Ο Τσαρλς Τζον Χάφαμ Ντίκενς γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1812 στο νησί Πόρτσι, που περιβάλλεται από την πόλη Πόρτσμουθ της Νότιας Αγγλίας. Κατά τη διάρκεια μιας καριέρας που διήρκεσε σχεδόν 40 χρόνια, ο Ντίκενς δημιούργησε μερικούς από τους πιο ανεξίτηλους χαρακτήρες της λογοτεχνικής μυθοπλασίας – τον Μπενίζερ Σκρουτζ, τον Τάινι Τιμ και τον Τζέικομπ Μάρλεϊ (Χριστουγεννιάτικη ιστορία), τον Πιπ και τη Μις Χάβισαμ (Μεγάλες προσδοκίες), τον Ντέιβιντ Κόπερφιλντ, τον Ουρία Χιπ και τον κ. Μάικουμπερ (Ντέιβιντ Κόπερφιλντ) και τον Όλιβερ Τουίστ.

Γνωστός για την ικανότητά του να αναμειγνύει την κωμωδία με το πάθος και να συγκινεί τους αναγνώστες, ο Ντίκενς υπήρξε επίσης πρωτοπόρος κοινωνικός μεταρρυθμιστής που αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή για τη βελτίωση των συνθηκών της διαβίωσης και της εργασίας των φτωχών. Υπήρξε από τους σφοδρότερους επικριτές τόσο των ταξικών διαιρέσεων της αγγλικής κοινωνίας του 19ου αιώνα, όσο και της τεράστιας φτώχειας, την οποία σήμανε για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού η Βιομηχανική Επανάσταση. Ο Ντίκενς είναι ο συγγραφέας των φτωχών, των ανήμπορων και των ξεγυμνωμένων.

Κατά τη στιγμή του θανάτου του, ήταν ένας σούπερ σταρ της λογοτεχνίας, διάσημος και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Οι περιοδείες του στην Αμερική όπου έδινε διαλέξεις, το 1842, το 1867 και το 1868, προσέλκυσαν πλήθος κόσμου από τη Βοστώνη μέχρι τη Νέα Υόρκη, κι από το Ρίτσμοντ μέχρι το Σεντ Λούις.

Τα βιβλία του δεν ξεπεράστηκαν ποτέ κι έχουν μεταφραστεί σε 150 γλώσσες. Σήμερα, υπάρχουν περισσότερες από 400 κινηματογραφικές και τηλεοπτικές μεταφορές των μυθιστορημάτων του, με τελευταία μια νέα εκδοχή του Ντέιβιντ Κόπερφιλντ, με τον Ντεβ Πάτελ στον ομώνυμο πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ ετοιμάζονται και άλλες.

Τι ευθύνεται για τη διαρκή δημοτικότητα του βικτοριανού μυθιστοριογράφου; Επικοινωνήσαμε με τη μελετητήρια του Ντίκενς Νάταλι ΜακΝάιτ, κοσμήτορα του Κολλεγίου Γενικών Σπουδών και καθηγήτρια ανθρωπιστικών επιστημών. Συγγραφέας του βιβλίου Idiots, Madmen and Other Prisoners in Dickens, είναι συνεκδότρια του Dickens Studies Annual και πρόεδρος της Dickens Society, η οποία διεξάγει και υποστηρίζει την έρευνα για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα.

Γκραβούρα του 19ου αιώνα με τον Ντίκενς, εικονιζόμενο στο γραφείο του. Την εποχή του θανάτου του ήταν η πιο διάσημη λογοτεχνική προσωπικότητα στον κόσμο.

Όπως εξηγεί η Νάταλι, «Ο Ντίκενς συνεχίζει να συγκινεί τους ανθρώπους – και οι άνθρωποι θέλουν να συγκινούνται και έχουν ανάγκη να συγκινούνται από χαρακτήρες και καταστάσεις που ξεπερνούν τον εαυτό τους. Χρειαζόμαστε συναισθηματική άσκηση όσο χρειαζόμαστε και σωματική άσκηση- το πρόβλημα είναι ότι είμαστε περήφανοι για την τελευταία, αλλά ντρεπόμαστε να συγκινούμαστε από άλλους (πραγματικούς ή φανταστικούς άλλους)».

Αλλά ο Ντίκενς μάς κάνει επίσης να σκεφτόμαστε καθώς το έργο του εμπεριέχει πολλά διαφωτιστικά σημεία όταν αποτυπώνει τις διαστρεβλωμένες αντιλήψεις των ανθρώπων που βρίσκονται σε διαταραγμένη ψυχική κατάσταση, ή εκείνα όπου αναλύει πώς η καλοσύνη ενός ατόμου προκαλεί ακούσια τη σκληρότητα ενός άλλου. Οι άνθρωποι που πραγματικά δεν γνωρίζουν καλά τον Ντίκενς νομίζουν ότι οι χαρακτήρες του είναι καρικατούρες -και μερικοί μπορεί όντως να είναι, αλλά οι περισσότεροι δεν είναι- και στα έργα του συναντάμε έναν αντίστοιχο ψυχολογικό ρεαλισμό όπως και σε εκείνα των βικτωριανών μυθιστοριογράφων, οι οποίοι ωστόσο λαμβάνουν μεγαλύτερη αναγνώριση για κάτι τέτοιο επειδή απλά σε αυτούς είναι πιο έκδηλο. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να συγκινούνται από τους χαρακτήρες του, καθώς οι τραγωδίες, οι απώλειες και οι σπαραγμοί τους είναι πανανθρώπινες και οικουμενικές.

