Ο δικτάτορας Φράνκο είχε πεθάνει πριν από λίγα χρόνια, αλλά ο φασισμός στην Ισπανία δεν είχε τελειώσει. Η χώρα εξακολουθούσε να διοικείται από τον στρατό και την Εκκλησία, η ομοφυλοφιλία διώκετο ποινικά και οι γυναίκες απαγορευόταν να κυκλοφορούν στους δρόμους μετά τις 21:00. Μέσα σε αυτό το έκκρυθμο κλίμα, μια ομάδα νέων καλλιτεχνων διοργάνωσε μια δωρεάν punk συναυλία στο Πολυτεχνείο της Μαδρίτης στις 9 Φεβρουαρίου 1980.
Εκείνο το βράδυ σηματοδοτεί τη γέννηση του κινήματος αντικουλτούρας “La Movida Madrileña”, που αποτύπωνε την ασταθή μετάβαση της χώρας από τη δικτατορία στη δημοκρατία.
Η συναυλία ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του José Cano, ντράμερ του συγκροτήματος Tos, ο οποίος είχε χάσει τη ζωή του σε τροχαίο. Μερικά από τα συγκροτήματα που εμφανίστηκαν στη σκηνή ήταν οι Nacha Pop, Mermelada και Alaska y las Pegamoides – το τελευταίο με frontwoman ένα 17χρονο κορίτσι. Η Alaska, κατά κόσμον María Olvido Gara Jova, θα γινόταν το πρόσωπο και η απόλυτη μούσα της La Movida.
Την ίδια χρονιά, οι Ramones εμφανίζονται στην Ισπανία για 3 ιστορικές συναυλίες, που σύμφωνα με τους δημοσιογράφους, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της La Movida (εδώ η πρώτη τους συναυλία στη Βαρκελώνη και η πρώτη τηλεοπτική τους εμφάνιση στην ισπανική τηλεόραση). Λίγο αργότερα, την ισπανική πρωτεύουσα επισκέπτεται και ο Andy Warhol ενώ το περιοδικό Rolling Stone εκδίδει ένα μεγάλο αφιέρωμα για την καλλιτεχνική σκηνή της χώρας, με τίτλο «Η νεολαία κυριαρχεί στην Ισπανία».
«Η Μαδρίτη με σκοτώνει» – H La Movida κυριαρχεί στη Μαδρίτη
Μαδρίτη, 1980. Αυτές οι χωροχρονικές συντεταγμένες συνεχίζουν να επικαλούνται έναν ηδονιστικό και εικονοκλαστικό κόσμο όπου όλα ήταν δυνατά.
Το φαινόμενο “La Movida Madrileña” ή απλώς “La Movida” (ισπν. η σκηνή), ήταν ένα underground αντιπολιτισμικό κίνημα που έλαβε χώρα κυρίως στη Μαδρίτη κατά τη διάρκεια της ισπανικής μετάβασης στη δημοκρατία μετά το θάνατο του δικτάτορα Francisco Franco το 1975. Το κίνημα συνέπεσε με την οικονομική ανάπτυξη της Ισπανίας και την ανάγκη υιοθέτηση μιας μεταφρανκιστικής ταυτότητας. Το κίνημα “La Movida” χαρακτηρίστηκε από την άνοδο της punk και synth-pop μουσικής, την ελεύθερη σεξουαλική και καλλιτεχνική έκφραση, το ντάντα και τον φουτουρισμό.
Οι σεισμικές δονήσεις της La Movida διαπέρασαν όχι μόνο τη μουσική αλλά και όλους τους τομείς της ισπανικής τέχνης: τη ζωγραφική, τη μόδα, το drag, τη φωτογραφία, τα graffiti, την ποίηση και τον κινηματογράφο. Άλλωστε ένα από τα σημαντικότερα ονόματα του κινήματος ήταν ο μεγάλος σκηνοθέτης, Pedro Almodóvar. Ο Almodóvar αποτύπωνε κωμικά και πολύχρωμα το χάος και την ελευθερία της εποχής, ιδιαίτερα στις ταινίες του “Pepi, Luci, Bom y otras chicas del montón”, “Laberinto de pasiones” και “Μια ζωή ταλαιπωρία”.
Το κλίμα της εποχής και η ιδεολογία της underground σκηνής αντανακλάται επίσης στα γνωστά συνθήματα της εποχής: Madrid nunca duerme («Η Μαδρίτη δεν κοιμάται ποτέ»), Esta noche todo el mundo a la calle («Απόψε όλοι στους δρόμους») και Madrid me mata («Η Μαδρίτη με σκοτώνει»).
Αν και το δικτατορικό καθεστώς εξακολουθούσε να αντιτίθεται στον αυξανόμενο εκμοντερνισμό της χώρας, ο σοσιαλιστής δήμαρχος της Μαδρίτης, Enrique Tierno Galván, είχε μια πιο ανοιχτή προσέγγιση σχετικά με το κίνημα και επιχορηγούσε διάφορες καλλιτεχνικές προσπάθειες. Είχε δηλώσει μάλιστα το εξής πολύ “μοβιδικό”: «Δόξα σοι το χάος, είναι σύμπτωμα ελευθερίας».
Το χάος της δεκαετίας του ’80 στην Ισπανία θεωρήθηκε από πολλούς απελευθερωτικό. Εκτός από τις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, η La Movida Madrileña άφησε το αποτύπωμά της και στην αναδυόμενη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Η εξερεύνυση των ταυτοτήτων και των ορίων της σεξουαλικής έκφρασης καθώς και η χρήση ναρκωτικών ήταν επίσης χαρακτηριστικά της σκηνής αυτής. Οι γειτονιές της Μαδρίτης γέμισαν με drag shows και διαγωνισμούς. Μάλιστα, στη γειτονιά Chueca άνοιξε το πρώτο γκέι μπαρ της Μαδρίτης.
