιστούν σε διαφημιστικές καμπάνιες και ποζάρουν στα μεγαλύτερα εξώφυλλα μόδας, παίρνοντας τη δουλειά από μοντέλα. Πλέον, ακόμη και οι μεγαλύτεροι stars του Χόλιγουντ δε φοβούνται να «τσαλακώσουν» την εικόνα τους συμμετέχοντας σε διαφημιστικά.

Την ίδια εποχή, στον αντίποδα του ερωτικού μαξιμαλισμού του Versace, βρίσκεται το ανθυγιεινό heroin chic και οι αντί-σταρ. Μαζί με αυτό, κάνουν την εμφάνισή τους διάφορα exposé ντοκιμαντέρ και ρεπορτάζ, τα οποία αποκαλύπτουν μια πιο σκοτεινή πτυχή του κόσμου της μόδας: σεξουαλικές παρενοχλήσεις, αλκοόλ, ναρκωτικά, ψυχικές ασθένειες, διατροφικές διαταραχές  και ντιβίστικες συμπεριφορές. Ένα από τα σοκαριστικότερα ντοκιμαντέρ της εποχής είναι αυτό του BBC, το οποίο αποκαλύπτει τη σχέση του John Casablancas του Elite με ανήλικα μοντέλα. Ο Casablancas διατηρούσε ερωτική σχέση με την Seymour από τότε που το μοντέλο ήταν μόλις 14. Η χρυσόσκονη των catwalks έχει πλέον ξεθωριάσει. Ο κόσμος θέλει να δει κάτι διαφορετικό με το νέο millenium. Παράλληλα, οι σχεδιαστές αρχίζουν να βρίσκουν τα top models «δύσκολα» στη συνεργασία και προτιμούν να επιλέγουν κοπέλες που δεν κλέβουν την παράσταση από τα ρούχα τα οποία διαφημίζουν.

Η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, επηρέασε και τη μόδα. Το New York Fashion Week χρειάστηκε να ακυρωθεί, ολόκληρες κολεξιόν έμειναν απούλητες και όλο αυτό δημιούργησε ένα ντόμινο-εφέ με αρνητικές επιπτώσεις για όλη την οικονομία της μόδας. Οι bookers πλέον πλήρωναν τα μισά από ότι πριν την τρομοκρατική επίθεση.

Μια νέα εποχή ξημερώνει στο χώρο της μόδας το 2000. Το πέρασμα από την εποχή των εκρητικών μοντέλων του ‘90 στα αγγελάκια της Victoria Secret των 00s, αποτυπώνεται στο πρόσωπο της Gisele Bündchen. O φωτογράφος Patrick Demarchelier, όταν γνώρισε τον Bündchen το 1997, δήλωσε: «Την εποχή εκείνη τα μοντέλα θύμιζαν πρεζάκια, και κανείς δεν ενδιαφερόταν για τη Gisele. Και οκτώ μήνες αργότερα όλοι ήθελαν τη Gisele». Στη Victoria Secret κυριαρχεί περισσότερο το σεξαπίλ από τη χαρισματικότητα. Τα «αγγελάκια» της Victoria Secret έρχονται να αντικαταστήσουν τα supermodels και στις πασαρέλες μεσουρανούν οι Adriana Sklenarikova, Natasha Poly, Adriana Lima, Alessandra Ambrosio, Miranda Kerr, Heidi Klum, Doutzen Kroes και πολλές άλλες.

Nepo-babies και σύγχρονο μοντελινγκ

Με την άνοδο των social media και των λεγόμενων «μωρών του νεποτισμού» (nepotism babies) βλέπουμε μια αλλαγή στον κόσμο του μόντελινγκ από τα τέλη της δεκαετίας του 2010 και μετά. Αυτό σημαίνει ότι πολλά από τα σημερινά top models αναμφισβήτητα σημείωσαν επιτυχία και τους δόθηκαν ευκαιρίες χάρη στις εύπορες οικογένειές τους. Τέτοια παραδείγματα είναι οι Kendall Jenner, Cara Delevigne, Bella και Gigi Hadid, Lily-Rose Depp, Hailey Bieber, Iris Law και Kaia Gerber. Ο αγώνας με τα nepo-babies είναι άνισος όταν το μέσο μοντέλο χρειάζεται να δουλεύει δύο και τρεις δουλειές, να συγκατοικεί με καμιά δεκαριά κορίτσια, και να ταξιδεύει σε όσες πόλεις έχει την οικονομική δυνατότητα για να πάρει μέρος σε κάστινγκ και να τη ρωτήσουν τελικά πόσους followers έχει.

Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μια εκπληκτική άνοδος στη δημοτικότητα και την επιρροή διαφόρων fashion bloggers και influencers, οι οποίες συνεργάζονται με οίκους μόδας, φωτογραφίζονται από μεγάλους φωτογράφους και συσπειρώνουν εκατομμύρια followers γύρω τους. Στις εβδομάδες μόδας, συχνά συγκεντρώνουν περισσότερες κάμερες πάνω τους από τα ίδια τα μοντέλα στην πασαρέλα. Στην πρώτη γραμμή του πλήθους των blogger βρίσκονται κορίτσια όπως η Chiara Ferragni, η οποία έχει 6,6 εκατομμύρια followers στο Instagram, δική της σειρά παπουτσιών και έχει πρωταγωνιστήσει στο εξώφυλλο των Grazia και Vogue España.

Εν ολίγοις, τα supermodels ήταν προϊόν μιας εποχής που έχει φύγει ανεπιστρεπτί. Αυτό που δημιούργησε τα supermodels ήταν ο ανταγωνισμός των πρακτορείων αλλά και των οίκων μόδας, τα υψηλά «κασέ», το όραμα και η μοναδική αισθητική σχεδιαστών, φωτογράφων, σκηνοθετών και art directors, το συγκεκριμένο marketing της εποχής αλλά και το ταλέντο των ίδιων των μοντέλων. Όπως κάθε άλλη κοινωνική «φούσκα», κάποια στιγμή ήταν κι αυτή γραφτό να σκάσει. Νέες συνθήκες και νέα εμπορικά σκηνικά, δημιούργησαν ένα νέο είδος μόντελινγκ. H Iman ανακαλύφθηκε ενώ σπούδαζε Πολιτικές Επιστήμες στο Ναϊρόμπι, η Shalom Harlow σε μια συναυλία των Cure. Σήμερα όμως οι scouters δε ψάχνουν για μοντέλα στους δρόμους – τα μοντέλα έρχονται σε αυτούς. Η φαντασίωση του μοντέλου που ανακαλύπτεται τυχαία, δίνει τη θέση της σε ένα insta model, που γίνεται viral εν μία νυκτί. Σήμερα τα μοντέλα ευχαριστούν μέσω post τους σχεδιαστές για την ευκαιρία που τους δίνουν, αφήνοντας πίσω την εποχή που δε σηκώνονταν από το κρεβάτι τους για λιγότερο από 10 χιλιάρικα και κάνανε μόδα με τους δικούς τους όρους. Κι αν από το σήμερα λείπει η αίγλη, το χάρισμα, το νεύρο, αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι γενικά διανύουμε μια εποχή, από την οποία απουσιάζουν οι σταρς.