Η Οφηλία είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς χαρακτήρες του Shakespeare. Η ηρωΐδα από το σαιξπηρικό έργο “Άμλετ”, έχει εμπνεύσει αρκετούς καλλιτέχνες, ενώ δεκάδες μελέτητες έχουν ενασχολήθει με την ιστορία της και έχουν γίνει αρκετές ψυχογραφήσεις για αυτήν. Ο ζωγράφος, John Everett Millais, αναπαρίστασε τον τραγικό θάνατό της στον διάσημο ομώνυμό πίνακά του, ενώ και άλλοι ζωγράφοι έχουν καταπιαστεί με την αναπαράστασή της. Η εικόνα του Millais με τον τραγικό θάνατο της Οφηλίας, καθώς πέφτει στο ρέμα και πνίγεται, είναι μια από τις πιο γνωστές εικονογραφήσεις από τον Άμλετ.

Ποια ήταν η Οφηλία;

Η Οφηλία αποτελεί χαρακτήρα του Άμλετ, έργο του William Shakespeare. Η κοπέλα οδηγείται στην τρέλα, όταν ο πατέρας της δολοφονείται από τον αγαπημένο της, Άμλετ. Αδυνατώντας να διαχειριστεί το τραγικό γεγονός, η ίδια πεθαίνει σε νεαρή ηλικία αφού την έχουν κυριεύσει η τρέλα και το πένθος. Ο θάνατός της γίνεται γνωστός από τη συζήτηση μεταξύ της βασίλισσας Γερτρούδης και του αδερφού της Οφηλίας, Λαέρτη. Η Γερτρούδη περιγράφει πώς η κοπέλα έπεσε στο ποτάμι καθώς μάζευε λουλούδια και σιγά σιγά πνίγηκε τραγουδώντας. Τα γεγονότα που απεικονίζονται στην Οφηλία του Μίλε δεν αναπαριστώνται στη σκηνή.

Η Οφηλία στον πίνακα του Millais

Ο Millais ξεκίνησε το φόντο τον Ιούλιο του 1851, στο Ewell του Surrey. Σύμφωνα με τους στόχους της Προραφαηλιτικής Αδελφότητας, ζωγράφιζε με στενή παρατήρηση της φύσης. Ο Millais διαπίστωσε γρήγορα ότι μια τόσο έντονη παρατήρηση σε εξωτερικό χώρο, του δημιουργουργούσε προβλήματα. Οι πιο μυώδεις μύγες, σύμφωνα με τον ίδιο, εξερευνούσαν το ανθρώπινο σώμα του κατά τη διάρκεια του έργου του. Παράλληλα, αντιμετώπιζε ακραίες καιρικές συνθήκες: “κινδυνεύω επίσης να με παρασύρει ο άνεμος στο νερό και να έρθω σε επαφή με τα συναισθήματα της Οφηλίας όταν η εν λόγω κυρία βυθίστηκε στον λασπώδη θάνατο”, ενώ παρομοιάσε τις συνθήκες τις ζωγραφικής με δολοφονία “σίγουρα η ζωγραφική ενός πίνακα κάτω από τέτοιες συνθήκες θα ήταν μεγαλύτερη τιμωρία για έναν δολοφόνο από τον απαγχονισμό”.

Η Οφηλία είναι ένα από τα πιο δημοφιλή έργα των Προραφαηλιτών στη συλλογή της Tate. Οι Προραφαηλίτες επικεντρώθηκαν σε σοβαρά και σημαντικά θέματα και ήταν περισσότερο γνωστοί για τη ζωγραφική θεμάτων από τη σύγχρονη ζωή και τη λογοτεχνία, χρησιμοποιώντας συχνά ιστορικά κοστούμια. Ζωγράφιζαν απευθείας από την ίδια τη φύση, όσο το δυνατόν πιο αληθινά και με απίστευτη προσοχή στη λεπτομέρεια.

Ο Millais ζωγράφισε την Οφηλία, μεταξύ 1851 και 1852, σε δύο διαφορετικές τοποθεσίες. Πρώτα, ζωγράφισε το τοπίο του πίνακα σε εξωτερικό χώρο, δίπλα στον ποταμό Hogsmill, ενώ η μορφή της Οφηλίας προστέθηκε αργότερα. Την εποχή που ο Millais ζωγράφιζε, ήταν σύνηθες για τους καλλιτέχνες να εργάζονται έξω για να δημιουργήσουν σκίτσα. Στη συνέχεια τα έπαιρναν πίσω στο στούντιό τους και τα χρησιμοποιούσαν ως αναφορά για να δημιουργήσουν έναν μεγαλύτερο τελικό πίνακα. Ωστόσο, ο Millais και οι προραφαηλίτες φίλοι του ολοκλήρωναν τους πίνακές τους έξω στην ύπαιθρο, πράγμα ασυνήθιστο για την εποχή.

