Στην καρδιά της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογικής κοινότητας, κάτι που προέκυψε ως κοινωνική -και όχι μόνο τεχνολογική- εξέγερση, βρίσκεται η γένεση του Ανοιχτού Κώδικα (Open Source). Μια ριζοσπαστική κίνηση των προγραμματιστών, που αργότερα (1998) όταν συνοδεύτηκε με την πρωτοβουλία της μκο Open Source Initiative/OSI, άλλαξε συθέμελα τον κόσμο μας. Πρακτικά, χωρίς την Open Source προσέγγιση στις γλώσσες προγραμματισμού, που αποτελούν τη βάση των υπολογιστικών συστημάτων που γνωρίζουμε, θα είχαμε παραμείνει στάσιμοι και οι μεγαλύτερες τεχνολογικές ανακαλύψεις θα είχαν κλειδωθεί στο χρονοντούλαπο της ιστορίας ως αποτυχημένες προσπάθειες.

Οι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με τον προγραμματισμό, αυτοί οι κοινωνικοί και βιομηχανικοί αποστάτες, μαζί με τους ανεξάρτητους πνευματικά μηχανικούς υπολογιστικών συστημάτων κατάφεραν να δημιουργήσαν μια επαναστατική προσέγγιση στο τι θεωρείται ιδιοκτησία σπάζοντας αυτά τα στερεοτυπικά δεσμά. Ουσιαστικά, είπαν, πως όταν ανακαλύπτεις κάτι που μπορεί να λειτουργήσει υπέρ του συνόλου θα πρέπει να δώσεις «ανοιχτά» τη συνταγή σε όποιον θέλει να πειραματιστεί μαζί της και να την πάει σε ένα άλλο επίπεδο. Η ανταλλαγή γνώσεων και η ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας, δύο από τις θεμελιώδεις αρχές του διαδικτύου, μας οδήγησαν σε μια σειρά από προϊόντα, υπηρεσίες και πλατφόρμες απολαμβάνοντας, χωρίς να το καταλαβαίνουμε και να το γνωρίζουμε άμεσα, την αξία του Ανοιχτού Κώδικα. Ένα απ’ αυτά τα προϊόντα ήταν και τα προγράμματα που λειτούργησαν ως τη βασική μας πύλη για να περιηγηθούμε στο σύμπαν του διαδικτύου: οι browser. Και ένας από αυτούς, o Mozilla Firefox, φώτισε και χάραξε την πορεία που θα έπρεπε να ακολουθήσουν και όλοι οι υπόλοιποι. Ωστόσο, αν και ο Firefox της Mozilla θεωρούταν ένας -αν όχι ο πιο σημαντικός- βασικός “παίχτης” στην αγορά των browser, σταδιακά οδηγείται στο σκοτάδι, ειδικά από τη στιγμή που έκανε συμφωνία με την Google.

O «πόλεμος των browser»

Ο πρώτος και πιο σημαντικός «πόλεμος των προγραμμάτων περιήγησης» (browser war) εκτυλίχθηκε μεταξύ της Netscape και του Internet Explorer της Microsoft στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Η σύγκρουση αυτή σηματοδότησε μια κομβική περίοδο στην ιστορία των περιηγητών ιστού, που χαρακτηρίστηκε από έντονο ανταγωνισμό, ιστορικές νομικές διαμάχες και την εμφάνιση εναλλακτικών λύσεων Ανοιχτού Κώδικα.Το Netscape, τότε το κορυφαίο πρόγραμμα περιήγησης στο διαδίκτυο, αντιμετώπισε πτώση παρά την τεράστια νομική νίκη του κατά του μονοπωλίου της Microsoft. Όπως σημείωσε κυνικά ο Jamie Zawinski, ένας πρώιμος υπάλληλος της Netscape, «Δεν μπορείς να αναβιώσεις ένα έργο που πεθαίνει πασπαλίζοντάς το με τη μαγική νεραϊδόσκονη του “ανοιχτού κώδικα” και να περιμένεις ότι όλα θα μπουν ως εκ θαύματος στη θέση τους». Παρ’ όλα αυτά, ο Zawinski δεν τα παράτησε και στις 24 Ιανουαρίου του 1998 κατοχύρωσε το mozilla.org

Αργοπεθαίνοντας το Netscape πήρε την απόφαση να διαθέσει τον κωδίκα του σε όσους προγραμματιστές επιθυμούσαν, καθιστώντας τον άτυπα τον πρώτο Open Source browser, το οποίο οδήγησε και στη δημιουργία του Firefox από το Mozilla Project. Αρχικά, αντιμετωπίζοντας έντονο ανταγωνισμό από τον Internet Explorer, ο Firefox κέρδισε σταδιακά έδαφος, φτάνοντας σε μέγιστο μερίδιο αγοράς 34,1% το 2010. Και από τότε, τον πήρε η κατηφόρα.

