H ομάδα του οργανισμού Steps δημιουργεί έναν κύκλο αλληλεγγύης με στόχο να στηρίζονται οι συνάνθρωποι μας που βρίσκονται σε κατάσταση δρόμου. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα από ανθρώπους για ανθρώπους.
Το Steps διακρίνεις τις δράσεις του σε τρία βασικά βήματα προς την αυτονομία. Το πρώτο είναι το Street Embrace, που απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο που βρίσκεται σε κατάσταση δρόμου και επιχειρεί με τη δική του συναίνεση και συμμετοχή, την ολιστική αντιμετώπιση του Κοινωνικού αποκλεισμού μέσα από ένα σύνολο ενεργειών. Tο δεύτερο είναι η Ιδιωτικότητα, το σπάσιμο του φαύλου κύκλου της απομόνωσης και του αποκλεισμού και η προσφορά στους ανθρώπους να βιώσουν ξανά το δικαίωμα της ιδιωτικότητας μέσα από προγράμματα φιλοξενίας. Το τρίτο βήμα είναι το Ανήκειν, όπου μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, την συμβουλευτική, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την κοινωνικοποίηση υπάρχει η επιδίωξη για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά να είναι αυτόνομος, ανεξάρτητος και να είναι ικανός να δημιουργεί σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Το δικαίωμα στο ανήκειν οφείλει να είναι αποτέλεσμα της αυτοδιάθεσης και των αλληλεπιδράσεων με τα άλλα μέλη της ομάδας.
Περισσότερα για τους τρόπους δράσεις και τα προγράμματα του Steps μπορεί κανείς να βρει αναλυτικά στο site του οργανισμού. Όμως το Olafaq συνάντησε τον Τάσο Σμετόπουλο, ιδρυτή του Steps και συντονιστή των δράσεων δρόμου, για να συζητήσει μαζί του τι σημαίνει να ζεις σε κατάσταση δρόμου και πώς οφείλουμε να προσεγγίζουμε αυτούς τους ανθρώπους με τον σεβασμό που αξίζει κάθε άνθρωπος που περνά δύσκολα στη ζωή του.
– Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σου με τους ανθρώπους που ζουν σε κατάσταση δρόμου και τι σε ώθησε να ιδρύσεις τον οργανισμό Steps;
Ήμουν στη χρήση γύρω στα 25 χρόνια. Η αρχή ήταν λίγο πιο «εγωιστική» λοιπόν, με την έννοια ότι επειδή ήταν ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου όλο αυτό ήθελα να κάνω κάτι σχετικά έχοντας την εμπειρία του τι σημαίνει να είσαι στιγματισμένος. Αυτό ήταν κάπου πίσω στο 2012. Προφανώς όλο αυτό εξελίσσεται και αρχίζει να φθίνει η προσωπική ανάγκη να κάνω κάτι με αφορμή το προσωπικό μου βίωμα. Αλλάζει λοιπόν μορφές και δεν σταματάει να αλλάζει το πώς και γιατί εμπλέκεσαι.
– Πώς προσεγγίζετε τους ανθρώπους;
Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε κατάσταση δρόμου δεν διαφέρουν ως άνθρωποι, από εμάς. Εξίσου κι εκείνοι παρατηρούν τον κόσμο γύρω τους, ίσως και πολύ περισσότεροι από ότι εμείς στη μέρα μας, γιατί η ζωή τους κυλά σε πιο αργό ρυθμό. Αυτό που πάντα έχει σημασία, που δεν αλλάζει και αφορά όλους είναι το πώς πλησιάζεις έναν άνθρωπο με ευγένεια και την αλήθεια σου. Αυτό σημαίνει να μη μπαίνεις στη διαδικασία να παίξεις ρόλους ή να παρουσιαστείς ως σωτήρας. Στο τέλος της ημέρας νομίζω ότι αυτό εκτιμούν οι άνθρωποι, το κατά πόσο θες να είσαι εκεί, ότι νοιάζεσαι να μάθεις και ότι είσαι διατεθειμένος να τους ακούσεις. Η αλήθεια είναι πώς όσο κι αν θέλουμε να κατανοήσουμε αυτό που βιώνει ένας άνθρωπος είναι κάτι που το βιώνει αποκλειστικά ο ίδιος και εμείς μπορούμε να αντιληφθούμε μόνο ένα μικρό κομμάτι του.
