Χρονών 15 και 13, χρονών 12 και 14, ανήλικα παιδιά που μαχαιρώνονται, εκτοξεύουν φριχτές απειλές, χτυπούν το ένα το άλλο, βγαίνουν στα πρωτοσέλιδα και τις ειδήσεις και δεν ξέρουμε με ποιο από όλα τα περιστατικά να πρωτοσοκαριστούμε.

Η παραβατικότητα ανηλίκων και η βία μεταξύ τους μοιάζει να αυξάνεται ραγδαία ή έστω να έρχονται στην δημοσιότητα περισσότερα περιστατικά. Μάλιστα, η βία δεν κάνει διακρίσεις: χτυπά από μικρομεσαία στρώματα και γειτονιές, μέχρι ακριβά, ιδιωτικά σχολεία. Περιστατικά με μαθητές που έδεναν συμμαθητές τους, άλλα που τους απειλούσαν έσω social media και, εσχάτως, μαχαιρώματα που κατέληξαν σε νοσηλείες, όπως το περιστατικό στην Αγία Παρασκευή: «Ο 13χρονος φέρεται να βγήκε από το σπίτι μαζί με τον σκύλο του για βόλτα, όταν στην οδό Λυκείου, συνάντησε την ομάδα των τριών οι οποίοι του επιτέθηκαν και τον ακινητοποίησαν. Η συμμορία έψαξε τον 13χρονο για κινητό τηλέφωνο και χρήματα, ενώ με χρήση σωματικής βίας τον ανάγκασε να βγάλει τα παπούτσια του και να τους ακολουθήσει ξυπόλητος, την ίδια ώρα που τον κατέγραφαν με κινητό τηλέφωνο. Για λίγα λεπτά μάλιστα του άρπαξαν και τον σκύλο, απειλώντας τον 13χρονο μαθητή ότι δεν θα τον ξαναδεί, αναγκάζοντας τον να γονατίσει στον δρόμο και να μιλήσει υβριστικά για δύο κοπέλες μπροστά στην κάμερα του κινητού τηλεφώνου που τον κατέγραφαν. Ένας εξ αυτών τον απείλησε και με όπλο. Στη συνέχεια μοιράστηκαν το βίντεο στα social media.»

Η έξαρση των συμμοριών είναι ένα φαινόμενο που μοιάζει να έχει επιστρέψει από τα βάθη ενός πολύ σκοτεινού παρελθόντος. Επίσης, τα μέσα της βίας είναι διαφορετικά: όπλα, σιδερογροθιές και μαχαίρι, όχι απλώς μπουνιές και κλωτσιές. Διότι βία πάντοτε υπήρχε, είναι εμφανώς ανθρώπινη τάση, αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, της ανεπτυγμένης τα ταλευταία χιλιάδες χρόνια εντός κοινωνιών, με ό, τι αυτό συνεπάγεται για τα αντανακλαστικά και τις διαθέσεις μας, απλώς και η βία εναρμονίζεται με τις εποχές και, μάλιστα, τις καθρεφτίζει.

Ο Μάριος Γεωργίου (MA Social and Political Theory) σχολιάζει σχετικά στο Olafaq.gr: «Βασικοί ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους, με την ευρεία πάντα έννοια, είναι το σχολείο και η οικογένεια. Στους πιο πάνω μηχανισμούς καλλιεργούνται τα ηθικά και αξιακά πρότυπα εφήβων και νέων εν γένει. Εκπαιδευτικό σύστημα: Αρκεί να σκεφτούμε το τραγούδι των Pink Floyd με τίτλο Another Brick in the Wall που ψέγει το εκπαιδευτικό σύστημα ότι μετατρέπει τα παιδιά σε τούβλα. Είναι ένα εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο ισοπεδώνει, ομοιοποιεί, γραναζοποιεί τα παιδιά. Εδώ μπορούμε και να προσθέσουμε ότι τα παιδιά πλέον δε διδάσκονται με βάση τι τους αρέσει, αλλά με τι βολεύεται η αγορά, δηλαδή με τι θα αποφέρει χρήματα στο μέλλον σε αυτά και στην αγορά. Αφ’ ενός τα αξιακά πρότυπα λοιπόν συνοψίζονται στον ωφελιμισμό και αφ΄ετέρου το σχολείο μετατρέπεται σε φυλακή και τα παιδιά σκλάβοι στα δεσμά τους και στα ανεκπλήρωτα όνειρά τους. Μπορούμε κάπου εδώ να συνδέσουμε ότι ανεκπλήρωτα όνειρα σημαίνει νέους καταπιεσμένους, νευρωτικούς, καταθλιπτικούς και προφανώς παραβατικούς. Αξίες όπως άνθρωπος, οικογένεια, φύση κλπ απαξιώνονται. Κάθε τι συλλογικό απαξιούται και εξυψώνεται ο ατομικισμός. Από το εκπαιδευτικό λοιπόν σύστημα παράγονται άνθρωποι με μη ορθή παιδεία και με ψυχολογικά προβλήματα.»

Και συνεχίζει αναλύοντας τον ρόλο της οικογένειας: «Επιλέγω να τοποθετήσω την οικογένεια δεύτερη, διότι μία οικογένεια, μελλοντική έστω οικογένεια, απαρτίζεται από άτομα τα οποία έχουν περάσει από το προαναφερθέν σάπιο εκπαιδευτικό σύστημα. Το οικογενειακό περιβάλλον επιδρά στη διαμόρφωση επιθετικού χαρακτήρα. Οι οικογένειες είναι σχεδόν όλες διαλυμένες ή επικρατούν συγκρούσεις και δίδουν έτσι το παράδειγμα για βίαιη και εγκληματική συμπεριφορά. Αρχικά μπορούμε να πούμε ότι πολλά παιδιά έχουν υποστεί σεξουαλική και μη κακοποίηση από οικογενειακό περιβάλλον. Άλλα έχουν παραμεληθεί ή παρατηθεί από τους γονείς τους. Αυτά τα παιδιά, είναι λογικό να αναπτύξουν είτε σύνδρομα εγκατάλειψης, να προσπαθούν να κερδίσουν τους άλλους μέσω συναισθηματικού εκβιασμού, ναρκισισμού, επιθετικότητας. Αυτά δύνανται να αναπτυχθούν και σε οικογένειες ”μη διαλυμένες” με τον στερεοτυπικό όρο, όπου οι γονείς χαρακτηρίζουν τα παιδιά ως ανάξια ή κακά ή πχ δημιουργούν ενοχές στα παιδιά τους, με συναισθηματικούς και/ή οικονομικούς εκβιασμούς. Το βιβλίο της ψυχιάτρου Susan Forward για τους Τοξικούς γονείς μπορεί αν διαφωτίσει περισσότερο όποιον/α ενδιαφέρεται. Όταν λοιπόν έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο παράγει νάρκισσους, υλιστές, που δε σέβονται τον άνθρωπο, τα ζώα, που δε μαθαίνουν ότι ο άνθρωπος θέλει στέγη, φαγητό, αγάπη και όχι λούσα κλπ δημιουργούνται άνθρωποι ηθικά χρεωκοπημένοι με ψυχολογικά προβλήματα, κλονίζονται οι ανθρώπινες σχέσεις, άρα κλονίζεται η οικογένεια, παράγεται μία προβληματική οικογένεια, η οποία με τη σειρά της παράγει ψυχολογικά και ηθικά διαλυμένους ανθρώπους και κοινωνική συνέπεια είναι η ανάπτυξη της βίας σε ολοένα και εντονότερο βαθμό.»

Artwork: Γιάννης Παπαϊωάννου / Olafaq

Μία κοινωνική αναλύτρια που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία της, αλλά προσέφερε την συμβολή της στο παρόν θέμα σημειώνει το εξής, ως προς την απορία μας αν τώρα η βία έχει ξεφύγει ή αν πάντοτε έτσι συνέβαινε μεταξύ ανηλίκων και απλώς τώρα αποκαλύπτεται:

«Περιστατικά βίας και bullying, υπήρχαν ανέκαθεν, θεωρώ όμως, όχι σε τέτοιο βαθμό. Ίσως ακούγεται υπερβολικό, αλλά οφείλουμε να παραδεχτούμε πως μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, έχει βιώσει τον φασισμό στο ίδιο του το σπίτι, γαλουχημένο στο πρότυπο της πατριαρχίας και σε αναχρονιστικές αντιλήψεις που εμποδίζουν την εξέλιξη και την απελευθέρωσή του μυαλού. Η οικογένεια, φέρει οπωσδήποτε ευθύνη για τις συμπεριφορές των νέων, αφού όσο περισσότερο περιορίζεις ένα παιδί, τόσο περισσότερο θυμό και αντίδραση θα πάρεις πίσω. Φυσικά, πέρα από την οικογένεια, σημαντικό ρόλο στην αύξηση της βίας, παίζει και η σύγχρονη κοινωνία, που προβάλλει μόνο success stories, κάτω από το πέπλο του ακραίου καπιταλισμού, προωθώντας την ευδαιμονία με όποιο κόστος και περιθωριοποιώντας το ήθος και τις αξίες.

Αφενός το αίσθημα καταπίεσης στο σπίτι, αφετέρου μια κοινωνία που κατακρίνει και χλευάζει τους ρομαντικούς και σαν να μην έφταναν αυτά, ένα σύστημα παιδείας, που μόνος του στόχος είναι να κάνει τα παιδιά μη σκεπτόμενα, άρα γρανάζια. Ένας ψηφιακός κόσμος που έχει εισβάλει βίαια στην καθημερινότητα μας, προβάλλοντας ακόμη περισσότερη βία και μολύνοντας το μυαλό με αμφιλεγόμενα – στην καλύτερη – πρότυπα.Σε όλα αυτά, ήρθε να προστεθεί η πανδημία. Μια πρωτόγνωρη και αναπάντεχη συνθήκη, μέσα από την οποία, γίναμε όλοι μάρτυρες γεγονότων έκρηξης θυμού, που οδήγησαν σε ακραίες καταστάσεις, όπως με τις γυναικοκτονίες, που δεν λένε να τελειώσουν. Η σύγχρονη κοινωνία, είναι βαθιά άρρωστη. Και η μεγαλύτερη απόδειξη, είναι ακριβώς αυτό. Ο ανεξέλεγκτος θυμός των νέων, που μετουσιώνεται σε άγριες δολοφονικές επιθέσεις με μαχαίρια, ακόμη και για την πιο ασήμαντη αφορμή.»

Μα, φταίει το Ίντερνετ για όλη αυτή τη βαρβαρότητα;

Ο Μάριος Γεωργίου υπερθεματίζει: Η Σουηδία επιστρέφει στο μολύβι σε νεαρές ηλικίες διότι το γράψιμο βοηθά στη συγκέντρωση, ενώ η πληκτρολόγηση και η έγχρωμη οθόνη δημιουργά παιδιά που δε δύνανται να συγκεντρωθούν. Πλέον, ειδικά οι νεώτεροι δρουν ως εξαρτήματα μιας μηχανής και σταδιακά βλέπουμε την ανικανότητα ορισμένων ανθρώπων να αποφύγουν την ανία και την κατάθλιψη χωρίς την τηλεόραση ή τα social media καθώς και στην ανάγκη άλλων νέων να καταφεύγουν σε αντικαταθλιπτικά, ηρεμιστικά για να αντιμετωπίζουν τις εντάσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Κάπου εδώ αρκεί να ακούσουμε τους στίχους του ΛΕΞ “Ευτυχισμένες Ημέρες in C Minor” όπου περιγράφεται η καθημερινότητα δύο νέων, ενός κοριτσιού κι ενός αγοριού σε «άλλη μια ιστορία», όπως σημειώνει, στην Ελλάδα του 2023. Όλοι οι στίχοι έχουν νόημα αλλά θα σταθώ στον εξής στίχο: «Είκοσι mgs Cipralex (okay), no pun intended». Το CIPRALEX είναι ένα συχνά συνταγογραφούμενο αντικαταθλιπτικό φάρμακο. Αναφέρεται σε ένα τραγούδι με την απόλυτη οικειότητα των νέων ότι χρειάζονται αντικαταθλιπτικά για να αντέξουν τις κοινωνικές εντάσεις! Επί πλέον, να προσθέσω τον εικονικό βιασμό που υπέστη 16χρονη. Στο περιστατικό εμπλέκεται ένα 16χρονο κορίτσι, που αισθάνθηκε ψυχική δυσφορία βλέποντας το άβατάρ της, τον ψηφιακό χαρακτήρα της, να πέφτει θύμα «ομαδικού βιασμού» στο metaverse από άγνωστα άτομα.

«Πίσω από τις οθόνες της ανωνυμίας οι άνθρωποι μετατρέπονται σε κτήνη.»

Φαίνεται πως με τον Μάριο Γεωργίου, συμφωνεί ο Γιάγκος Πλατής, πολιτιστικός συντάκτης και μουσικός που έχει σπουδάσει Κοινωνιολογία: «Δεν ξέρω αν θα διέφερε κάτι αν ζούσαμε σε μια άλλη χώρα, περισσότερο ή λιγότερο προηγμένες, γιατί κάθε τόπος έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες, ξέρω όμως στα σίγουρα πως η ραγδαία εξέλιξη και επέλαση του Internet στις ζωές μας, όπου τα παιδιά έχουν πιο εύκολη πρόσβαση έχει μεγάλη σημασία. Λαμβάνοντας τόσα πολλά και διαφορετικά ερεθίσματα, ενδεχομένως νιώθουν μια μεγαλύτερη ανάγκη για εξωτερίκευση των αρνητικών τους συναισθημάτων. Αναγκαία είναι μια περισσότερο ατομοκεντρική ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού που, ακόμα κι αν δεν μπορεί να ξεκινήσει από το σπίτι, οφείλει να λαμβάνει από το σχολείο».

Ψυχολόγοι έχουν αναφερθεί κατά καιρούς στο αίσθημα ηρωοποίησης που προκύπτει από την δημοσιοποίηση μιας παραβατικής πράξης στα σόσιαλ μήντια και το χτίσμο προφίλ παιδιών ως δυνατών, ανεξάρτητων. δημοφιλών, ανίκητων. Άραγε, πόσα από τα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί θα διαπράττονταν αν δεν υπήρχε το Internet; Ο ψυχολόγος Η. Βασιλειάδης έχει δηλώσει σε αντίστοιχο ρεπορτάζ της Lifo «(…)έχει αλλάξει η κυρίαρχη κοινωνική κουλτούρα. Σήμερα οι μαθητές, οι έφηβοι, νιώθουν μόνοι περισσότερο από ποτέ. Γιατί ο τρόπος που τους αξιολογούμε ως κοινωνία είναι πολύ πιο ατομικός. Κι αν το δούμε και λίγο ευρύτερα, τι λέμε; Είναι στο χέρι σου να τα καταφέρεις, πρέπει να βάλεις τα δυνατά σου, να αποκτήσεις τα εφόδια, και σ’ αυτό είσαι μόνος σου και παλεύεις.» Οι εκπαιδευτικοί πάντως διατείνονται ότι η κρίσιμη καμπή για την αύξηση των περιστατικών bullying και βίας ήταν η περίοδος μετά την πανδημία. Η καθηγήτρια γυμνασίου (στην περιοχή του Κορυδαλλού) Σ.Σ λέει πως μοιάζει να επέστρεψαν στο σχολείο αφηνιασμένα παιδιά, με τόνους ανέκφραστων συναισθημάτων και τάσεις υπερβολής, δραματοποίησης καταστάσεων και υψηλής συσσώρευσης έντασης.

Οι υπάρχουσες δομές

Μία από τις προβλέψεις του νόμου του υπουργείου Παιδείας για την αντιμετώπιση της βίας και του εκφοβισμού στα σχολεία, είναι μια πλατφόρμα με τίτλο «Ζούμε αρμονικά μαζί – Σπάμε τη σιωπή», που ψηφίστηκε τον Μάρτιο του 2022 και αναμένουμε να τεθεί σε δράση μες στην χρονιά. Η πλατφόρμα αυτή θα λειτουργήσει τις επόμενες μέρες, όπως μάθαμε από το υπουργείο Παιδείας. Στην πλατφόρμα θα μπορούν να υποβάλλουν επώνυμες αναφορές περιστατικών σχολικής βίας μαθητές γυμνασίων και λυκείων αλλά και γονείς. Αυτοί που θα εξετάζουν τις αναφορές αυτές θα είναι οι υπεύθυνοι αντιµετώπισης της βίας στο σχολείο. Αυτόν το ρόλο αναλαµβάνουν για τα δημοτικά σχολεία ο διευθυντής της σχολικής µονάδας µε έναν εκπαιδευτικό που ορίζει ο ίδιος. Στα γυμνάσια και τα λύκεια οι αποδέκτες των αναφορών θα είναι ο διευθυντής και ο σύµβουλος σχολικής ζωής. Όλοι τους θα συνεργάζονται ή θα αναφέρουν προβλήματα που προκύπτουν στη διαχείριση των περιστατικών σε μία τετραµελή επιστημονική οµάδα δράσης που θα υπάρχει σε κάθε διεύθυνση εκπαίδευσης στην οποία υπάγεται η εκάστοτε σχολική μονάδα. Αυτή η επιστημονική ομάδα θα ενημερώνει το υπουργείο με εκθέσεις που θα συντάσσει στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς.  Ισχύει ότι από το 2021 μπήκαν στο σχολικό πρόγραμμα σπουδών τα εργαστήρια δεξιοτήτων, μέσα από τα οποία θα δοθεί βαρύτητα σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλληλοσεβασμού, διαφορετικότητας και συμπερίληψης. Επιπλέον, η αξιολόγηση των σχολείων θα περιλαμβάνει και δείκτες που θα αφορούν την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου. Στις θεσμικές αλλαγές για την αντιμετώπιση της βίας το υπουργείο συμπεριλαμβάνει τα νέα προγράμματα σπουδών μέσω των οποίων δίνονται στους εκπαιδευτικούς οδηγίες και κατευθύνσεις για την αντιμετώπιση της βίας και του σχολικού εκφοβισμού. Αυτά, όμως, δεν εφαρμόζονται παντού, ούτε με τον ίδιο τρόπο, ενώ διαδικασίες όπως η αξιολόγηση βρίσκουν συχνά εμπόδια εφαρμογής λόγω συνδικαλιστικών αντιδράσεων.

Το πρόβλημα της βίας μεταξύ ανηλίκων φαντάζει πολπρισματικό και δύσκολο όχι απλά στην καταπολέμησή του, αλλά και στην ίδια του την κατανόηση. Πρέπει να μας θορυβήσει για τα καλά. Και, εάν έχουμε ανήλικους συγγενείς, να βεβαιωνόμαστε, όσο μπορούμε, ότι τους ακούμε, τους παρατηρούμε επαρκώς. Κάποια σημάδια φαίνονται ευκρινώς. Τα παιδιά, ακόμα και αν μας φαινονται εξυπνοτερα, πιο καταρισμένα απο ποτε με τις νέες τεχνολογίες, ίσως πιο αεπτυγμένα σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές, παραμένουν παιδιά.