Προειδοποίησε επανειλημμένα για τους κινδύνους των οξυμένων διαχωρισμών μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Αυτό το συναντάμε έντονα τόσο στο A Tale of Two Cities, όσο και στο A Christmas Carol, αλλά και σε όλα σχεδόν τα γραπτά του. Τίποτα καλό δεν βγαίνει από το να γίνονται οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι, και μερικές φορές μια κρίση -όπως η εξάπλωση μιας ασθένειας- καταρρίπτει αυτή τη διχοτόμηση με τρόπο που αναδεικνύει την άγνοια όσων νομίζουν ότι τα χρήματά τους μπορούν να τους προστατεύσουν από την ασθένεια ή τον θάνατο ή ότι μπορούν να συσσωρεύουν όλο τον πλούτο χωρίς αρνητικές επιπτώσεις.

Ο Εμπενίζερ Σκρουτζ δέχεται επίσκεψη από το φάντασμα του Τζέικομπ Μάρλεϊ σε μια έκδοση του 19ου αιώνα του βιβλίου του Ντίκενς Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες. Πρόκειται για ένα από τα πιο διάσημα μυθιστορήματά του, το οποίο έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο και την τηλεόραση πολλάκις. Εικονογράφηση από τον John Leech

Ο Ντίκενς έγραψε πολλά για τις ασθένειες. Τι θα έκανε άραγε για την τρέχουσα πανδημία μας;

Πιθανότατα θα είχε δώσει ομιλίες για την ανεπαρκή πρόσβαση στις υπηρεσίες δημόσιας υγείας, και η πανδημία θα είχε σίγουρα μπει στη μυθοπλασία του. Και πράγματι, αναχρονιστικά, υπάρχει στη μυθοπλασία του: υπάρχει επιδημία ευλογιάς στο Bleak House, και το Little Dorrit ξεκινά με χαρακτήρες που βρίσκονται σε καραντίνα στη Μασσαλία λόγω της απειλής της πανούκλας. Έγραψε επίσης εκτενώς για την εξάπλωση της υστερίας που μοιάζει με ασθένεια, και αυτό είναι σίγουρα κάτι που είδαμε με τις αντιδράσεις στο COVID-19, με τους καταναλωτές να τρέχουν σαν τρελοί για χαρτί υγείας στα σουπερμάρκετ και τα πλήθη των οργισμένων διαδηλωτών να πιέζουν για τον τερματισμό των μέτρων.

Ο Ντίκενς υπήρξε τεράστια προσωπικότητα της ποπ κουλτούρας και διατήρησε αυτή του τη φήμη για δεκαετίες. Την κέρδισε επειδή δημιούργησε χαρακτήρες και ιστορίες για τις οποίες οι άνθρωποι ενδιαφέρονταν βαθιά καθώς ταυτίζονταν μαζί τους, κι επίσης έγραφε σε συνέχειες, ώστε οι άνθρωποι να ενδιαφέρονται για τους χαρακτήρες την πλοκή του έργου του επί πολλούς μήνες, δημιουργώντας ένα αίσθημα προσκόλλησης στους αναγνώστες του. Οι χαρακτήρες γίνονταν μέρος της ζωής τους, και οι αναγνώστες ανυπομονούσαν να πάρουν την επόμενη έκδοση. Υπάρχει η περίφημη (και αληθινή) ιστορία των ανθρώπων που στέκονταν στις αποβάθρες της Νέας Υόρκης περιμένοντας τα πλοία που έρχονταν με την επόμενη έκδοση του The Old Curiosity Shop, περιμένοντας απεγνωσμένα να μάθουν αν η Little Nell θα ζούσε.

Εικονογράφηση της πυρπόλησης της φυλακής Newgate από μια έκδοση του 19ου αιώνα του μυθιστορήματος του Ντίκενς “Barnaby Rudge”. Εικονογράφηση του Frederick Barnard

Στην Ελλάδα το πρώτο λογοτεχνικό έργο του Ντίκενς -το μυθιστόρημα Τα δύσκολα χρόνια- εκδόθηκε το 1887 από το περιοδικό Εβδομάς, χωρίς να αναφέρεται το όνομα του μεταφραστή. Προηγουμένως είχε δημοσιευτεί στο εν λόγω περιοδικό σε συνέχειες. Εικάζεται ότι είναι ο κεφαλλονίτης λόγιος Παναγιώτης Πανάς (ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα του ελληνικού ριζοσπαστισμού κατά τον 19ο αιώνα), ο οποίος ένα χρόνο αργότερα μετέφρασε το διήγημα Άσμα των Χριστουγέννων, Χριστουγεννιάτικη Ιστορία, όπως είναι γνωστό σήμερα. Έκτοτε, τα σημαντικότερα έργα του Ντίκενς έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, όχι μία, αλλά πολλές φορές. Οι μεταπολεμικές γενιές γνώρισαν τον Ντίκενς και μέσα από τα Κλασικά Εικονογραφημένα.