Ο Νέλσον Μαντέλα ο αγωνιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γεννήθηκε στις 18 Ιουλίου του 1918 στο χωριό Μβέζο της Νότιας Αφρικής και έφυγε στις 5 Δεκεμβρίου 2013. Αγωνίστηκε ενάντια στις ανισότητες και τις διακρίσεις, έμεινε φυλακισμένος για 27 χρόνια, έγινε ο πρώτος έγχρωμος, δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, έδωσε μάχη με το ρατσισμό μέχρι το τέλος. Ο Νέλσον Μαντέλα έγινε σοφός μέσα από τις δύσκολες εμπειρίες του,  τις προσωπικές και συλλογικές μάχες και το όραμά του. Μεγάλος αλλά συνάμα ταπεινός.

Η 18η Ιουλίου, ημέρα γενεθλίων του, αποτελεί εξαιρετική αφορμή για να θυμηθούμε τα ιδανικά για τα οποία μαχόταν: ειρήνη, ισότητα, αλτρουισμός, δικαιοσύνη.

Υπήρξε ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, και πέθανε σε ηλικία 95 ετών. Οι φόβοι της Νότιας Αφρικής, του έθνους που κάποτε ήταν βαθιά διχασμένο ως προς τις αντιλήψεις του για τον Μαντέλα, με τον θάνατό του έγιναν πραγματικότητα. Αυτός ο άνθρωπος, που ενέπνευσε τρόμο στο λευκό καθεστώς του απαρτχάιντ, το οποίο τον χαρακτήρισε «τρομοκράτη» και τον φυλάκισε για 27 χρόνια, ενέπνευσε τέτοια αγάπη που η μεγαλύτερη ανησυχία της Νότιας Αφρικής ήταν να τον χάσει.

Η παρουσία του ήταν ένας συνεχής φάρος ελπίδας και καθοδήγησης καθώς η Νότια Αφρική πάλευε με τους εσωτερικούς της δαίμονες για να επιτύχει δικαιοσύνη και μια δίκαιη κοινωνία που αποτελούσε και το όραμα του Μαντέλα.

Το 1964, ο Μαντέλα καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη με την κατηγορία της υποκίνησης σε σαμποτάζ, της προδοσίας και της βίαιης συνωμοσίας κατά του νοτιοαφρικανικού καθεστώτος. Χαρακτηρίστηκε ως ηγέτης του «swart gevaar» (όρος στα Αφρικάανς που κυριολεκτικά σημαίνει μαύρος κίνδυνος). Αυτή ήταν και η κυρίαρχη αντίληψη που επικρατούσε στην λευκή μειονότητα σχετικά με την πολιτική και φυσική απειλή που αποτελούσαν οι μαύροι που ζούσαν δίπλα τους.

Η περιγραφή της μάχης για την πολιτική εξουσία στη Νότια Αφρική ως μάχης μεταξύ λευκών και μαύρων είναι μια υπεραπλούστευση της πρόκλησης που αντιμετώπισε ο Μαντέλα όταν εν τέλει απελευθερώθηκε. Το να κατανοήσουμε την ποικιλομορφία αυτού του έθνους καθίσταται απαραίτητο ώστε να κατανοήσουμε το θαύμα που πέτυχε ο Μαντέλα και τελικά έγινε ένα παγκόσμιο σύμβολο ενός  ανθρώπου που θαυμάστηκε και αγαπήθηκε για τη συμπόνια και την ακεραιότητά του.

Η Νότια Αφρική δεν είναι μόνο μαύρη και λευκή, αλλά αποτελείται από ανθρώπους με εθνοτικές καταβολές που ξεκινούν από τους ιθαγενείς Khoikhoi (οι οποίοι ζούσαν στο νότιο άκρο της Αφρικής για χιλιετίες), εθνοτικές καταβολές από τη βόρεια και ανατολική Αφρική, την Ευρώπη, την Ασία και την Ινδία. Και υπάρχουν και εκείνοι των οποίων η εθνικότητα είναι μικτή. Προσθέστε σε όλα αυτά τις θρησκευτικές, πολιτιστικές, γλωσσικές και φυλετικές διαφορές, καθώς και τις μυριάδες πολιτικές πεποιθήσεις.

