Ξέρετε κάτι; Τα δίδυμα κοριτσάκι στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «The Shining» του 1980 δεν υποτίθεται ότι ήταν ποτέ πανομοιότυπα. Γιατί στο ομώνυμο βιβλίο του Stephen King του 1977, οι αδελφές Grady, γνωστές και ως Grady Twins, είναι απλά αδελφές, οκτώ και δέκα ετών. Σίγουρα πάντως όχι δίδυμες.

Όταν ο (πανούργος) Κιούμπρικ ξεκίνησε την παραγωγή της ταινίας και έκανε οντισιόν σε πολλούς νέους ηθοποιούς για να υποδυθούν τις αδελφές, όλες οι υποψήφιες τού φάνηκαν αδιάφορες. Όταν όμως εμφανίστηκαν οι πανομοιότυπες δίδυμες Lisa και Louise Burns, κέρδισαν αυτομάτως το ρόλο. Γιατί ο ίδιος ο Κιούμπρικ διαπίστωσε ορθά ότι υπάρχει κάτι πιο τρομακτικό στις πανομοιότυπες δίδυμες. Γιατί φρίκαραν ακόμη και τον ίδιο.

«Come play with us, Danny», είπαν υπαινικτικά οι Grady Twins του «The Shining» και το αίμα μας πάγωσε. Γιατί λοιπόν μας φρικάρουν τόσο πολύ οι πανομοιότυποι δίδυμοι;

Και τι είναι αυτό που κάνει τους μονοζυγωτικούς δίδυμους να αποτελούν αντικείμενο γοητείας, φόβου και (ενδεχομένως) τόσων στερεοτύπων;

Από 9 έως 12 σε κάθε 1.000 γεννήσεις προκύπτουν δίδυμοι και περίπου τέσσερις από αυτούς είναι πανομοιότυποι ή μονοζυγωτικοί δίδυμοι, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη στο περιοδικό Human Reproduction.

Τα πανομοιότυπα δίδυμα προκύπτουν όταν ένα μόνο σπερματοζωάριο γονιμοποιεί ένα μόνο ωάριο και στη συνέχεια διαιρείται στα δύο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο ζυγωτών με το ίδιο DNA.

Ο μελετητής της γοτθικής λογοτεχνίας Xavier Aldana Reyes από το Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ έγραψε για τους διδύμους στο The Conversation και λέει ότι μέρος αυτού που κάνει τους διδύμους τόσο δυνητικά τρομαχτικούς είναι η επανάληψή τους. Oτι ο θεατής νιώθει σαν να είναι μεθυσμένος: σαν να τα βλέπει όλα… διπλά.

Το συνδέει αυτό με τον ορισμό της ψυχολογίας για το “αλλόκοτο”, κατά τον οποίο κάτι οικείο γίνεται άγνωστο – και επομένως ανησυχητικό ή ανατριχιαστικό. Σύμφωνα με το δοκίμιο του Σίγκμουντ Φρόιντ το 1919 για τον σχετικό όρο, το «αλλόκοτο» μπορεί να προέρχεται από την “επανάληψη του ίδιου πράγματος”.

Είναι κάτι με το οποίο «παίζουν» οι Grady Twins του The Shining, με τα ασορτί μωρουδιακά μπλε φορέματα και τις λευκές κάλτσες τους. «Υπάρχει μια τρομακτικότητα όταν κάτι που θα έπρεπε να είναι το μοναδικό, το ατομικό, υπάρχει και σε… δεύτερη δόση», λέει ο Reyes. Γι’ αυτό, εν μέρει, και οι καθρέφτες μας φρικάρουν τόσο πολύ.

Ο Φρόιντ για του δίδυμους

Στις αρχές του 20ού αιώνα, «ο Φρόιντ έφερε επανάσταση στη κατανόηση του ασυνείδητου, και μαζί του την ανησυχία ότι οι άνθρωποι δεν είχαν πάντα πλήρη έλεγχο του εαυτού τους, των πράξεων και των σκέψεών τους», λέει ο Reyes.

