Την πρώτη Μαΐου γιορτάζεται η μέρα των εργατών. Είναι στην πραγματικότητα η καθιερωμένη γιορτή της εξέγερσης των εργατών του Σικάγου, η οποία αποτέλεσε μια από τις κορυφαίες στιγμές της πάλης των τάξεων στη νεότερη εποχή. Τον Μάιο του 1886 τα εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν διεκδικώντας ωράριο εργασίας στις 8 ώρες και καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Τα πρώτα εργατικά κινήματα στον ελλαδικό χώρο δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας τον 19ο αιώνα. Η πρώτη απεργία στον τότε υπό οθωμανική διοίκηση ελλαδικό χώρο, έλαβε χώρα την Πρωτομαγιά του 1888 στην πόλη της Δράμας, από τους καπνεργάτες με κύριο αίτημα τις δέκα ώρες εργασίας, καθώς εκείνη την εποχή οι εργάτες εργάζονταν από δώδεκα έως και δεκατρείς ώρες ημερησίως.
Κατά την απεργία των καπνεργατών του 1936 στη Θεσσαλονίκη ο Τάσος Τούσης έπεσε νεκρός από σφαίρες της αστυνομίας στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Εγνατία στις 9 Μαΐου 1936. Στις εφημερίδες της άλλης ημέρας, δημοσιεύθηκε μια χαρακτηριστική φωτογραφία με τη μάνα του Τάσου Τούση να οδύρεται πάνω από τη σορό του σκοτωμένου της παιδιού. Η φωτογραφία εκείνη ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει τον «Επιτάφιο»: «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες/μέρα Μαγιού σε χάνω…».
Η μέρα έχει θεσπιστεί ως εργατική απεργία και όλες οι υπηρεσίες και οι επιχειρήσεις παραμένουν κλειστές.
Πέρα όμως από τη βαριά και πολύ σημαντική ιστορία του Μάη και τη σύνδεση του με τους αγώνες για τα εργασιακά δικαιώματα, ας ρίξουμε και μια ματιά στις πολύ ενδιαφέρουσες ιστορικές και λαογραφικές καταβολές του Μάη, μήνα που πιάνουν τα μάγια, ζευγαρώνουν τα γαϊδούρια, αλλά και που επίσης γιορτάζονται οι νεκροί!
Ο Μάιος στην ιστορία
Ο Μάιος, λατινικά Maius, Meusis, είναι ο πέμπτος μήνας του ημερολογίου μας και τρίτος του δεκάμηνου αρχαίου ρωμαϊκού ημερολογίου. Η ονομασία του προέρχεται από την αρχαία ρωμαϊκή θεότητα Μάγια, που με τη σειρά της προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη μαία, τη μάνα της Γης, εκείνης που τρέφει τον άνθρωπο, και την Κυβέλη, η οποία ανάθρεψε τον Ερμή. Αργότερα η θεά ταυτίστηκε με την ελληνική νύμφη μαία, την ομορφότερη από τις Ατλαντίδες, μητέρα του θεού Ερμή, στον οποίο κυρίως αφιερώθηκε ο μήνας.
Κατά τον Πλούταρχο η ονομασία του Μήνα (Maja) προήλθε από το όνομα της νύμφης Μαίας που ήταν η ομορφότερη από τις Πλειάδες τις επτά κόρες του Άτλαντα (Ατλαντίδες) και της Πλειόνης και μητέρα του θεού Ερμή στον οποίο ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος. Από άλλους υποστηρίζεται ότι αυτό το όνομα είναι προσδιοριστικό πρεσβύτερης ηλικίας εκ του major (μεγαλύτερος): «Μαϊώρεις γαρ οι πρεσβύτεροι» (Πλούταρχος), ο δε Οβίδιος παράγει το όνομα του μήνα από το Majestas (Μεγαλειότης) που έχει αποδεχθεί και ο τεκτονισμός.
Παράλληλα, ο Μάιος είχε τεθεί υπό την προστασία του Απόλλωνα και τον προσωποποιούσαν με τη μορφή άνδρα που βρισκόταν στο μεταίχμιο δύο ηλικιών και έφερε στο κεφάλι του κάνιστρο γεμάτο άνθη.
Στην αρχαία Ρώμη κατά τον μήνα Μάιο τελούνταν γιορτές προς τιμή της πηγαίας Νύμφης Ηγερίας, στο άλσος της, προς ανάμνηση των συμβουλών της, που παρέσχε στον Νουμά για τις θρησκευτικές αρχές που εισήγαγε στη Ρώμη. Κατά δε την 1η και 2η Μαΐου συνεχιζόντουσαν τα από 28 Απριλίου αρχόμενα Φλοράλια, εορτές προς τιμή της θεάς της βλάστησης της Χλωρίδας που ονομαζόταν Flora. Επίσης κατά τον ίδιο μήνα οι Ρωμαίοι τελούσαν τα «Lemuria» Μειλίχια που ήταν εορτές προς ιλασμό των ψυχών των νεκρών. Στη τέχνη τον μήνα Μάιο οι Ρωμαίοι τον παρίσταναν με μορφή μεσήλικου άνδρα που έφερε πλατύ χιτώνα με μεγάλες περιχειρίδες (σαν το σημερινό ράσο) και έχοντας στη κεφαλή το κάνιστρο γεμάτο άνθη ενώ στα πόδια του υπήρχε ένα παγώνι με ανοιγμένα τα φτερά.
Οι Ρωμαίοι τελούσαν τα «Lemuria» Μειλίχια που ήταν εορτές προς ιλασμό των ψυχών των νεκρών.
