Όταν η τεχνητή νοημοσύνη (AI) μπορεί να αναδημιουργήσει τη φωνή και τα πρόσωπα ανθρώπων που έχουν πεθάνει, πολλοί είναι εκείνοι που μπορεί να βρίσκουν παρηγοριά σε αυτή την επιλογή, όμως υπάρχει και μια άλλη, μια πιο σκοτεινή πλευρά. Όταν η δυνατότητα μιας «τελευταίας συνομιλίας» γίνεται παγίδα, η λύπη παγιδεύεται. Η δυνατότητα της AI να αναβιώνεις τους νεκρούς με ψηφιακά μέσα βασίζεται σε τεχνολογίες όπως η κλωνοποίηση της φωνής, οι κινούμενες φωτογραφίες,τα chatbots που «μιλούν» όπως ο εκλιπών, ακόμη και avatars με το πρόσωπο του αγαπημένου μας προσώπου.

Πολλοί συμμετέχοντες σε αυτή τη νέα «βιομηχανία του ψηφιακού μεταθανάτιου project» το βλέπουν ως ευκαιρία να «επικοινωνήσουν» ξανά με όσους έχασαν και να ακούσουν τη φωνή τους, να διαβάσουν ένα μήνυμα, να δούνε μια φωτογραφία που ζωντανεύει. Η αλήθεια είναι ότι η επιθυμία του καθενός που έχει χάσει κάποιον αγαπημένο του είναι αυθεντική. Το να μη λησμονηθεί ο άνθρωπος που έφυγε, να διατηρηθεί η σύνδεση μαζί του, ακόμα και οι ειδικοί στη μελέτη της θλίψης, όπως η θεωρία «continuing bonds» θεωρούν πως η συνεχιζόμενη σχέση με όσους χάθηκαν είναι μέρος της υγιούς διαδικασίας του πένθους. Από την άλλη, η AI προσφέρει κάτι παραπάνω, που δεν είναι απλώς ανάμνηση, αλλά «φήμες συνομιλίας». Η τεχνολογία αυτή μπορεί να διεγείρει την επιθυμία για ένα τελευταίο «αντίο» ή «συγνώμη», ή απλώς να ξανακούσεις τη φωνή του αποθανόντα.

Ωστόσο, η χρήση αυτής της τεχνολογίας δεν είναι χωρίς παγίδες και τύφλα σημεία. Όταν η επαφή με το ψηφιακό «αντίγραφο» σχεδόν καθημερινά αντικαθιστά την αποδοχή της απώλειας, τότε το άτομο μπορεί να καθυστερήσει ή να μπλοκάρει τη διαδικασία πένθους. Η εξάρτηση από μια «τεχνητή φωνή» ή «εικονική συνομιλία» μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο και δυστυχώς η τεχνολογία προσφέρει ανταπόκριση, ο εγκεφαλικός μηχανισμός ανταμείβεται με την ντοπαμίνη να αυξάνεται και έτσι η σύνδεση παραμένει «ζωντανή» χωρίς ποτέ να τελειώσει.

Φυσικά και προκύπτουν θέματα ηθικής, όπως: Ποιος έδωσε τη συγκατάθεσή του για κάτι τέτοιο; Πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα του εκλιπόντος και είναι αποκλειστικά για την διαχείριση του πένθους; Ποιες είναι οι συνέπειες για τη μνήμη και την ταυτότητα; Αν το ψηφιακό avatar αρχίσει να «μιλάει» διαφορετικά απ’ ό,τι θα έκανε ο άνθρωπος, η προσωπική ανάμνηση μπορεί να αλλοιωθεί. Πόσο υγιές είναι για τους ζωντανούς να διατηρούν μία τέτοια είδους «επαφή» με τον αγαπημένο τους που χάθηκε.

Οι εταιρείες που παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες βασίζονται στα «ψηφιακά αποτυπώματα» του εκλιπόντος όπως είναι τα email, τα μηνύματα, οι φωτογραφίες και τα φωνητικά αρχεία. Είναι ένας αναδυόμενος κλάδος, με ελάχιστη εποπτεία και περιορισμένη έρευνα για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις που μπορεί να προκύψουν. Δυστυχώς και εδώ είναι μία από τις πιο σημαντικές επιπτώσεις, το κόστος δεν είναι μόνο οικονομικό, αυτό ίσως είναι το λιγότερο, αλλά το να «διατηρείς» μια ψηφιακή μορφή ενός νεκρού απαιτεί πόρους υποστήριξη, ενημερώσεις, διαχείριση δεδομένων και το πολύ μεγάλο σημαντικό κόστος.

Πότε αρχίζει να γίνεται προβληματική αυτή η νέα επιλογή

Αν η επαφή με το ψηφιακό αντίγραφο αντικαθιστά την επαφή με τη ζωή, την απώλεια ή το πένθος και αν κάποιος χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να «ξεφύγει» από το θυμό, την ενοχή ή τη θλίψη, αντί να τα αντιμετωπίσει τότε το θέμα είναι σοβαρό και χρήζει παρακολουθήσης. Αν η χρήση αυτής της δυνατότητας μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, γίνεται χωρίς σαφή τη συγκατάθεση του εκλιπόντος ή των οικείων και αν μεταβάλλει την ανάμνηση του ατόμου σε κάτι που δεν ήταν και γίνεται κάτι «φτιαχτό», τεχνητό και ψεύτικο.

Η τεχνητή νοημοσύνη ανοίγει την πόρτα σε μια εντυπωσιακή δυνατότητα του να «επικοινωνούμε» με όσους έχασαν τη ζωή τους και εμείς τους χάσαμε από τη δίκη μας. Ωστόσο, το «νέο αντίο» που προσφέρει δεν είναι απαλλαγμένο από προκλήσεις και ηθικούς προβληματισμούς. Όταν η τεχνολογία μετατρέπεται σε υποκατάστατο της πραγματικής απώλειας, τότε η διαδικασία του πένθους μπορεί να «παγιδευτεί» και να μην ακολουθήσει την αναμενόμενη διαδικασία που οδηγεί στη διαχείριση του. Και τότε η τεχνολογία, αντί να λυτρώνει, περιορίζει, αντί να απελευθερώνει, δεσμεύει και μπορεί να έχει συνέπιες που δεν μπορούμε να φανταστούμε καν, ακόμα.

Η ερώτηση που μένει να κάνουμε είναι: «Θέλουμε μια ψηφιακή ανάμνηση ή θέλουμε να ζήσουμε την αναπόφευκτη, ανθρώπινη διαδικασία της απώλειας;», και να αναρωτηθούμε τι είναι καλύτερο για εμάς και για τη μνήμη των ανθρώπων που έφυγαν από αυτή τη ζωή.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.