Ο Millais δεν έδωσε στον εαυτό του τόσο χρόνο για να ζωγραφίσει τη μορφή της Οφηλίας όσο για να ζωγραφίσει το τοπίο. Παραδοσιακά, το τοπίο συχνά θεωρούνταν το λιγότερο σημαντικό μέρος της ζωγραφικής και επομένως ζωγραφιζόταν δεύτερο. Ο Millais και οι προραφαηλίτες πίστευαν ότι το τοπίο ήταν εξίσου σημαντικό με τη μορφή, και έτσι για την Οφηλία, ζωγραφίστηκε πρώτο.

Τα περισσότερα από τα φυτά που υπάρχουν στον πίνακα, έχουν συμβολική σημασία. απεικονίζονται με επιμελή βοτανική λεπτομέρεια. Τα τριαντάφυλλα που βρίσκονται κοντά της,  παραπέμπουν στον αδελφό της, τον Λαέρτη που την αποκάλεσε “τριαντάφυλλο του Μαΐου”. Η ιτιά, η τσουκνίδα και η μαργαρίτα συνδέονται με την εγκαταλελειμμένη αγάπη, τον πόνο και την αθωότητα. Οι πανσέδες παραπέμπουν στη μάταιη αγάπη. Οι βιολέτες, τις οποίες η Οφηλία φοράει σε αλυσίδα γύρω από το λαιμό της, αντιπροσωπεύουν την πίστη, την αγνότητα ή το θάνατο των νέων, οποιαδήποτε από τις οποίες σημασίες θα μπορούσαν να ισχύουν εδώ. Οι λησμονημένες παπαρούνες που επιπλέουν στο νερό, σηματοδοτούν τον θάνατο. 

Το μοντέλο του Millais ήταν μια νεαρή γυναίκα δεκαεννέα ετών, η Elizabeth Siddall. Την ανακάλυψε ο φίλος του, Walter Deverell, που εργαζόταν σε ένα κατάστημα καπέλων. Αργότερα παντρεύτηκε έναν από τους φίλους του Millais, τον Dante Gabriel Rossetti, το 1860. Η αληθοφάνεια ήταν μέλημα για τον ζωγράφο, για αυτό η Elizabeth παρίστανε την Οφηλία που πνίγεται στο ποτάμι. Μπορεί η αναπαράσταση να μην έγινε στο ποτάμι, ωστόσο έγινε σε εσωτερικό χώρο, στο στούντιό του στην οδό Gower στο Λονδίνο.

Η Elizabeth, έχοντας ως στόχο την αληθοφάνεια, πόζαρε για τον Millais μέσα σε μια μπανιέρα γεμάτη νερό, για τέσσερις μήνες! Προκειμένου να διατηρηθεί το νερό ζεστό, τοποθετήθηκαν από κάτω μερικές λάμπες πετρελαίου. Οι λάμπες έσβηναν, με αποτέλεσμα το νερό να κρυώνει. H Elizabeth, μη μπορώντας να αντέξει τη θερμοκρασία του νερού, μία μέρα έπαθε υποθερμία και λιποθύμησε.

Καθώς δεν υπήρχε Εθνική Υπηρεσία Υγείας ή άμεσα διαθέσιμα φάρμακα, η Elizabeth περιθάλφθηκε από έναν ιδιώτη γιατρό που πλήρωσε ο πατέρας της. Αυτός, στη συνέχεια, φανερά θυμωμένος για ην αρρώστια της κόρης του, διέταξε τον Millais να πληρώσει τους πενήντα ιατρικούς λογαριασμούς. Κατά τη διάρκεια της διαδικασία, η Elizabeth φορούσε ένα πολύ ωραίο ασημένιο κεντημένο φόρεμα που αγόρασε ο Millais από ένα μεταχειρισμένο κατάστημα για τέσσερις λίρες.

Ωστόσο, το περιστατικό με τη μπανιέρα, αν και στα 19 έτη της, μάλλον την ακολούθησε σαν κατάρα. Στα 32 της, αρρώστησε βαριά και πέθανε από πνευμονία, αιτία θανάτου που θα μπορούσε να της είχε συμβεί και κατά την αναπαράσταση της Οφηλίας.

