«Το προσωπικό είναι πολιτικό» – το γνωστό σύνθημα των φεμινιστριών του ’60 είναι μια υπενθύμιση ότι το πιο κρυφό, το πιο ιδιωτικό, είναι ήδη φορτισμένο με μπόλικη “κοινωνία”. Κι εκεί όπου το σώμα αγγίζει, χαϊδεύει, διεισδύει, η πολιτική ξεγυμνώνεται.

Το σεξ δεν είναι ποτέ μόνο δέρμα με δέρμα. Είναι υφασμένο σαν μεταξωτό δίχτυ από νόρμες, ενοχές, απαγορεύσεις. Από το κρεβάτι περνά η οικογένεια, η θρησκεία, το κράτος, κι εκεί ανάμεσα στους αναστεναγμούς κουρνιάζει η σκιά του νόμου. Η επιθυμία μας μαθαίνει να ανασαίνει μέσα σε καλούπια: γάμος, τιμή, ετεροκανονικότητα, ρόλοι που επαναλαμβάνονται σαν παλιά πορνογραφία με σβησμένα καρέ.

Κι όμως, κάθε φιλί είναι ήδη ανυπακοή. Κάθε οργασμός, μια μικρή εξέγερση. Γιατί η σεξουαλικότητα, στην πιο ωμή και τρυφερή της διάσταση, απειλεί να χαλάσει την τάξη. Να απογυμνώσει την ιδεολογία, να χαλάσει το ντεκόρ της κοινωνικής σκηνής. Να δείξει ότι κάτω από τα ρούχα δεν υπάρχει νόμος – υπάρχει μόνο επιθυμία.

Αυτός είναι ο λόγος που η σεξουαλικότητα ήταν πάντα το πιο αυστηρά ελεγχόμενο πεδίο. Γιατί κάθε σώμα που παραδίνεται, κάθε κορμί που διεκδικεί την ηδονή του, ανοίγει τα σύνορα λίγο παραπάνω. Το ερωτικό, το προσωπικό, το πολιτικό, όλα στο τέλος γίνονται μια υγρή, επικίνδυνη, απελευθερωτική πράξη.

Αυστηροί κανόνες και διπλά μέτρα

Στις περισσότερες κοινωνίες, το σεξ φορτίζεται με λέξεις βαριές: «ντροπή», «αμαρτία», «δοκιμασία ηθικής». Η γυναίκα κουβαλά τον σταυρό της παρθενίας, της «τιμής», της καθαρότητας· το σώμα της γίνεται πεδίο ελέγχου, σαν να ήταν σύνορο που φυλάσσεται. Αντίθετα, ο άνδρας μαθαίνει ότι η σεξουαλικότητα είναι φυσική ανάγκη, επιβεβαίωση δύναμης, απόδειξη ανδρισμού.

Η διπλή αυτή ηθική ριζώνει από νωρίς. Τα κορίτσια διδάσκονται να σκεπάζουν, να μαζεύονται, να αποφεύγουν το βλέμμα. Τα αγόρια ενθαρρύνονται να αστειεύονται χυδαία, να μετρούν κατακτήσεις σαν τρόπαια. Έτσι, η σεξουαλικότητα παύει να είναι απόφαση δύο σωμάτων που συναντιούνται στον ίδιο ρυθμό· γίνεται μηχανισμός εξουσίας, μια σκηνή όπου το ποιος κρατά τον έλεγχο καθορίζει την ίδια την απόλαυση.

Και στο βάθος, η ίδια αντίφαση: το φιλί της γυναίκας λογοκρίνεται, ενώ το χάδι του άνδρα χειροκροτείται. Ο πόθος της γίνεται ύποπτος, η σιωπή της αρετή. Έτσι, το πιο προσωπικό κομμάτι της ύπαρξής μας μετατρέπεται σε πεδίο άνισου παιχνιδιού, μια πράξη που αντί να απελευθερώνει, φυλακίζει.