Κατά τη διάρκεια του απαρτχάιντ, υπήρχαν εκείνοι που νοιάζονταν μόνο για τον αφρικανικό γηγενή πληθυσμό, υπήρχαν κομμουνιστές και δημοκράτες και αυτονομιστές. Παράλληλα, δεν υποστήριζαν όλοι οι λευκοί το απαρτχάιντ. Το πιο επιφανές μέλος του επίσημα αναγνωρισμένου κόμματος της αντιπολίτευσης ήταν μια λευκή Εβραία, η Helen Suzman. Πολλοί λευκοί ήταν μέλη του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC) και πολλοί μαύροι θεωρούσαν ότι το μέλλον τους βρισκόταν σε μια συμμαχία με το καθεστώς του απαρτχάιντ.

Οι ψίθυροι για την απελευθέρωση του Μαντέλα άρχισαν τη δεκαετία του 1980. Αυτή υπήρξε επίσης μια δεκαετία βίαιων αναταραχών. Λίγα πράγματα ήταν γνωστά τότε για τον άνθρωπο που ήταν φυλακισμένος στο νησί Ρόμπεν. Όλες οι πληροφορίες γι’ αυτόν είχαν αποσιωπηθεί ανηλεώς από το καθεστώς, γεγονός που με ειρωνικό τρόπο ενίσχυε την μυθοποίησή του. Η εικόνα του περιβαλλόταν από μια πολύπλοκη μυθολογία: ήταν μάρτυρας, σωτήρας, εκδικητής ή καταστροφέας.

Στην πραγματικότητα όμως οι Νοτιοαφρικανοί γνώριζαν την αληθινή καρδιά του ανθρώπου που ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι του προς την ελευθερία μια ηλιόλουστη μέρα του Φεβρουαρίου του 1990; Και καθώς εισερχόταν σε μια νέα ιστορική πραγματικότητα, ο ίδιος μπορούσε να αφουγκραστεί το συντριπτικό βάρος των αντικρουόμενων προσδοκιών του έθνους και ενός άγρυπνου πλανήτη.

Όταν ο Νέλσον Μαντέλα στάθηκε μπροστά στα κτίρια της Ένωσης το 1994, πέτυχε κάτι που ήταν αδιανόητο μια δεκαετία νωρίτερα: έγινε ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής.

Ο Μαντέλα είχε ένα όραμα που φάνταζε ακατόρθωτο: να ενώσει ένα τραυματισμένο, διχασμένο, θυμωμένο και φοβισμένο έθνος. Πολλοί περίμεναν ότι η προεδρία του θα έφερνε εκδίκηση, αντίποινα και εμφύλιο πόλεμο. Αντ’ αυτού, το μήνυμά του ήταν μήνυμα συμφιλίωσης και συγχώρεσης.

Στην αρχή οι λευκοί περίμεναν ότι θα «οδηγούνταν προς τη θάλασσα» -μια συνηθισμένη απειλή- και οι ακτιβιστές του αγώνα για ελευθερία περίμεναν τιμωρία για τα χρόνια που υπέφεραν κάτω από το ζυγό του απαρτχάιντ. Πώς θα μπορούσε ένας άνθρωπος που είχε υποφέρει για τόσο πολύ καιρό να μην θέλει εκδίκηση για τον ίδιο αλλά και για το λαό του;

Εντούτοις ο Μαντέλα εξέπληξε τους πάντες επειδή πίστευε ότι ο ρόλος του ήταν να οδηγήσει τους πάντες στην «ιερή γη» όπως έλεγε. Το μήνυμα της ηγεσίας του ήταν συνεπές τα τελευταία 23 χρόνια- οι αξίες και οι πεποιθήσεις του σταθερές και αταλάντευτες, ενώ περπατούσε έναν μακρύ, κακοτράχαλο ανηφορικό δρόμο. Είναι εξαιρετικό το γεγονός ότι με τη δύναμη της προσωπικότητας και της θέλησής του, οδήγησε το έθνος μακριά από το χείλος του πολέμου και ενέπνευσε την ιδέα της ειρήνης και της ελπίδας.

Το μήνυμα του Μαντέλα ρίζωσε σιγά-σιγά στην κοινωνία της Νότιας Αφρικής και για πρώτη φορά η χώρα έγινε γνωστή ως το «Έθνος του Ουράνιου Τόξου», σύμφωνα με τα λόγια του Αρχιεπισκόπου Desmond Tutu, «ένα σύμβολο αποδοχής και υπερηφάνειας για την πολιτισμική της ποικιλομορφία.

Η έκταση της πίστης στον Μαντέλα ήταν αναμφισβήτητη όταν παραιτήθηκε από την προεδρία το 1999. Συλλογικά, οι Νοτιοαφρικανοί φοβήθηκαν ότι η χώρα θα βυθιζόταν και πάλι σε αναταραχή χωρίς το σταθερό χέρι του στο τιμόνι. Και όμως δεν συνέβη αυτό – ίσως λόγω του ότι η ψύχραιμη παρουσία του Μαντέλα παρέμεινε μια σταθεροποιητική επιρροή στο παρασκήνιο. Η χώρα πίστευε ότι μπορούσε ακόμη να στραφεί σε αυτόν σε δύσκολες στιγμές.