– Ποιοι άνθρωποι βρίσκονται στον δρόμο;
Είναι πολύ εύκολο να βρεθούμε όλοι στον δρόμο. Κατ’ αρχάς κανένας μας δεν έχει εκπαιδευτεί να διαχειρίζεται απώλειες και καταστάσεις ζόρικες. Ο κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του αντοχές, το δικό του χαρακτήρα και τη δική του ποιότητα. Όταν συμβαίνει κάτι δεν είναι αυτονόητο ότι όλοι θα σταθούν όρθιοι. Το αφήγημα «μα γιατί κάποιοι τα καταφέρνουν και δεν φτάνουν εκεί;» είναι μια εντελώς λάθος οπτική. Άλλωστε φροντίζεις να έχεις κοινωνικό κράτος ακριβώς γι’ αυτούς που δεν θα τα καταφέρουν μόνοι τους.
– Ποια είναι η βάση της λειτουργίας του Steps;
Εξ αρχής η ιδέα πίσω από το Steps ήταν να δημιουργήσουμε σχέσεις με τους ανθρώπους. Για να υπάρξει αυτό το μόνο που χρειάζεται είναι να έχουμε μια σταθερή, συχνή και συνεπή παρουσία. Για να γίνει αυτό δεν είναι απαραίτητα τα χρήματα. Έχουμε τη βάση αυτή οπότε ό,τι κι αν συμβεί θα συνεχίσουμε να είμαστε στους δρόμους. Από εκεί και πέρα, είναι πολλές και διαφορετικές οι ταχύτητες για να σταθεί κανείς μέσα σε όλο αυτό. Υπάρχουν σαφώς οι εντελώς πρακτικές ανάγκες όπως φαγητό, νερό, sleeping bag, υγρομάντηλα, αυτά που ονομάζουμε «kit μείωσης βλάβης» για τα παιδιά που κάνουν προβληματική χρήση ουσιών όπως και το να κλείσουμε ραντεβού σε έναν γιατρό, να βγάλουμε ταυτότητες, να συνοδεύσουμε ανθρώπους σε υπηρεσίες. Όλα αυτά ενώ είναι και πρακτικά ενισχύουν την σχέση που δημιουργούμε. Εμείς επικεντρωνόμαστε περισσότερο στο να πούμε στους ανθρώπους σε κατάσταση δρόμου «Μην περιμένεις. Κοίτα να βρεις και να αξιοποιήσεις το οτιδήποτε που σου προσφέρεται ανά στιγμή γιατί ουσιαστικά είσαι μόνος σου. Μόνος σου θα το παλέψεις». Το λέμε αυτό γιατί αυτή είναι η αλήθεια. Δεν θέλουμε να τους δώσουμε κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
– Κατάσταση δρόμου σημαίνει έλλειψη στέγης;
Δεν λείπει η στέγη ως στέγη, μόνο. Λείπει αυτό που κάποιοι το έχουμε βιώσει με διάφορους τρόπους, η ιδιωτικότητα. Ιδιωτικότητα σημαίνει στο τέλος της ημέρας να μπορώ να κλείσω μια πόρτα και να μείνω μόνος με τον εαυτό μου. Αυτό πολλές φορές δεν υπάρχει καν σε οικογένειες που θεωρητικά έχουν μια κανονικότητα στη ζωή τους. Γι’ αυτό τον λόγο δομές και ξενώνες δεν είναι ελκυστικοί για τους ανθρώπους αυτούς, αφού ούτε εκεί μπορούν να έχουν το συγκεκριμένο δικαίωμα˙ λειτουργούν ως ύστατη λύση συνήθως γιατί ήρθε χειμώνας και κάνει πάρα πολύ κρύο. Ακόμη και στην αστεγία υπάρχουν διαφορετικές ταχύτητες. Υπάρχουν αυτοί που βρίσκονται εντελώς στον δρόμο, κι αυτό είναι το πιο βίαιο. Υπάρχουν όμως και πολυμελείς οικογένειες που μένουν σε 40 τ.μ. χωρίς ρεύμα, χωρίς νερό. Για εμάς και αυτό είναι συνθήκη δρόμου, όπως και το να μένει κάποιος σε ακατοίκητο. Ξέρεις τι λέει η εμπειρία μας; Πλέον περνούν τα συνεργεία του δήμου και σφραγίζουν ή χτίζουν τα ακατοίκητα. Ε, σε μια εβδομάδα πάλι θα έχουν βρει άνθρωποι τον τρόπο να μπουν μέσα. Αυτή η δουλειά γίνεται: κλείνουν, ανοίγουν, ξανακλείνουν, ξανανοίγουν. Όσο έχεις τους ανθρώπους έξω αυτοί θα προσπαθούν να μπουν μέσα για να προφυλαχθούν.
– Υπάρχουν περιπτώσεις που πεθαίνουν άνθρωποι σε συνθήκες δρόμου και δεν το μαθαίνουμε ποτέ;
Φυσικά. Για πρώτη φορά έχω πληροφορίες και για αριθμούς. Από το καλοκαίρι μέχρι σήμερα ξέρουμε τουλάχιστον 8 ανθρώπους που έχουν πεθάνει σε κατάσταση δρόμου. Και αυτοί είναι όσοι ξέρουμε εμείς. Πιθανότατα ο αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος.