Μηχανισμοί μετάδοσης στα παιδιά

Οι οικογένειες σιωπούν. Οι ερωτήσεις για το σεξ απορρίπτονται ως «ανάρμοστες», «θα μάθεις αργότερα», σαν το σώμα να είναι ένα μυστικό που πρέπει να κρυφτεί. Στο σχολείο, η σεξουαλική αγωγή εξαντλείται σε σχεδιαγράμματα μήτρας και σπερματοζωαρίων· καμία αναφορά στη χαρά, στην τρυφερότητα, στη συναίνεση. Η θρησκεία, με τη σειρά της, περιορίζει την επιθυμία στο πλαίσιο του γάμου και βαφτίζει την απόλαυση «κίνδυνο» που πρέπει να τιθασευτεί.

Κι ύστερα έρχονται τα ΜΜΕ: από τη μία υπερβολική, σχεδόν βίαιη απεικόνιση της σεξουαλικότητας – σώματα σαν τρόπαια, πράξεις σαν κατακτήσεις· από την άλλη, πλήρης απουσία της πιο βασικής διδασκαλίας: ότι το σεξ είναι επικοινωνία, ότι το σώμα χρειάζεται διάλογο, ότι η επιθυμία ανθίζει μόνο όταν συναντά επιθυμία.

Έτσι, τα παιδιά μεγαλώνουν και μπαίνουν στην ενηλικίωση με σώματα που διψούν αλλά μυαλά που δεν ξέρουν να μιλούν. Χωρίς να έχουν μάθει να λένε «ναι» και «όχι», χωρίς να αναγνωρίζουν το χάδι ως ερώτηση και την απάντηση ως προϋπόθεση. Το αποτέλεσμα είναι μια κοινωνία ενηλίκων που γνωρίζει πώς να μιμείται την πράξη, αλλά όχι πώς να χτίζει την εμπειρία· που γνωρίζει το μηχανικό, αλλά αγνοεί το ερωτικό.

Σπάζοντας τα άκαμπτα πρότυπα

Η φεμινιστική θεωρία, από την ψυχανάλυση έως την ανθρωπολογία, μας θυμίζει ότι η σεξουαλικότητα δεν είναι βιολογικό «πεπρωμένο», αλλά κοινωνικό κατασκεύασμα. Όπως στο κρεμμύδι του αμερικανού ανθρωπολόγου Clifford Geertz, τα στρώματα της επιθυμίας μας είναι φτιαγμένα από κανόνες, ταμπού και κοινωνικούς ρόλους. Και όπως κάθε στρώμα, μπορούν να ξεφλουδιστούν, να ξαναγραφτούν.

Ο δρόμος; Η εκπαίδευση. Ανοιχτή, περιεκτική, επικεντρωμένη στη συναίνεση. Μια παιδεία που θα μιλάει για σώματα χωρίς να τα δαιμονοποιεί, που θα διδάσκει ότι η επιθυμία είναι διάλογος κι ότι το «ναι» και το «όχι» πρέπει να έχουν το ίδιο βάρος.

Όσο η κοινωνική τάξη προσπαθεί να ελέγξει το σεξ μόνο με απαγορεύσεις και φόβο, τόσο το καθιστά πιο αόρατο και πιο επικίνδυνο.

Επίλογος

Η θέση του σεξ στην κοινωνία παραμένει παγιδευμένη σε αυστηρούς κανόνες που το κάνουν ταμπού, κι αυτοί οι κανόνες μεταβιβάζονται στα παιδιά από τα πρώτα τους βήματα. Αυτό το φορτίο δεν επηρεάζει μόνο τις προσωπικές εμπειρίες, αλλά και τις ίδιες τις κοινωνικές σχέσεις.

Πολλές ιστορίες μάς θυμίζουν με οδυνηρό τρόπο γιατί η συναίνεση πρέπει να διδάσκεται καθαρά και ρητά, όχι να αφήνεται στην τύχη. Γιατί μόνο μέσα από την ισότητα, την επικοινωνία και την αμοιβαία συγκατάθεση το σεξ γίνεται πραγματικά απελευθερωτικό.

Η απελευθέρωση του σώματος δεν είναι υπόθεση ιδιωτική· είναι κοινωνική. Το ερωτικό δεν θα πάψει να είναι πολιτικό. Κι αν υπάρχει μια ευθύνη, είναι να αφήσουμε πίσω μας διαφορετικούς κώδικες, μια νέα κουλτούρα που δεν θα φοβάται να μιλήσει τη γλώσσα της επιθυμίας.

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.