Το Halloween που γνωρίζουμε σήμερα με τις στολές, τα «trick or treat» και την ατμόσφαιρα του μυστήριου, έχει τις ρίζες του σε έναν πανάρχαιο κέλτικο εορτασμό, ο οποίος στη συνέχεια μετασχηματίστηκε μέσα από τον ρωμαϊκό και χριστιανικό πολιτισμό και εξελίχθηκε στην καθημερινή γιορτή που βλέπουμε σήμερα. Για τους αρχαίους Κέλτες, η περίοδος που αντιστοιχούσε στο τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα δεν ήταν απλώς μία αλλαγή καιρού αλλά μια σημαντική στιγμή μετάβασης. Το Samhain («Σάουιν») ήταν μια από τις σημαντικότερες γιορτές των αρχαίων Κελτών, που ζούσαν κυρίως στη σημερινή Ιρλανδία, τη Σκωτία και τμήματα της Ουαλίας. Η λέξη σημαίνει «τέλος του καλοκαιριού» και η γιορτή σήμαινε τη μετάβαση από τη φωτεινή, παραγωγική περίοδο στο σκοτεινό, ψυχρό μισό του χρόνου. Οι Κέλτες πίστευαν ότι τη νύχτα της 31ης Οκτωβρίου, τα όρια ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών γίνονταν ασαφή, επιτρέποντας στις ψυχές να περιπλανώνται στη Γη. Κατά τη διάρκεια του Samhain, οι άνθρωποι άναβαν τεράστιες φωτιές για να κρατήσουν μακριά τα κακά πνεύματα και να τιμήσουν τους προγόνους τους. Οι ιερείς, οι Δρυΐδες, τελούσαν τελετές μαντείας, προσπαθώντας να προβλέψουν τον χειμώνα που ερχόταν. Ήταν μια εποχή φόβου αλλά και σεβασμού, μια στιγμή περισυλλογής για τη φθορά, τη γη και τον κύκλο της ζωής.

Πολλές από τις σημερινές συνήθειες του Halloween προέρχονται από εκείνες τις αρχαίες πρακτικές. Οι Κέλτες φορούσαν μάσκες και φορέματα φτιαγμένα από δέρματα ζώων, πιστεύοντας ότι έτσι θα μπορούσαν να ξεγελάσουν τα κακοποιά πνεύματα ή να τα αποτρέψουν από το να τους βλάψουν. Αυτή η συνήθεια θεωρείται ο πρόδρομος των σημερινών μεταμφιέσεων. Ακόμη και η συνήθεια να αφήνουμε προσφορές ή φαγητό έξω από τα σπίτια μας είχε τότε πνευματική διάσταση, ήταν ένας τρόπος να καλοπιάσουν τις ψυχές που περιπλανιόνταν ή να τιμήσουν τα πνεύματα των προγόνων. Έτσι, το «trick or treat» της σύγχρονης εποχής έχει ρίζες σε ένα πανάρχαιο τελετουργικό συμφιλίωσης με το υπερφυσικό. Κατά τις τελετουργίες της βραδιάς αυτής άναβαν φωτιές σε λόφους και τάφρους, έκαναν θυσίες και διεξήγαγαν μαντικές τελετές και πρακτικές, για παράδειγμα, έριχναν καρύδια στη φωτιά για να προβλέψουν τις ερωτικές σχέσεις που θα έφερνε το μέλλον ή έπαιζαν με μήλα, που συμβόλιζαν κυρίως την εύφορη συνέχεια της εποχής που έρχεται.

Όταν οι Ρωμαίοι βρίσκονταν στην κατάκτηση κέλτικων περιοχών, έφεραν μαζί τους και τις δικές τους τελετές προς τιμή των νεκρών αλλά και της θεάς των φρούτων της συγκομιδής, της Pomona. Πρόκειται για μία σύνθεση πολιτισμών και κάποια απ’ αυτά τα στοιχεία του ρωμαϊκού τελετουργικού φαίνεται να ενσωματώθηκαν στο Samhain. Στη συνέχεια, με την εξάπλωση του χριστιανισμού, η Εκκλησία προσπάθησε να ενσωματώσει ή να υποκαταστήσει παγανιστικές εορτές. Έτσι, η μέρα «Όλων των Αγίων» (All Saints’ Day) καθιερώθηκε την 1η Νοεμβρίου και η νύχτα πριν 31 Οκτωβρίου, ονομάστηκε «Εσπέρα Όλων των Αγίων» (All Hallows Eve). Από αυτήν την ονομασία προήλθε και η λέξη «Halloween».

Αξίζει να σημειωθεί πως την εποχή που η Εκκλησία έκανε αυτές τις αλλαγές, τουλάχιστον μέχρι τον 11ο αιώνα, υπήρχαν ήδη στην λαϊκή παράδοση έθιμα που θυμίζουν το σημερινό «κόλπο ή κέρασμα» το λεγόμενο trick or treat, γιατί γνωρίζουμε πως οι φτωχοί η «ψυχές των νεκρών» γύριζαν στις πόρτες και ζητούσαν φαγητό, κάτι ψωμάκια γνωστά ως «soul cakes» με αντάλλαγμα προσευχές για τους αποθανόντες. Με τον καιρό, ο εορτασμός άρχισε να γίνεται βασικό κομμάτι των νεώτερων πολιτισμών και γιορτάζεται κάθε χρόνο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο εορτασμός του Halloween έλαβε τεράστια έξαρση τον 19ο και 20ο αιώνα, κυρίως μέσα από την μετανάστευση των Ιρλανδών και των Σκωτσέζων στην Αμερική, φέρνοντας μαζί τους παραδόσεις όπως η μεταμφίεση και τα παιχνίδια με τα μήλα.