– Θα μπορούσαν να υπάρχουν λύσεις στον δημόσιο χώρο που να διευκόλυναν τη ζωή των ανθρώπων αυτών;
Εννοείται. Όταν στην Αθήνα δεν έχεις δημόσιες βρύσες τότε η μόνη λύση είναι να φροντίσεις με κάθε τρόπο να βρεις τουλάχιστον 50 λεπτά για μισό λίτρο νερό ή να επαφίεσαι στην καλή διάθεση του όποιου καταστηματάρχη να σου δώσει ένα ποτήρι νερό. Ας σκεφτούμε τι σημαίνει νερό για έναν άνθρωπο. Και δεν εννοώ καν για να πλυθεί, δεν συζητάω καν ότι δεν υπάρχουν δημόσια λουτρά και δημόσιες τουαλέτες. Λέω μόνο τι χρειάζεται για να μπορέσει να πιεί νερό ένας άνθρωπος.
– Όταν το περιβάλλον είναι τόσο εχθρικό για έναν άνθρωπο που ζει σε κατάσταση δρόμου πόσο εύκολο είναι να εμπιστευθεί ξανά ανθρώπους;
Έχουμε ανθρώπους που αρνούνται να πάνε σε νοσοκομεία γιατί έχουν βιώσει άσχημες καταστάσεις. Για παράδειγμα, αν μεταφέρουν έναν άνθρωπο από το κέντρο της Αθήνας στο Θριάσειο αυτός ο άνθρωπος θα αναγκαστεί όταν βγει να γυρίσει στο κέντρο με τα πόδια. Ή να μπει σε κάποιο Μέσο Μαζικής Μεταφοράς χωρίς εισιτήριο οπότε ενδεχομένως να αντιμετωπίσει τη βία ενός ελεγκτή. Και στο νοσοκομείο μπορεί λόγω της εικόνας του να μη λάβει την πρέπουσα φροντίδα. Δεν το λέω για να πω ότι είναι κακοί οι γιατροί αλλά επειδή το Εθνικό Σύστημα Υγείας έχει αφεθεί στην τύχη του και οι αντοχές έχουν μειωθεί. Οπότε αν ένας άνθρωπος το υποστεί αυτό μια, δυο φορές δεν θα εμπιστευθεί ποτέ ξανά να τον πάμε σε ένα νοσοκομείο.
– Στην ομάδα του Steps υπάρχουν επαγγελματίες ψυχικής υγείας για να στηρίξουν τους ανθρώπους αυτούς;
Ναι, υπάρχουν άνθρωποι σχεδόν από όλες τις ειδικότητες των κοινωνικών επιστημών και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Σε εμάς όμως δεν μπαίνει μπροστά αυτό. Δεν παίζει κανένα ρόλο τι κουβαλάς ως σπουδές και ως γνώση αν δεν μπορείς να επικοινωνήσεις. Το κυρίως ζητούμενο είναι όταν είσαι με τον άνθρωπο να μπορείς να επικοινωνήσεις και από εκεί και πέρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλα εργαλεία ώστε να γίνουν κάποια πράγματα. Δεν φτάνουν μόνα τους ούτε τα μάστερ, ούτε τα διδακτορικά.