Ήταν η Οφηλία πραγματικό πρόσωπο;

Κι όμως σύμφωνα με ευρύματα ο σαιξπηρικός χαρακτήρας, βασίζεται σε υπαρκτό πρόσωπο. Πρόκειται για την Jane Shaxspere, που ήταν μόλις δυόμισι ετών όταν πέθανε, μαζεύοντας “yellow boddles” ή καλαμποκιές. Ο ιστορικός Steven Gunn, από τη σχολή της Οξφόρδης, βρήκε την έκθεση του ιατροδικαστή από το 1569. Μάλιστα, πολλοί υποστηρίζουν ότι ο συγγραφέας είχε συγγενική σχέση μάζι της, αφού η ορθογραφία του επωνύμου του ήταν πολύ συγκεκρίμενη για την εποχή του, ενώ υπάρχουν παραλλαγές ακόμη και στην ίδια του την υπογραφή. Ωστόσο, η φημολογούμενη συγγένεια, παραμένει εικασία.

Η Emma Smith, της σχολής Αγγλικής γλώσσας και λογοτεχνίας, αναφέρει σχετικά με τη συγγένεια ότι: “Ακόμη και αν η Jane Shaxspere δεν ήταν συγγενής του θεατρικού συγγραφέα, η ηχώ των ονομάτων τους μπορεί κάλλιστα να σήμαινε ότι αυτή η ιστορία έμεινε στο μυαλό του. Είναι μια καλή υπενθύμιση ότι, ενώ τα έργα του Σαίξπηρ αντλούν από καλά μαρτυρημένες λογοτεχνικές πηγές, συχνά έχουν επίσης ρίζες στο κουτσομπολιό, τα εγκόσμια και τις οικιακές λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής“.

Ο Shakespeare ήταν, μόλις, πέντε ετών όταν πέθανε η Jane Shaxspere. Είναι πολύ πιθανό, αν έμαθε αυτό το τραγικό γεγονός να έγραψε μέσα του σε αυτή την τρυφερή ηλικία. Οι ακαδημαϊκοί πιστεύουν, ότι το κορίτσι μπορεί να ενέπνευσε τη μοίρα του χαρακτήρα του συγγραφέα, της Οφηλίας, μιας από τις πιο διάσημες τραγικές ηρωίδες.

Ο τόπος του θανάτου του κοριτσιού, το Upton Warren στον ποταμό Salwarpe, απείχε μόλις 20 μίλια από το πατρικό σπίτι του Shakespeare στο Stratford-upon-Avon, ιστορικοί του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης εικάζουν ότι ο θεατρικός συγγραφέας θα μπορούσε να έχει ακούσει για το γεγονός και 40 χρόνια αργότερα να έγραψε τον Άμλετ.

Ο ιατροδικαστής, Henry Feeld, αναγράφει στην αναφορά του σχετικά με τον θάνατό της: “Εξαιτίας της συλλογής και της εκμετάλλευσης ορισμένων λουλουδιών που ονομάζονται “yellow boddles” και φύονται στην όχθη ενός συγκεκριμένου μικρού καναλιού στο Upton aforesaid που ονομάζεται Upton myll pond – η ίδια η Jane Shaxspere την εν λόγω 16η Ιουνίου περίπου την 8η ώρα μετά το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, έπεσε ξαφνικά και από ατυχία στο ίδιο μικρό κανάλι και πνίγηκε στο προαναφερθέν μικρό κανάλι- και τότε και εκεί πέθανε αμέσως. Τα προαναφερθέντα λουλούδια ήταν η αιτία του θανάτου της προαναφερθείσας Τζέιν- και δεν αξίζουν τίποτα”.

Ο Steven Gunn, από την ιστορική σχολή της Οξφόρδης, τόνισε ότι υπήρχαν και άλλες περιπτώσεις θανάτου όπως της Jane: “Η λεπτομέρεια με την οποία αναφέρθηκε ο θάνατος της Jane Shaxspere υποδηλώνει ότι οι θάνατοι των παιδιών άξιζαν προσεκτικής εξέτασης. Άλλα νεαρά κορίτσια αναφέρονται ομοίως ότι πνίγηκαν όταν μάζευαν λουλούδια. Ήταν μεγάλη έκπληξη να βρούμε την καταχώρηση της Τζέιν Σάξπιρ στις εκθέσεις του ιατροδικαστή – μπορεί να είναι απλώς μια σύμπτωση, αλλά οι δεσμοί με την Οφηλία είναι βασανιστικοί“.