Από την Ευρώπη στην Αμερική

Το Halloween ταξίδεψε πέρα από τον Ατλαντικό μαζί με τους Ιρλανδούς και Σκωτσέζους μετανάστες τον 19ο αιώνα. Εκεί, στις Ηνωμένες Πολιτείες, εξελίχθηκε σταδιακά σε μια λαϊκή γιορτή με κοινωνικό χαρακτήρα, λιγότερο μυστικιστική και περισσότερο εορταστική. Οι κολοκύθες αντικατέστησαν τα αρχικά γογγύλια των Κελτών, στα οποία οι άνθρωποι χάρασσαν πρόσωπα για να διώξουν τα κακά πνεύματα – έτσι γεννήθηκε το περίφημο Jack-o’-Lantern.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το Halloween είχε πια γίνει μια οικογενειακή γιορτή με παρελάσεις, πάρτι και παιχνίδια. Το στοιχείο του «φόβου» παρέμεινε, αλλά μετατράπηκε σε μια παιχνιδιάρικη εμπειρία, ένα μείγμα μαγείας και φαντασίας για μικρούς και μεγάλους.

Το νόημα πίσω από τη μάσκα

Αν και σήμερα το Halloween έχει εμπορικό χαρακτήρα και συνδέεται περισσότερο με διασκέδαση παρά με πνευματικότητα, οι αρχαίες του ρίζες εξακολουθούν να καθρεφτίζονται στα σύμβολα και στις συνήθειές του. Το σκοτάδι, τα φαντάσματα, η μεταμφίεση, όλα εκφράζουν την αιώνια ανθρώπινη ανάγκη να κατανοήσει, να αποδεχθεί και να εξορκίσει τον φόβο του αγνώστου και του θανάτου. Η νύχτα του Halloween, είτε τη βλέπουμε ως παραμυθένια γιορτή είτε ως μυστικιστική τελετουργία, παραμένει ένας ζωντανός σύνδεσμος ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Είναι η υπενθύμιση ότι κάθε τέλος φέρνει μια νέα αρχή, όπως ακριβώς και το Samhain, η γιορτή που σημάδευε τη λήξη του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα, του σκότους, αλλά και της ελπίδας για το φως που θα επιστρέψει.

Σήμερα, το Halloween έχει γίνει μια παγκόσμια γιορτή με εμπορική και ψυχαγωγική διάσταση,με βόλτες με κοστούμια, με στολισμούς με κολοκύθες και φαντάσματα, «κόλπα» και γλυκίσματα για τα παιδιά. Ωστόσο, από πίσω κρύβεται ένας μακρύς πολιτισμικός δρόμος που ξεκινά από την ανάγκη των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν τη μετάβαση του έτους, την αβεβαιότητα του κρύου και της νύχτας, την επαφή με το υπερφυσικό, και το συλλογικό άγχος για το θάνατο και τη ζωή.

Οι αρχαίες τελετουργίες του Samhain, με τον φόβο αλλά και με την αγάπη για τη φιλοξενία προς τις ψυχές, συνδυάζουν την κοινωνική συνοχή, όπως το κοινοτικό γεύμα και η τελετή με μαντικές πρακτικές και συμβολισμούς που εξέφραζαν τους φόβους των ανθρώπων για το άγνωστο. Αυτός ο πυρήνας, μεταμορφώθηκε και μεταβιβάστηκε μέσα από τους αιώνες, πρώτα στην ρωμαϊκή κουλτούρα, μετά στην χριστιανική και τελικά βούτηξε βαθιά στην σκανδαλώδη αλλά ευχάριστη εορταστική μορφή που γνωρίζουμε σήμερα ως Halloween.

Κάτω από τη χρωματιστή και διασκεδαστική επιφάνεια του Halloween βρίσκεται η μνήμη μιας εποχής όπου η νύχτα και η αλλαγή του έτους ήταν στιγμή φόβου. Η υιοθέτηση και η μετατροπή παλαιών τελετουργιών, από τον «κατακλυσμό του σκοταδιού» που ερχόταν με τον χειμώνα, έως την ανάγκη να τιμηθούν οι νεκροί και να συγκροτηθεί η κοινότητα, άλλαξαν μορφή αλλά δεν εξαφανίστηκαν. Αυτά τα «μικρά» άγνωστα κομμάτια του παρελθόντος είναι το μήνυμα που φέρει η γιορτή του Halloween, ζώντας τη μετάβαση, τιμώντας το παρελθόν, και κοιτάζοντας ταυτόχρονα το μέλλον με ένα μυστήριο να το καλύπτει.

Έτσι, όταν φορέσεις το κοστούμι σου, στολίσεις την κολοκύθα ή πάρεις ένα γλυκό την 31η Οκτωβρίου, θυμήσου πως η ρίζα αυτής της γιορτής φτάνει χιλιάδες χρόνια πίσω, σε φωτιές σε λόφους, σε μάσκες για να ξεγελάσεις τα φαντάσματα, σε μήλα και καρύδια που «προφητεύουν» αγάπες και μοίρα και όλα αυτά εμπεριέχονται μέσα στην πολύχρωμη, σύγχρονη γιορτή που λέγεται Halloween.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News