– Τι λέτε σε όσους ανθρώπους έρχονται για να συμμετάσχουν στην ομάδα του Steps;
Στα παιδιά που έρχονται στα εκπαιδευτικά προγράμματα προκειμένου να ενταχθούν στην ομάδα τους λέμε να ξεχάσουν οποιαδήποτε προσδοκία. Αυτό που εμείς έχουμε να πάρουμε είναι στιγμές κατά τη διάρκεια της επαφής μας με τους ανθρώπους και τελειώνει εκεί. Αν έχεις προσδοκίες για το τι θα γίνει με έναν άνθρωπο την ίδια στιγμή αφήνεις τον άνθρωπο απέξω και χτίζεις ένα παράλληλο σύμπαν δικό σου με βάση τι εσύ θα ήθελες για εκείνον και έτσι παραμερίζεις τις δικές του ανάγκες. Επιπλέον, ο δρόμος είναι μια πολύ ιδιαίτερη και δύσκολη συνθήκη. Επίσης, είναι μια ζωντανή συνθήκη που αλλάζει από στιγμή σε στιγμή. Άρα η λογική είναι ότι πάντα πάμε βήμα βήμα. Ιδανικά ξέρουμε τι πρέπει να συμβεί όμως είναι άλλο τι ιδανικά πρέπει να γίνει και άλλη η πραγματικότητα. Να πω ένα απλό παράδειγμα, μπορεί να έχουμε χτίσει μια σχέση με έναν άνθρωπο, να έχει κάνει κι αυτός ένα αίτημα προς εμάς και εμείς να κάνουμε τις κατάλληλες κινήσεις και ξαφνικά να συλλαμβάνεται για μια εκκρεμότητα του παρελθόντος, που ίσως δεν τη θυμάται καν, και έτσι να βγει από το τοπίο. Είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο αυτό που κάνουμε. Αν μπορούμε να μιλήσουμε με κάποιο ποσοστό περίπου το 70% του πληθυσμού σε κατάσταση αστεγίας είναι εξαρτημένο από ουσίες. Οπότε αυτό που κάνουμε φέρει ιδιαίτερα έντονο συναισθηματικό φορτίο και γι’ αυτό συνήθως δεν βγάζουμε ανακοινώσεις ότι χρειαζόμαστε κόσμο. Πιο συχνά κάποιος μας ψάχνει, μας άκουσε από κάπου, μας βρίσκει. Προφανώς υπάρχει μια εκπαιδευτική διαδικασία ώστε να δοθεί και η πληροφορία και ο χρόνος σε κάθε άτομο που έρχεται να δει αν είναι όντως αυτό είναι κάτι που μπορεί να κάνει. Όλο αυτό θέλει συνέπεια. Είναι διαφορετικό να νομίζεις ότι μπορείς να κάνεις κάτι και άλλο να μπορείς και να αντέχεις να το κάνεις.
– Η Πολιτεία που βρίσκεται μέσα σε όλη αυτή την προσπάθεια;
Μέσα στα χρόνια αυτό που αντιλαμβανόμαστε είναι ότι η Πολιτεία δεν κοίταξε ποτέ το θέμα της αστεγίας από ενδιαφέρον αλλά μόνο από την οπτική του τι εξυπηρετεί την ίδια και αφήγημά της. Η προσέγγιση της Πολιτείας δεν είχε και έχει καμία σχέση με τις ανάγκες των ανθρώπων. Το πώς βρίσκονται εκεί είναι αποτέλεσμα και των πολιτικών που ασκούνται αλλά και μιας κοινωνίας ολόκληρης. Οι άνθρωποι σε κατάσταση δρόμου δεν μας έπεσαν μια μέρα από τον ουρανό πάνω στο κεφάλι μας. Αυτό το αποτέλεσμα «παράγεται».
– Άρα, τι πρέπει να γίνει;
Εάν δεν υπάρξει μια συνθήκη με απόφαση της Πολιτείας -και λέω της Πολιτείας γιατί σε αυτά τα ζητήματα δεν πρέπει να υπάρχει κομματισμός- που να περιλαμβάνει και την κοινωνία και που να στοχεύει να φροντίσει όσους μένουν πίσω, γιατί και αυτοί αποτελούν κομμάτι της, δε θα αλλάξει κάτι. Θα έχουμε φωτοβολίδες ανά διαστήματα και μόνο όταν εξυπηρετουν κάποιο κομματικό ή ατομικό συμφέρον. Τουλάχιστον το κομμάτι της δημόσιας υγείας και του κοινωνικού κράτους θα έπρεπε να είναι έξω από κάθε αντιπαράθεση. Αυτές οι δουλειές δεν γίνονται από ανθρώπους που απλώς ψάχνουν ένα μεροκάματο. Δεν λέω ότι αυτό είναι κακό αλλά αν η μόνη σου έννοια είναι να βρεις μια δουλίτσα για να μπορείς να «βγαίνεις» μην ασχοληθείς μ’ αυτό καλύτερα, καλύτερα για σένα και για τον άλλον.
– Υπάρχει καταγραφή των ανθρώπων σε κατάσταση δρόμου;
Όχι, δεν έχουμε. Θελήσαμε ποτέ να έχουμε; Γιατί αν κάνουμε μια αληθινή καταγραφή μετά κάτι θα πρέπει να κάνουμε μ’ αυτό. Υπάρχουν εκτιμήσεις, αλλά ποια σοβαρή Πολιτεία και κοινωνία το αφήνει σε εκτιμήσεις αν όντως θέλει να ασχοληθεί με αυτό το ζήτημα; Εμείς ως οργάνωση και όποια άλλη οργάνωση μπορούμε να δράσουμε σε πολύ μικρή κλίματα. Το Κράτος είναι αυτό που μπορεί να δουλέψει και να εφαρμόσει σε πολύ ευρύτερη κλίμακα αυτά που εμείς κάνουμε. Εμείς μπορούμε να κλείνουμε τρύπες και να είμαστε συνεπείς σε αυτό. Τη μεγάλη εικόνα δεν μπορούμε να την αλλάξουμε.
Info: https://steps.org.gr/