Αυτός ο φόβος εκδηλώθηκε με το πολύ κλασικό γοτθικό τροπάριο του 19ου αιώνα, τον «σωσία» ενός ατόμου [του επονομαζόμενου και «deadringer»], μερικές φορές κακού ή φανταστικού, που περιπλανιέται στους δρόμους, ζώντας μια παράλληλη ζωή.

Στη γοτθική λογοτεχνία, ο σωσίας είναι «ο σκοτεινός εαυτός ή ο σκιώδης εαυτός», λέει ο Reyes, προσθέτοντας ότι:

«Είναι η προσωποποίηση όλων όσων δεν είναι το κανονικό, κοινωνικοποιημένο άτομο, σωστά; Αν υποτίθεται ότι είμαστε πολιτισμένοι, αν υποτίθεται ότι είμαστε καλοί, αν υποτίθεται ότι είμαστε προσεκτικοί, τότε ο σωσίας είναι η εγωιστική, βίαιη, μη καταπιεσμένη πλευρά».

Κλασικοί χαρακτήρες, όπως ο Δρ Τζέκιλ και ο κύριος Χάιντ του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον ή ο Γιάκοβ Πέτροβιτς Γκολιάτκιν στο βιβλίο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Ο διπλός άνθρωπος», παίζουν ακριβώς με αυτή την έννοια. Και στις δύο ιστορίες, ένας σωσίας – όχι πάντα δίδυμος – σπέρνει τον όλεθρο στη ζωή και την «αίσθηση του εαυτού» ενός ατόμου.

«Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, οι δίδυμοι, ιδίως οι πανομοιότυποι δίδυμοι, μπήκαν με νέους τρόπους στη ποπ κουλτούρα», λέει η φιλόλογος Karen Dillon του Blackburn College στο Ιλινόις, συγγραφέας του βιβλίου The Spectacle of Twins in American Literature and Popular Culture.

Σε πολλές επιστημονικές μελέτες, οι δίδυμοι έγιναν πειραματόζωα, με τον έναν δίδυμο να χρησιμεύει ως μάρτυρας. Οι μελέτες διδύμων εμφανίστηκαν παράλληλα με το αμερικανικό κίνημα ευγονικής και οδηγήθηκαν σε φρικτές διαστάσεις από τον ναζιστή γιατρό Γιόζεφ Μένγκελε. «Κάθε σημαντικό εγχειρίδιο ευγονικής έχει ξεχωριστά κεφάλαια για τους διδύμους», λέει η Dillon.

Αυτή η γοητεία και ο πειραματισμός με τα δίδυμα είχε συχνά ως αποτέλεσμα την αλλοτρίωσή τους, την απομάκρυνσή τους από τη δική τους ανθρωπιά. Δεν ήταν άνθρωποι, ακριβώς, αλλά πειραματόζωα – καθώς και αντικείμενα περιέργειας, ακόμη και αξιοθέατα, κάτι που ισχύει ιδιαίτερα για τα σιαμαία δίδυμα (τα οποία είναι όλα μονοζυγωτικά).

«Αυτές οι δύο παράλληλες ιστορίες των διδύμων, για μένα, ενημερώνουν όλες τις δημοφιλείς αντιλήψεις μας για τη λεγόμενη “δίδυμη αδελφότητα”: τα δίδυμα ως φρικιά και τα δίδυμα ως μοναδικά και παράξενα», λέει η Dillon.

Ένα από τα πιο συνηθισμένα «τροπάρια» της ανωτέρω διαλεκτικής είναι το δίπολο καλός δίδυμος/κακός δίδυμος. «Οι ανεπαίσθητες διαφορές των διδύμων δημιουργούν μια ανάγνωση χαρούμενη/θλιβερή, καλή/κακή, Τζέκιλ/Χάιντ», γράφει η Dillon, επισημάινοντας ότι «τα καλά/κακά δίδυμα καταλήγουν να αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικές πλευρές του ίδιου ατόμου».

To The Shining και οι δίδυμοι στις υπόλοιπες ταινίες της ποπ κουλτούρας

Στις ταινίες της ποπ κουλτούρας, οι πανομοιότυποι δίδυμοι χρησιμοποιούνται συχνά με παρόμοιους τρόπους με στόχο την δημιουργία μιας απόκοσμης ατμόσφαιρας.

