Μπαίνοντας στην τελική ευθεία για τις βουλευτικές εκλόγές του 2023, ένα ερώτημα πλανάται πανελλαδικά στην ατμόσφαιρα της χώρας: «Τι να ψηφίσω;» Είναι η ατάκα που ακούγεται όσο καμία άλλη αυτή την περίοδο, σε μπαρ, σπίτια και γραφεία. Σίγουρα θα την έχετε ακούσει ή θα την έχετε κάνει και εσείς σε κάποιον φίλο, συνάδελφο και συγγενή ή στον ίδιο σας τον εαυτό. Και πάντα με μία δόση απόγνωσης.

Γιατί, όμως, φτάνουμε σε αυτό το σημείο; Πώς γίνεται να μην γνωρίζουμε τι θα ψηφίσουμε και με ποιο πολιτικό κόμμα ταυτιζόμαστε περισσότερο; Όπως υπάρχουν σύμβουλοι επαγγελματικής κατάρτισης, σύμβουλοι γάμων και ψυχικής υγείας, δεν θα έπρεπε να υπάρχει και ένας -ψηφιακός έστω- σύμβουλος ψήφου που θα καταπολεμήσει τον πολιτικό μας αναλφαβητισμό; Όλες αυτές οι εσωτερικές φωνές στο κεφάλι μου, που επανάλαμβαναν αυτούς τους προβληματισμούς σαν ένα τραγούδι που κόλλησε στο repeat, ησύχασαν κάποια στιγμή όταν ανακάλυψα την πλατφόρμα what2vote.

Πρακτικά, το what2vote, είναι ένα εργαλείο υποβοήθησης ψήφου που δεν σε κατευθυνεί προς κάποιο κόμμμα, αλλά, ουσιαστικά, συμβάλλει στο να ανακαλύψεις με ποια πολιτική παράταξη ταυτίζονται οι απόψεις σου. Αφού πειραματίστικα αρκετά μαζί του (και ομολογώ πως ενθουσιάστηκα), αποφάσισα να μιλήσω με έναν εκ των ερευνητών που συμμετείχαν στην υλοποίηση του πρότζεκτ -σε συνεργασία με την ολλανδική Kieskompas που παρέχει την «γνώση» για την δημιουργία ανάλογων συστημάτων-, τον επίκουρο καθηγητή του ΕΚΠΑ, Μάνο Τσατσάνη, για να μας τα εξηγήσει πιο αναλυτικά.

– Πώς προέκυψε η συνεργασία με την Kieskompas αλλά και η ιδέα για την υλοποίηση του πρότζεκτ;
Οι ηλεκτρονικοί σύμβουλοι ψήφου έχουν καθιερωθεί στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη, άρα σε κάθε εκλογική χρονιά γίνεται συζήτηση για το  πιθανό στήσιμο κάποιας πλατφόρμας. Φέτος, το ελληνικό παράρτημα του Ιδρύματος Friedrich-Ebert-Stiftung πήρε την πρωτοβουλία να χρηματοδοτήσει τον συγκεκριμένο σύμβουλο ψήφο και ανέθεσε την υλοποίηση του πρότζεκτ στην Kieskompas και στη δική μας ερευνητική μας ομάδα (η οποία αποτελείται από επτά καθηγητές σε τέσσερα διαφορετικά ελληνικά ΑΕΙ – ΕΚΠΑ, ΑΠΘ, Πάντειο Πανεπιστήμιο και ΟΠΑ).

– Πόσοι χρήστες μέχρι στιγμής έχουν μπει στο what2vote για να βρουν το κόμμα τους;
Έως τις 11 Μάϊου περίπου 105 χιλιάδες άτομα έχουν χρησιμοποιήσει την πλατφόρμα.

– Είμαστε στην τελική πορεία των βουλευτικών εκλογών και γνωρίζουμε πως τα κόμματα, πολλές φορές, προσαρμόζουν το πρόγραμμά τους στα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων και στα δημογραφικά στοιχεία των πολιτών που συμμετέχουν σε αυτές. Σας προσέγγισαν τα κόμματα για να τους δώσετε στοιχεία που έχετε αντλήσει μέσα από το what2vote; Πώς διατηρήσατε την ανεξαρτησία σας;
Η ερευνητική ομάδα δεν διατηρεί προνομιακές σχέσεις με κάποιο κόμμα και δεν μοιράζεται τα στοιχεία της με κόμματα ή υποψηφίους. Είμαστε εντελώς ανεξάρτητοι. Ο βασικός στόχος του εργαλείου είναι να βοηθήσει τους πολίτες να εντοπίσουν τις πολιτικές τους θέσεις σε σχέση με τα κόμματα. Ο δεύτερος στόχος είναι να αξιοποιήσουμε τα δεδομένα μετά τις εκλογές ώστε να απαντήσουμε σε μία σειρά από ερευνητικά ερωτήματα που απασχολούν εμάς και σχετίζονται με την επιστημονική έρευνα. Σε καμία περίπτωση δεν είναι στόχος μας να προσφέρουμε υπηρεσίες και δεδομένα σε κάποιο κομματικό επιτελείο.

– Πόσο ασφαλής μπορεί να νιώθει κάποιος όταν συμμετέχει σε μία εφαρμογή υποβοήθησης ψήφου; Με ποιον τρόπο έχετε «θωρακίσει» την πλατφόρμα για να μην διαρρεύσουν στοιχεία και να μην είναι ευάλωτη σε κάποιου είδους χάκινγκ;
Το what2vote τρέχει πάνω στην πλατφόρμα της Kieskompas, η οποία και εγγυάται την ασφάλειά της. Η Kieskompas είναι από τις πρώτες εταιρείες που έχει τρέξει ηλεκτρονικούς σύμβουλους ψήφου και έχει τεράστια εμπειρία στη διαχείρισή τους σε χώρες εντός και εκτός Ευρώπης.

– Μόλις ένας χρήστης ολοκληρώσει την διαδικασία στο what2vote, τι γίνεται με τα αποτελέσματα που του εμφανίζονται; Παραμένουν για κάποιο διάστημα στους servers σας; Σκοπεύετε να κάνετε κάτι, μία μελέτη ίσως, αργότερα μ’ αυτά;
Κατ’ αρχάς να επισημάνουμε πως όλες οι απαντήσεις είναι ανώνυμες. Σταδιακά συγκεντρώνονται σε μία ενιαία βάση δεδομένων με στόχο την διερεύνηση ορισμένων ερωτημάτων τα οποία αφορούν πρωτίστως την ακαδημαϊκή έρευνα. Ερωτήματα όπως «πως διαμορφώνεται ο ιδεολογικός χώρος στην Ελλάδα;», «ποιος ο βαθμός εγγύτητας μεταξύ κομμάτων και της εκλογικής τους βάσης;» ή «ποια η σχέση μεταξύ πολιτικής κουλτούρας και πολιτικών προτιμήσεων των Ελλήνων ψηφοφόρων;».

– Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μέλλον των δημοσκοπήσεων αλλά και των εφαρμογών υποβοήθησης ψήφου;
Οι δημοσκοπήσεις έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τη γενικότερη κρίση εμπιστοσύνης προς τα πολιτικά κόμματα και τους πολιτικούς θεσμούς. Η αυξανόμενη έλλειψη εμπιστοσύνης προς τις δημοσκοπήσεις συντηρεί έναν φαύλο κύκλο, όπου η αύξηση του ποσοστού άρνησης συμμετοχής σε έρευνες μειώνει και την αξιοπιστία των ερευνών, με την έννοια πως εγείρονται σοβαρά ζητήματα αντιπροσωπευτικότητας των δειγμάτων και δυνατότητας γενίκευσης των ευρημάτων στον ευρύτερο πληθυσμό, γεγονός που με τη σειρά του μειώνει περαιτέρω την εμπιστοσύνη προς τις έρευνες. Οι ερευνητές που κάνουν χρήση δειγματοληπτικών ερευνών με τη χρήση ερωτηματολογίου αναζητούν τρόπους να μειώσουν τη μεροληψία της μη απόκρισης (non-response bias) καθώς οι καθιερωμένες πρακτικές σταθμίσεων δεν επαρκούν. Παράλληλα αρκετοί ερευνητές αρχίζουν να στρέφονται προς τα big data ως εναλλακτική πηγή δεδομένων για τη διερεύνηση τάσεων στην κοινή γνώμη, αν και έχουμε ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσουμε σε αυτό το μέτωπο. Οι ηλεκτρονικοί σύμβουλοι ψήφου επηρεάζονται σε μικρότερο βαθμό από αυτές τις τάσεις και πιστεύω πως το μέλλον τους είναι πιο αισιόδοξο. Δεν αξιολογούνται με βάση τη προβλεπτική τους ικανότητα, προσφέρουν δωρεάν μία υπηρεσία στον χρήστη, και η συνεχής βελτίωση της τεχνολογίας θα κάνει τους συμβούλους ολοένα και πιο ελκυστικούς και αξιόπιστους. Επίσης, όσο συνεχίζεται η τάση αποδυνάμωσης των δεσμών των ψηφοφόρων με τα κόμματα – η οποία αποτυπώνεται εμπειρικά στην πτωτική τάση των συνολικών επιπέδων κομματικής ταύτισης στις περισσότερες σύγχρονες δημοκρατίες και στα υψηλά επίπεδα εκλογικής μεταβλητότητας – ολοένα και περισσότεροι πολίτες θα καταφεύγουν σε ηλεκτρονικούς συμβούλους ψήφου πριν λάβουν την οριστική τους απόφαση στο δρόμο προς την κάλπη.

– Θα μπορούσε το what2vote, ή κάποια παρόμοια πλατφόρμα, να χρησιμοποιηθεί ως «εργαλείο» με κρατική χρηματοδότηση και επίβλεψη -αλλά πάντα κυβερνητικά ανεξάρτητο- για να βοηθήσει τους πολίτες να ανακαλύψουν την κομματική τους «ταυτότητα»;
Θα ήταν ευχής έργο να στηριχτεί από το κράτος ένας ηλεκτρονικός σύμβουλος ψήφου.  Πέρα από την προφανή χρησιμότητα για τον μεμονωμένο χρήστη, οι σύμβουλοι ψήφου προσφέρουν στους πολίτες συγκεντρωμένη πληροφορία των θέσεων μικρών και μεγάλων κομμάτων με ισότιμο τρόπο ενώ συνδέονται εμπειρικά και με τόνωση των επιπέδων εκλογικής συμμετοχής, άρα μπορούμε να πούμε πως προσφέρουν οφέλη στη δημοκρατία γενικότερα. Ωστόσο, θεωρώ πως είναι εξαιρετικά δύσκολο ένα τέτοιο εγχείρημα  να γίνει αποδεκτό και να ευδοκιμήσει υπό κρατική αιγίδα σε κλίμα πόλωσης και διάχυτης καχυποψίας.

– Για τις θέσεις των κομμάτων βασιστήκατε στις δηλώσεις που έκαναν οι εκπρόσωποί και οι πολιτικοί αρχηγοί τους. Βρεθήκατε μπροστά σε κάποιο αποτέλεσμα που είπατε «Ο τάδε ίσως θα έπρεπε να είσαι σε άλλο κόμμα»;
Για τις θέσεις των κομμάτων βασιστήκαμε πρωτίστως στην κωδικοποίηση των εκλογικών προγραμμάτων των κομμάτων  και μόνο δευτερευόντως σε κοινοβουλευτικές ομιλίες. Δεν υπήρξαν πολλές εκπλήξεις σε ό,τι αφορά τις θέσεις καθώς οι περισσότερες ήταν εναρμονισμένες με το ευρύτερο ιδεολογικό προφίλ του κάθε κόμματος, αν και υπήρχαν κάποιες απροσδόκητες αποκλίσεις. Να διευκρινίσω σε αυτό το σημείο πως η πλατφόρμα προσφέρει στον χρήστη την πληροφορία για το πως ακριβώς τεκμηριώνεται η θέση των κομμάτων σε κάθε ζήτημα.