Το μανιφέστο του Mozilla Firefox

Οι κατευθυντήριες αρχές του Mozilla Foundation, που αποτέλεσαν τον πυρήνα ανάπτυξης του Firefox, περιγράφονται στο μανιφέστο της Mozilla, το οποίο συντάχθηκε από τον Mitchell Baker το 2007 και στη συνέχεια αναθεωρήθηκε το 2018. Το μανιφέστο υπογραμμίζει βασικές αξίες όπως η ιδιωτικότητα, το άνοιγμα και η ακλόνητη πίστη στις μετασχηματιστικές δυνατότητες του διαδικτύου για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων.

  • Το διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης ζωής – βασικό συστατικό της εκπαίδευσης, της επικοινωνίας, της συνεργασίας, των επιχειρήσεων, της ψυχαγωγίας και της κοινωνίας στο σύνολό της.
  • Το διαδίκτυο είναι ένας παγκόσμιος δημόσιος πόρος που πρέπει να παραμείνει ανοικτός και προσβάσιμος.
  • Το διαδίκτυο πρέπει να εμπλουτίζει τη ζωή των ανθρώπων.
  • Η ασφάλεια και η ιδιωτικότητα των ατόμων στο διαδίκτυο είναι θεμελιώδεις και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως προαιρετικές.
  • Τα άτομα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν το διαδίκτυο και τις εμπειρίες τους σε αυτό.
  • Η αποτελεσματικότητα του διαδικτύου ως δημόσιου πόρου εξαρτάται από τη διαλειτουργικότητα (πρωτόκολλα, μορφές δεδομένων, περιεχόμενο), την καινοτομία και την αποκεντρωμένη συμμετοχή παγκοσμίως.
  • Το ελεύθερο και ανοικτό λογισμικό προωθεί την ανάπτυξη του διαδικτύου ως δημόσιου πόρου.
  • Οι διαφανείς κοινοτικές διαδικασίες προωθούν τη συμμετοχή, τη λογοδοσία και την εμπιστοσύνη.
  • Η εμπορική συμμετοχή στην ανάπτυξη του διαδικτύου αποφέρει πολλά οφέλη – η ισορροπία μεταξύ του εμπορικού κέρδους και του δημόσιου οφέλους είναι κρίσιμη.
  • Η διεύρυνση των πτυχών του διαδικτύου που αποφέρουν δηµόσιο όφελος είναι ένας σηµαντικός στόχος, που αξίζει χρόνο, προσοχή και δέσµευση.

Οι λόγοι που οδήγησαν στην πτώση του

Η ιστορία της καθόδου του Firefox εκτυλίχθηκε με αριθμητική ακρίβεια. Από το 2022, το μερίδιο αγοράς του browser της Mozilla μειώθηκε σε μόλις 2,6%, μια μικρή πτώση από το 2,7% που είχε καταγραφεί το προηγούμενο έτος. Το 2015, όταν οι μετρήσεις της Digital Analytics Program (DAP), της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ, υιοθετήθηκαν για πρώτη φορά, ο Firefox είχε ένα ικανοποιητικό μερίδιο αγοράς με 11%, ένα ποσοστό που έκανε fade out απότομα στο 8,2% μέχρι το 2016, γνωρίζοντας μόνο μια μικρή ανάκαμψη στο 9% το 2018.

Από την άλλη, ο Safari εκμεταλλεύτηκε τη παγκόσμια γοητεία που άσκησε το iPhone, κατέχοντας το εντυπωσιακό ποσοστό 36,2%, ενώ ο Edge της Microsoft διεκδικεί ένα σημαντικό κομμάτι της πίτας με 8,3%. O Internet Explorer, ο άλλοτε σημαντικός ανταγωνιστής όλων, ο browser που χλευάστηκε -δικαίως- από όλους, εξαφανίστηκε εντελώς από τη ζωή μας το 2022.