Στο παλιό Ιαπωνικό ημερολόγιο, ο μήνας καλείται Σατσούκι και είναι επίσης ένα κοινό όνομα για τις γυναίκες. Στην Ιαπωνία, υπάρχει η αποκαλούμενη ασθένεια του Μάη, ένα είδος ασθένειας όπου οι νέοι σπουδαστές ή οι εργαζόμενοι αρχίζουν να βαριούνται το σχολείο ή την εργασία τους. Οφείλεται σε μια ιαπωνική συνήθεια που όλα τα σχολικά έτη και τα οικονομικά έτη αρχίζουν την 1η Απριλίου.
Στην Ιαπωνία, υπάρχει η αποκαλούμενη ασθένεια του Μάη, ένα είδος ασθένειας όπου οι νέοι σπουδαστές ή οι εργαζόμενοι αρχίζουν να βαριούνται το σχολείο ή την εργασία τους.
Στα φινλανδικά, ο μήνας καλείται Тoukokuu, που σημαίνει «ο μήνας της σποράς». Ενώ στη σλοβενική, καλείται Veliki Traven, που σημαίνει «ο μήνας της υψηλής χλόης».
Ο Μάιος στην ελληνική λαογραφία
Ο μήνας Μάιος αντιστοιχεί στον αρχαίο ελληνικό αττικό μήνα Θαργηλιών, κατά τον οποίον τελούνταν τα Θαργήλια προς τιμήν κυρίως του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος. Τα Θαργήλια ήταν γιορτή με ευετηριακό (δηλ. σχετικό με την καρποφορία) και καθαρτικό χαρακτήρα.
Εκείνο που γιορτάζεται από τον λαό μας πολύχρωμα και εθιμοτυπικά είναι η πρώτη του ημέρα, η Πρωτομαγιά. Οι άνθρωποι ανθοστολίζουν τα σπίτια τους και βγαίνουν από νωρίς στις εξοχές.
Για τον Μάιο υπάρχουν τα ακόλουθα προσωνύμια: Τριανταφυλλάς (για τα πολλά τριαντάφυλλα), εξού και η παροιμία «Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα». Υπάρχουν επίσης τα προσωνύμια Καλομηνάς, Λούλουδος, Πράσινος, Κερασάρης (γιατί ωριμάζουν τα κεράσια στα χαμηλότερα μέρη), Πεντοδείλινος (για τα πολλά γεύματα του μια και η μέρα είναι μεγάλη) αλλά συγχρόνως και καταραμένος.
Ο Μάης κοντά στα καλά του, όμως, έχει και και τις κακές του μέρες. Κρύβει πολλά κακά και φέρνει πολλές αρρώστιες στην καλλιέργεια και στ’ αμπέλια. Οι δεισιδαιμονίες, οι φόβοι και οι απαγορεύσεις που τον συνοδεύουν είναι πολλές. Οι μαγιάτικες βροχές για τη γεωργία είναι σχεδόν καταστροφή, γι’ αυτό και λέγεται «Στον καταραμένο τόπο μήνα Μάη βρέχει».
Επίσης, ο λαός μας συνέδεσε παρετυμολογικά τον Μάιο με τα μάγια και κατά τόπους έπαιρναν διάφορες προφυλάξεις για να προστατευτούν από αυτά. Στη Μήλο έκαναν νωρίς το πρωί της Πρωτομαγιάς κρασοψυχιά, δηλαδή έτρωγαν ένα κομμάτι μαγιοκούλουρο (ειδικό ψωμί για την Πρωτομαγιά με ζυμάρι της Λαμπρής), που το βουτούσαν σ’ ένα ποτήρι κρασί. Ενώ η ημέρα μνήμης της Αγ. Μαύρας θεωρούνταν αποφράδα και δεν έκαναν καμία δουλειά.
Τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο (σε πολλά μέρη τον αποκαλούν Βροχάρη ή Χαλαζά επειδή παίρνει κατά κάποιο τρόπο πάνω του την ευθύνη για των κίνδυνο της καταστροφής των σπαρτών, που είναι σχεδόν πια ώριμα για το θερισμό. Μαζί του μοιράζεται την ευθύνη και ο Άγιος Χριστόφορος. Γι’ αυτό και στην Ήπεριο έλεγαν «αϊ-Γιάννης το πήζει (το χαλάζι) κι ο αϊ-Χριστόφορος το ρίχνει» ή «Οντά ’πρεπε δεν έβρεχε κι ο Μάης χαλαζώνει».
Τέλος, τον Μάιο απαγορεύονταν οι γάμοι γιατί αφενός ο μήνας συνδεόταν με τους νεκρούς αλλά και γιατί κατ’ αυτόν τον μήνα ερωτοτροπούν οι γάιδαροι. Λέγανε, «Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά αποδίδει».
Στις αρχές του Μάη πέφτει, τις περισσότερες φορές, η θερμοκρασία κι αυτή η ψύχρα θυμίζει άλλον καιρό. Γι’ αυτό και ο λαός μας λέει: «Όταν πρέπει δεν χιονίζει και τον Μάη δροσολογά».
Η μεγαλύτερη πανελλήνια γιορτή του μήνα είναι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στις 21 Μαίου. Εκείνη την ημέρα τελείται και το έθιμο της πυροβασίας, τα Αναστενάρια (από τη λέξη ασθενάρια=πρόσωπα εκστασιαζόμενα, και όχι από το αναστενάζω).
Παροιμίες για τον Μάιο:
«Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα».
«Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει.»
«Μήνας που δεν έχει ρο, ρίξε στο κρασί νερό».
«Μάης άβρεχος, τρυγητής χαρούμενος.»
«Μάης πενταδείλινος και πάντα δείλι θέλει.»
Δείτε επίσης:
