Δε χωρά αμφιβολία πως βιώνουμε μια εποχή όπου το smartphone έχει μετατραπεί σε προέκταση του χεριού και του νου μας. Οι ειδοποιήσεις, δηλαδή αυτά τα μικρά εικονίδια, τα ηχητικά σήματα και οι δονήσεις μοιάζουν με αθώες υπενθυμίσεις. Στην πραγματικότητα, όμως έχουν εξελιχθεί σε έναν από τους πιο ισχυρούς μηχανισμούς διάσπασης προσοχής που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος. Το μήνυμα που αναβοσβήνει στην οθόνη, η ειδοποίηση από το email, το «like» στο Instagram, το ενημερωτικό banner που σκάει την ώρα που διαβάζεις ένα κείμενο: όλα λειτουργούν σαν μικρά αγκίστρια που τραβούν το μυαλό μακριά από την παρούσα στιγμή. 

Η ψυχολογία της προσοχής μας δείχνει ότι κάθε φορά που διακόπτεται η συγκέντρωσή μας χρειάζονται περίπου είκοσι λεπτά για να επιστρέψουμε στο ίδιο επίπεδο εστίασης. Φανταστείτε λοιπόν πόσες φορές μέσα στη μέρα χάνεται αυτή η ροή εξαιτίας μιας ειδοποίησης που δεν ήταν καν επείγουσα. Ακόμα και όταν οι χρήστες δεν απαντούν στις ειδοποιήσεις, η απλή τους εμφάνιση στην οθόνη προκαλεί πτώση στην απόδοση και στην ικανότητα συγκέντρωσης. Το πρόβλημα δηλαδή είναι (και) να ξέρεις ότι έχεις ένα μήνυμα που περιμένει σε κρατά ήδη σε κατάσταση διάσπασης. 

Δεν είναι τυχαίο. Οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν χτίσει ολόκληρη τη στρατηγική τους πάνω στη διαρκή αναζωπύρωση της προσοχής μας. Οι ειδοποιήσεις δεν είναι ουδέτερες. Είναι σχεδιασμένες ώστε να ενεργοποιούν το “κύκλωμα ανταμοιβής” του εγκεφάλου, το ίδιο που δραστηριοποιείται με τη ζάχαρη, τον τζόγο ή άλλες μορφές ευχαρίστησης. Κάθε φορά που βλέπουμε μια ειδοποίηση ο εγκέφαλος απελευθερώνει μια μικρή δόση ντοπαμίνης, οδηγώντας μας σε μια σχεδόν αντανακλαστική αντίδραση: να ανοίξουμε την οθόνη, να πατήσουμε, να δούμε τι μας περιμένει. 

Το αποτέλεσμα; Ζούμε σε έναν συνεχή κατακερματισμό. Η μέρα μας διακόπτεται σε μικρά κομμάτια, σαν να μην μπορούμε ποτέ να βυθιστούμε πλήρως σε αυτό που κάνουμε. Οι ειδοποιήσεις μας κάνουν να πιστεύουμε ότι είμαστε πάντα συνδεδεμένοι, πάντα σε επαγρύπνηση, πάντα ενημερωμένοι. Στην πραγματικότητα όμως μας στερούν την ικανότητα για βαθιά σκέψη και ουσιαστική παρουσία. Ο άνθρωπος που γράφει ένα κείμενο, μελετά, συζητά ή ακόμα και απλώς απολαμβάνει μια στιγμή ηρεμίας δεν μπορεί να αντέξει την αδιάκοπη εισβολή του smartphone χωρίς κόστος. 

Η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι σπάνια οι ειδοποιήσεις αφορούν κάτι ζωτικής σημασίας. Οι περισσότερες είναι εμπορικά μηνύματα, υπενθυμίσεις από εφαρμογές, ενημερώσεις που θα μπορούσαν να περιμένουν κι όμω2 λειτουργούν σαν να χτυπά το τηλέφωνο για επείγουσα κλήση. Ο εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει εύκολα τη σημασία. Αντιδρά με τον ίδιο τρόπο: διακόπτει ό,τι κάνει και στρέφει την προσοχή στο καινούριο ερέθισμα. 

Το ερώτημα είναι: μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτόν τον φαύλο κύκλο; Η απάντηση δεν βρίσκεται στην πλήρη αποκοπή, αλλά στην συνειδητή διαχείριση. Ο έλεγχος των ειδοποιήσεων είναι μια πράξη αυτοσεβασμού. Το να επιλέγουμε ποιες εφαρμογές πραγματικά χρειάζονται να μας ειδοποιούν και πότε, είναι το πρώτο βήμα προς μια πιο ήρεμη καθημερινότητα. Πολλοί ειδικοί προτείνουν τη μέθοδο του «notification detox»: απενεργοποίηση όλων των μη απαραίτητων ειδοποιήσεων και διατήρηση μόνο εκείνων που σχετίζονται με επείγοντα ή ουσιαστικά θέματα. 

Ένα δεύτερο βήμα είναι η καλλιέργεια “νησίδων σιωπής”. Ορισμένες ώρες της ημέρας μπορούν να παραμείνουν ελεύθερες από κάθε ειδοποίηση για να επιτρέψουν στο μυαλό να εισέλθει στη ροή. Για παράδειγμα οι πρώτες ώρες μετά το ξύπνημα ή οι τελευταίες πριν τον ύπνο είναι ιδανικές για ψηφιακή αποτοξίνωση. Εκεί όπου το μυαλό χρειάζεται ηρεμία, όχι έναν καταρράκτη από αναδυόμενα παράθυρα. 

Η αξία της συγκέντρωσης δεν είναι απλώς επαγγελματική. Είναι υπαρξιακή. Χωρίς τη δυνατότητα να βυθιστούμε σε μια δραστηριότητα, είτε είναι εργασία, είτε διάβασμα, είτε συζήτηση με έναν αγαπημένο άνθρωπο χάνουμε την ουσία της εμπειρίας. Οι ειδοποιήσεις όταν μένουν ανεξέλεγκτες μας απομακρύνουν από τον εαυτό μας και από τους άλλους. Καλλιεργούν την ψευδαίσθηση της παρουσίας, ενώ στην πραγματικότητα ενισχύουν την απουσία. 

Το να ξαναβρούμε τον έλεγχο δεν είναι εύκολο. Απαιτεί αποφασιστικότητα και μια νέα οπτική: ότι ο χρόνος και η προσοχή μας είναι πολύτιμοι. Κάθε ειδοποίηση που αγνοείται είναι μια μικρή νίκη. Κάθε στιγμή σιωπής χωρίς διακοπή είναι μια επιστροφή στη γαλήνη και κάθε επιλογή να παραμείνουμε παρόντες σε αυτό που κάνουμε είναι μια επανάσταση απέναντι σε μια βιομηχανία που επενδύει δισεκατομμύρια για να μας κρατήσει κολλημένους στην οθόνη. 

Οι ειδοποιήσεις στο smartphone μπορεί να φαίνονται ασήμαντες. Στην πραγματικότητα όμως, είναι ο καθρέφτης μιας κουλτούρας που μετρά την αξία μας με το πόσο “συνδεδεμένοι” είμαστε. Η αλήθεια είναι ότι η πραγματική σύνδεση αρχίζει όταν σβήνει το φως της οθόνης κι εκεί στην ησυχία ανακαλύπτουμε ξανά τον εαυτό μας, τη δημιουργικότητά μας και τους ανθρώπους γύρω μας. Σκεφτείτε το! 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.