Λογότυπα των δημοφιλών browser

Όμως το σημαντικό plot twist στο κινηματογραφικό δράμα των browser ήρθε από τον Chrome της Google. Όπως αναφέρει το ZDNET, τα νούμερα του Chrome είναι στην πραγματικότητα ακόμη μεγαλύτερα από ό,τι φαίνονται, ενώ η Open Source βάση του, το Chromium, τροφοδοτεί επίσης τον Edge. Εκτός από τον Mozilla Firefox, οι άλλοι browsers που έχουν μερίδιο στην αγοράας, όπως ο Opera, ο Vivaldi και ο Brave, τρέχουν πάνω στον κώδικα του Chromium. Ωστόσο, κανείς απ’ αυτούς τους περιηγητές δεν έχει κάποιο αξιοσημείωτο μερίδιο αγοράς -συνολικά φτάνουν μόλις στο 0,8% των αριθμών της DAP.

Όταν η Google κυκλοφόρησε τον Chrome το 2008, αποσπώντας κορυφαίους προγραμματιστές από τον Firefox και ουσιαστικά αλλάζοντας μια για πάντα το τι κάνει ένας browser, έπιασε απροετοίμαστους τη Mozilla και τη Microsoft. Τουλάχιστον η Mozilla παραδέχτηκε, έστω καθυστερημένα, την αποτυχία της να συμβαδίσει με την εξελισσόμενη αγορά. «Ο Firefox δεν συμβαδίζει με την αγορά και με το τι πραγματικά θέλουν οι άνθρωποι. Πολλοί σκληροπυρηνικοί οπαδοί του Firefox είναι τώρα ευτυχισμένοι χρήστες του Chrome», είχε δηλώσει ο Chris Beard, CEO της Mozilla. Έτσι, μέχρι το 2017, σχεδόν μία δεκαετία μετά την εμφάνιση του Chrome, οι πιστοί του Firefox είχαν πλέον αλλαξοπιστήσει.

Η συμφωνία με τη Google που έσκαψε τον λάκο του Firefox

Εκείνη την περίοδο η Mozilla προσπάθησε να ενισχύσει την αρχική της αφήγηση για το βασικό προϊόν της, τον Firefox, δημιουργώντας ένα κλίμα ότι προσπαθεί να αντιταχθεί στους κολοσσούς της βιομηχανίας της τεχνολογίας. Παράλληλα, όμως, στο παρασκήνιο σύναπτε συμφωνία με τη Google δημιουργώντας μια σχέση εξάρτησης που κρατάει μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με την οικονομική έκθεση της Mozilla για το 2022, από τα έσοδα της Mozilla ύψους 593 εκατομμυρίων δολαρίων, τα 510 εκατομμύρια δολάρια προέρχονται από την Google. Και ενώ η Mozilla να τρέχει καμπάνιες για δωρεές (donation) από τους χρήστες, εξακολουθεί να συντηρείται από την εταιρεία, την Google δηλαδή, που το προϊόν της (Chrome) ήταν ένας από τους βασικούς λόγους που την οδήγησαν στην αφάνεια, αναπόφευκτα και στην κατάρρευση.

Ταυτόχρονα οι χρήστες του Firefox ταλαιπωρούνται και διαμαρτύρονται για συνεχή προβλήματα στις λειτουργίες του, όπως λάθη κωδικοποίησης, κάκιστη διαχείριση μνήμης RAM -που οδηγεί στα λεγόμενα «κρασαρίσματα», ή αυτό που λέμε πιο απλά «μου κόλλησε»- και συλλογή προσωπικών δεδομένων. Επιπλέον, όσο ο κόσμος καλείται να κάνει donate σε έναν άλλοτε αγαπημένο browser, ο CEO της Mozilla, Mitchell Baker, έβγαλε 6.903.089 δολάρια το 2022. Άραγε, δεν μπορούσε ένα ποσό απ’ αυτά τα χρήματα, ή από τις υπόλοιπες υψηλές απολαβές των στελεχών της εταιρείας, να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη του Firefox;

Η περίπτωση της Mozilla, και εν προκειμένω του Firefox, είναι από τις χαρακτηριστικές ιστορίες στη βιομηχανίας της τεχνολογίας όπου η επαναστατική πρωτοτυπία δεν κατάφερε να αντέξει στον χρόνο, όχι γιατί η εποχή προχώρησε αφήνοντας πίσω της όσους δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν αλλά γιατί οι διαχειριστές ενός πρότζεκτ εγκλωβίστηκαν στη δίνη των σερί λανθασμένων επιλογών, καταλήγοντας να προτιμούν τους υψηλούς μισθούς ξεχνώντας τελείως τις βασικές αρχές και αξίες του εγχειρήματος.