Τώρα όμως τα τελευταία 9 χρόνια η Νότια Αφρική προσπαθεί να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι ο άνθρωπος που έγινε παγκόσμιο είδωλο και σύμβολο ηθικής την εγκατέλειψε για πάντα. Βιώνει ξανά τα ίδια φοβικά συναισθήματα. Στο παρελθόν, οι Νοτιοαφρικανοί απέφευγαν να μιλούν για τον θάνατο του «πατέρα του έθνους».

Η σημερινή μέρα, ημέρα γενεθλίων του Νέλσον Μαντέλα, έχει ανακηρυχθεί από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημέρα Μαντέλα. Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος και πολιτικός πάλεψε σε όλη του τη ζωή για την ισότητα, έχοντας ως πυξίδα ζωής την αγάπη του για τη χώρα και τον λαό του και την προσήλωση του στις αξίες της Δημοκρατίας, της Ελευθερίας και της Ειρήνης.

Υπήρξε μια προσωπικότητα που ενέπνευσε εκατομμύρια ανθρώπους, όντας ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής μετά την πτώση του Απαρτχάιντ και η λάμψη του δεν έσβησε με τον θάνατο του. Όπως άλλωστε συμβαίνει με όλους τους πραγματικά σπουδαίους. Σίγουρα ο Νέλσον Μαντέλα έχει μείνει στην ιστορία ως ένα παγκόσμιο σύμβολο που εμπνέει τον κάθε άνθρωπο να κάνει τη διαφορά και να βάλει το λιθαράκι του για την μεγάλη αλλαγή που θέλει να δει στον κόσμο. Σίγουρα η πολιτική του κληρονομιά με πυξίδα την αγάπη και την ισότητα θα συνεχίζει να πηγαίνει τον κόσμο μας μπροστά, ό,τι και να γίνει.

“Η φτώχεια, όπως και η δουλεία και το απαρτχάιντ, δεν οφείλονται στην φύση αλλά στον άνθρωπο. Η καταπολέμησή της δεν είναι πράξη φιλανθρωπίας, είναι πράξη δικαιοσύνης”.

«Ο νέος κόσμος θα δημιουργηθεί, όχι από εκείνους που στέκονται μακριά, με τα χέρια σταυρωμένα, αλλά απ’ όσους βρίσκονται στο πεδίο της μάχης, έχουν ρούχα σχισμένα από τις καταιγίδες και σώματα τσακισμένα από τον αγώνα.»

«Πάντα δείχνει αδύνατο, μέχρι να γίνει».

«Η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό όπλο για να αλλάξεις τον κόσμο».

«Αν μπορούν να μάθουν να μισούν, τότε μπορούν να μάθουν και να αγαπούν, γιατί η αγάπη έρχεται πιο φυσικά στην ανθρώπινη φύση από το αντίθετό της».

«Το να είσαι ελεύθερος δεν σημαίνει απλώς να σπάσεις τις αλυσίδες σου, αλλά το να ζεις με τρόπο που να σέβεται και να υποστηρίζει την ελευθερία των άλλων».

«Η μεγαλύτερη δόξα στη ζωή δεν βασίζεται στο να μην πέσεις ποτέ χαμηλά, αλλά στο να μπορείς να σηκωθείς ξανά κάθε φορά που πέφτεις».

«Απεχθάνομαι τον ρατσισμό επειδή τον θεωρώ ως κάτι βάρβαρο, είτε προέρχεται από έναν μαύρο, είτε από έναν λευκό άνθρωπο».

«Είμαι αθεράπευτα αισιόδοξος. Δεν μπορώ να πω αν είμαι από τη φύση μου έτσι ή είναι κάτι που το καλλιέργησα με τα χρόνια. Ο αισιόδοξος είναι αυτός που μπορεί να αντικρίζει κατάματα τον ήλιο, να μην τυφλώνεται από το φως του και να συνεχίζει να προχωρά στο δρόμο του.

Υπήρξαν πολλές σκοτεινές στιγμές με την πίστη στο καλό της ανθρωπότητας να δοκιμάζεται, αλλά δεν θέλησα ποτέ να παραδοθώ στην απελπισία. Στην απελπισία βρίσκεται η ήττα και ο θάνατος».