– Η αλήθεια είναι πως ολοκληρώνοντας την διαδικασία του what2vote, η «κόκκινη καρφίτσα» με τοποθέτησε πιο κοντά σε κόμμα που με εξέπληξε και με απομάκρυνε απ’ αυτό που είχα σκοπό να ψηφίσω -κάτι που συνέβη και σε φίλους μου που δοκίμασαν την πλατφόρμα. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Ενώ θεωρούμε πως «ανήκουμε» σε ένα πολιτικό κόμμα, πρακτικά, ταυτιζόμαστε με κάποιο άλλο. Μήπως υπάρχει ένα έντονο χάσμα μεταξύ ιδεολογίας και πολιτικής;
Η ταύτιση θέσεων και απόψεων είναι μόνο ένας από τους πιθανούς λόγους για τον οποίο ψηφίζουμε κάποιο κόμμα. Η πολιτική παράδοση της οικογένειά μας, η αξιολόγηση των κυβερνητικών επιδόσεων, η εκτίμηση που τρέφουμε για τον ηγέτη κάποιου κόμματος ή οι προσδοκώμενες επιπτώσεις εκλογής κάποιου κόμματος στην τσέπη μας μπορεί να είναι εξίσου ή και περισσότερο σημαντικοί παράγοντες. Ένα από τα πράγματα που προσφέρει ο ηλεκτρονικός σύμβουλος ψήφου είναι να διορθώνει τυχόν λανθασμένες αντιλήψεις που μπορεί να έχουμε σχετικά με τις θέσεις των κομμάτων και να μας κάνει να ξανασκεφτούμε τις όποιες βεβαιότητές μας.

– Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να συγχρονιστούν αυτά τα δύο, ιδεολογία και πολιτική, προς όφελος του πολίτη και της λειτουργίας του κράτους στο σύνολό της;
Η μεγαλύτερη ιδεολογική εγγύτητα μεταξύ κομμάτων και των ψηφοφόρων τους μπορεί να ενδυναμώσει και να εξορθολογίσει τους μηχανισμούς λογοδοσίας των πολιτικών δυνάμεων. Οι ψηφοφόροι ψηφίζουν με γνώμονα την εγγύτητα στις δικές τους θέσεις, γνωρίζουν καλύτερα τις θέσεις που υιοθετούν τα κόμματα και μπορούν να τα κρίνουν με βάση το βαθμό εκπλήρωσής τους. Μία τέτοια συνθήκη δημιουργεί επιπλέον κίνητρα στα κόμματα και τους πολιτικούς ηγέτες να είναι πιο συνεπείς μετεκλογικά σε σχέση με ότι έχουν εξαγγείλει προεκλογικά.

– Το what2vote δεν περιλαμβάνει όλα τα κόμματα που συμμετέχουν στις εκλογές -στην εφαρμογή υποβοήθησης ψήφου περιλαμβάνονται μόνο κόμματα που βρίσκονται ήδη στο κοινοβούλιο ή διεκδικούν τουλάχιστον μία έδρα. Ωστόσο, είναι σχεδόν διαθέσιμες (ή γνωστές) όλες οι θέσεις των πολιτικών κομμάτων που θα έχουν ψηφοδέλτιο στις κάλπες, αναρτημένες στα site τους. Δεν θεωρείται πως ο χρήστης της πλατφόρμας θα είχε μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα αν η έρευνα είχε συμπεριλάβει όλα τα κόμματα; Γιατί δεν συνέβη αυτό;
Οι λόγοι που περιοριστήκαμε στα κόμματα εντός κοινοβουλίου ήταν κατά βάση πρακτικοί. Η κωδικοποίηση των θέσεων κάθε κόμματος είναι μία αρκετά χρονοβόρα διαδικασία και οι διαθέσιμοι πόροι δεν επαρκούσαν για την κωδικοποίηση των θέσεων περισσοτέρων κομμάτων. Επιπλέον, καθώς δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να συμπεριληφθούν όλοι οι συνδυασμοί που κατεβαίνουν στις εκλογές, η επιλογή ορισμένων ακόμη πέραν των κοινοβουλευτικών θα προκαλούσε ερωτηματικά και αντιδράσεις σχετικά με τα κριτήρια επιλογής που χρησιμοποιήσαμε.