«Όπως και με τους σωσίες, έτσι και οι δίδυμοι μπορούν να εκφράσουν τη διαιρεμένη έννοια του εαυτού μας», λέει ο Reyes. Στις ταινίες, ένας ηθοποιός συχνά υποδύεται και τους δύο δίδυμους, όπως ο Jeremy Irons στο «Dead Ringers» του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ ή η Margot Kidder στην ταινία του Brian De Palma «Sisters» του 1972.

«Η χρήση του ίδιου ηθοποιού δημιουργεί ένα οπτικό αλλόκοτο και παράδοξο που τα μυθιστορήματα μπορούν μόνο να ελπίζουν να αναδημιουργήσουν μέσω της φαντασίας σας», λέει ο Reyes.

Ένας άλλος κοινός τόπος, γράφει η Dillon, είναι «η ανατριχιαστική εγγύτητα των διδύμων. Η “νησιωτικότητα” των διδύμων πηγάζει από αυτή την αίσθηση δύο ανθρώπων που μπορούν να είναι όλος αυτός ο κόσμος ο ένας για τον άλλον. Ξέρετε, τα δίδυμα στην ποπ κουλτούρα συχνά επικοινωνούν ψυχικά ή έχουν το δικό τους είδος δίδυμης γλώσσας ή δεν χρειάζεται να επικοινωνούν καθόλου. Φαίνονται τόσο απομονωμένοι που κανείς δεν μπορεί να διεισδύσει σε αυτή τη σχέση».

Περισσότερα από 40 χρόνια μετά, η Louise και η Lisa Burns (οι ηθοποιοί αδελφές Grady) παραδέχθηκαν μιλώντας στο Cosmopolitan: «Είμαστε από τη φύση μας τρομακτικές».

Τα δίδυμα συνεχίζουν επίσης να αποτελούν βασικό στοιχείο της επιστημονικής έρευνας. Το 2019, η NASA διεξήγαγε μια περίφημη μελέτη στους αστροναύτες και πανομοιότυπους δίδυμους αδελφούς Μαρκ (σήμερα γερουσιαστής από την Αριζόνα) και Σκοτ Κέλι για να προσδιορίσει τις επιπτώσεις των μακροχρόνιων διαστημικών ταξιδιών στο ανθρώπινο σώμα.

Και στο ετήσιο Φεστιβάλ Twins Days στο Twinsburg του Οχάιο των ΗΠΑ, πολλά ζευγάρια διδύμων ντύνονται σκόπιμα το ίδιο, στο πλαίσιο της μεγαλύτερης συγκέντρωσης διδύμων στον κόσμο.

«Αυτό το φεστιβάλ επαναλαμβάνει με σαφήνεια όλα τα στοιχεία του θεάματος του παλιού “freakshow” των αμερικανικών τσίρκων. Στο φεστιβάλ υπάρχουν παραστάσεις για την μεγαλύτερη ομοιότητα, τη μικρότερη ομοιότητα, το καλύτερο κοστούμι», λέει η Ντίλον.

Η Victoria Morrell, μητέρα δύο ζευγαριών πανομοιότυπων διδύμων και υπεύθυνη επικοινωνίας στο Twin Trust, μια αγγλική φιλανθρωπική οργάνωση που υποστηρίζει τους γονείς διδύμων  παιδιών, λέει ότι η ανατροφή διδύμων δεν είναι εύκολη υπόθεση.

«Το να μεγαλώνεις ως δίδυμος είναι ένα μοναδικό κοινωνικό πλαίσιο», λέει η Dillon, ένα πλαίσιο που μπορεί να δυσχεράνει τον προσδιορισμό της δικής σου ατομικής ταυτότητας.

Τόσο η Morrell όσο και η Dillon θα ήθελαν οι άνθρωποι να αντιμετωπίζουν τους διδύμους ως ξεχωριστά άτομα. Εξάλλου, λέει η Dillon, «τα δίδυμα είναι δύο ξεχωριστοί άνθρωποι, δύο άτομα που απλά έτυχε να μοιραστούν μια κοινή γυναικεία μήτρα».