Αλλά το κίνημα δεν ήταν μόνο σεξ, ναρκωτικά και αριστερή extravaganza, όπως το περιγράφουν μέχρι και σήμερα τα δεξιά κόμματα της χώρας. Η σκηνή αγκάλιασε πολύ σημαντικούς Ισπανούς καλλιτέχνες και σχεδιαστές, όπως η Ágata Ruiz de la Prada, ο Adolfo Dominguez και ο Jesús del Pozo. Αν και ορισμένοι εμπλεκόμενοι μαρτυρούσαν έλλειψη μιας ενιαίας πολιτικής ιδεολογίας, τα κεντρικά στοιχεία του κινήματος ήταν η αναρχία κι ο αντιφασισμός.
Ο φωτογράφος Miguel Trillo, θυμάται τη La Movida ως μια εποχή παραληρήματος, με τους νέους να συναγωνίζονται μανιωδώς να καθορίσουν και να συμβαδίσουν με τις ξενόφερτες τάσεις. Ο Trillo πέρασε μεγάλο μέρος των αρχών της δεκαετίας του ’80 απαθανατίζοντας τη μουσική σκηνή στο περίφημο κλαμπ Rockola, για ένα από τα πρώτα fanzines της Ισπανίας.
«Ήταν προφανές ότι ζούσαμε τη στιγμή», λέει. «Δεν ξέραμε πόσο θα διαρκούσε: μπορεί ξαφνικά όλα να τελείωναν ξανά, τα φώτα να έσβηναν και να επιστρέφαμε στο σκοτάδι».
Πώς του φαινόταν η La Movida; «Ένα είδος ακτιβισμού, χωρίς αγωνιστές, χωρίς μανιφέστα».
Η τρέλα της La Movida δεν αργεί να περάσει και στην τηλεόραση. Τηλεοπτικά προγράμματα όπως το “La Bola de Cristal” και το “La Edad de Oro” συνέβαλαν στη διάδοση της αισθητικής του κινήματος σε ένα ευρύτερο κοινό.
Συγκεκριμένα, η εκπομπή “La Bola de Cristal” (Η Κρυστάλλινη Σφαίρα) ήταν ένα πρόγραμμα για παιδιά και εφήβους, με παρουσιάστρια την ιέρεια της La Movida, Alaska. Η εκπομπή δε θυμίζε σε τίποτα τα παιδικά προγράμματα που μπορεί να έχετε στο μυαλό σας. Πόνταρε στο να αντιμετωπίζει τα παιδιά ως ενήλικες, κάτι που την έκανε αμέσως πολύ αγαπητή από το κοινό. Η εκπομπή αντανακλούσε το πνεύμα της εποχής, με συχνές αναφορές σε αντιεξουσιαστικά και αντικαπιταλιστικά συνθήματα και έντονη πολιτική σάτιρα, κάτι που οδήγησε στο κλείσιμο της το 1988.
Σήμερα, η Μαδρίτη διοικείται από έναν δεξιό συνασπισμό που αναφέρεται στη La Movida ως μια σύντομη περίοδο αριστερής παρακμής. Τα εξέχοντα ονόματά της έγιναν mainstream. Η σπουδαία φωτογράφος Ouka Leele που πέθανε πέρσι, δούλεψε για τους μεγαλύτερους οίκους μόδας. Η Alaska έκανε τη ζωή της ριάλιτι για το MTV. O Almodóvar είναι από τα σημαντικότερα ονόματα του παγκόσμιου κινηματογράφου και άλλοτε μουσικός Carballar, έγινε επιχειρηματίας και εμφανίστηκε πριν λίγα χρόνια στο εξώφυλλο του Forbes. «Περίεργο μέρος να εμφανιστεί ένας αναρχικός», παραδέχεται.
Οι νοσταλγοί του Φράνκο, τείνουν να μειώνουν την πολιτισμική αξία του κινήματος, περιγράφοντάς το σχεδόν σαν έναν αστικό μύθο – μια χούφτα κωλόπαιδα και τίποτα παραπάνω. Ο Carballar απαντάει πως συχνά μια χούφτα ανθρώπων είναι αρκετή για να συγκροτήσει μια avant garde. «Μερικοί κάνουν ό,τι νιώθουν. Η ιστορία θα κρίνει αν αυτά που έκαναν είναι σημαντικά. Η La Movida έμοιαζε κάτι σημαντικό τότε και εξακολουθεί να μοιάζει κάτι σημαντικό σήμερα».
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφέρω μια προσωπική μου εμπειρία από την Ισπανία. Ήμουν στο Pride της Γρανάδας το 2018. Δεν ήταν κάποια μεγάλη παρέλαση – μια χούφτα κωλόπαιδα ήμασταν κι εμείς εκείνο το απόγευμα. Φωνάζαμε συνθήματα, κρατούσαμε σημαίες και χορεύαμε. Όταν φτάσαμε στην κεντρική πλατεία, με μια φωνή, αρχίσαμε όλοι να τραγουδάμε τους στίχους της Alaska, που περιγράφουν τέλεια τόσο τη φιλοσοφία της La Moviva όσο και τις διεκδικήσεις της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας:
«¿A quién le importa lo que yo haga?¿A quién le importa lo que yo diga?Yo soy así, así seguiréNunca cambiaré».