– Έχετε σκεφτεί και σε ποια άλλα θέματα, εκτός των εκλογών, θα μπορούσε μία πλατφόρμα σαν το what2vote να φανεί χρήσιμη;
Θεωρητικά, μία πλατφόρμα σαν το what2vote θα μπορούσε να έχει εφαρμογή σε διάφορους τομείς, κυρίως όπου οι πολίτες καλούνται να κάνουν κάποια επιλογή. Το δύσκολο είναι να υπάρχει πάντα κάποιος με το κίνητρο, την τεχνογνωσία και τους πόρους να την προσφέρει.

– Το what2vote και εσείς, οι άνθρωποι που το στήσατε, πώς βλέπετε τις φετινές εκλογές;
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο των εκλογών του Μάϊου μάλλον αποτελεί το αναλογικό εκλογικό σύστημα υπό το οποίο θα διεξαχθούν. Γνωρίζοντας ότι είναι εξαιρετικά πιθανό η συγκεκριμένη αναμέτρηση να μην αναδείξει κυβέρνηση και να χρειαστεί να γίνουν δεύτερες εκλογές λίγες εβδομάδες μετά, οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για μία πιο «χαλαρή ψήφο» με την έννοια ότι ένα μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων συγκριτικά με άλλες αναμετρήσεις μπορεί να επιλέξουν ίσως ένα μικρότερο κόμμα που βρίσκεται εγγύτερα στις δικές τους θέσεις χωρίς να θεωρούν την ψήφο τους «χαμένη». Αυτή η συνθήκη προσθέτει και μία παιδαγωγική διάσταση στις εκλογές, τόσο για το εκλογικό σώμα όσο και για τις πολιτικές ελίτ. Μεγάλο μέρος της προεκλογικής περιόδου έχει αναλωθεί στην ανάλυση των πιθανοτήτων και προϋποθέσεων συγκρότησης κυβέρνησης συνεργασίας. Πολιτικοί αρχηγοί, κομματικά στελέχη και δημοσιογράφοι αναγκάζονται να συζητούν πιθανά σενάρια συνεργασιών, έστω με αμήχανο και αδέξιο τρόπο, καθώς οι συναινετικές δημοκρατικές λογικές παραμένουν ξένες και ασύμβατες με τον πλειοψηφικό τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας μας και την πολιτική μας κουλτούρα. Αλλά ίσως οι φετινές εκλογές αφήσουν κάτι, μας δείξουν κάποιες όψεις ενός εναλλακτικού δημοκρατικού μοντέλου που ευδοκιμεί σε χώρες που δεν είναι και τόσο μακριά μας.

– – –

➪ Πληροφορίες: Η Kieskompas κατασκευάζει βοηθήματα ψήφου σε όλο τον κόσμο. Από τη Γεωργία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Συνολικά, περισσότεροι από 30 εκατομμύρια άνθρωποι σε περισσότερες από 40 χώρες έχουν ολοκληρώσει ένα Kieskompas. Μια επιστημονική ομάδα, συνδεδεμένη με ένα τοπικό πανεπιστήμιο, είναι υπεύθυνη για την ουσιαστική πλευρά της Kieskompas και παρακολουθεί τη μεθοδολογικά σωστή μέθοδο ερωτήσεων και εργασίας. Για το What2Vote.gr στην Ελλάδα συνεργαζόμαστε με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με μια ομάδα που συντονίζει η Δρ Λαμπρινή Ρόρη.

➪ Η ομάδα του What2Vote:
Λαμπρινή Ρόρη, Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτικής Ανάλυσης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ
Δημήτρης A. Σωτηρόπουλος, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ
Βασιλική Γεωργιάδου, καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης, Διευθύντρια και Πρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ)
Γιάννης Τσίρμπας, Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης με έμφαση στις Μεθόδους Κοινωνικής και Πολιτικής Έρευνας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ
Μάνος Τσατσάνης, Επίκουρος Καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ
Ευτυχία Tεπέρογλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτικής και Εκλογικής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
Κώστας Ρουμανιάς, Eπίκουρος Kαθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών