Τον Μάρτιο του 2023 άνοιξε η πλατφόρμα prosopikosvoithos.gov.gr για την έναρξη του πιλοτικού προγράμματος Προσωπικών Βοηθών Ατόμων με Αναπηρία. Το πρόγραμμα υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – NextGenerationEU.
Όπως αναφέρει η ίδια η πλατφόρμα στις πληροφορίες για τους ενδιαφερόμενους, «Το Πρόγραμμα εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο ενός συστήματος κοινωνικής υποστήριξης για τα Άτομα με Αναπηρία, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής αυτών και των οικογενειών τους, μέσω της επίτευξης της ανεξάρτητης διαβίωσής τους και ισότιμης συμμετοχής τους σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής, πολιτιστικής ζωής.»
Ως εδώ όλα μοιάζουν ωραία. Επιτέλους πολλοί συνάνθρωποι μας -οι περισσότεροι αποκλεισμένοι και με πενιχρά εισοδήματα κυρίως μέσω επιδομάτων αναπηρίας- μπορούν να βρουν έναν άνθρωπο να τους βοηθά στη καθημερινή τους διαβίωση και τις ανάγκες τους. Μόνο που κανένας δεν υπολόγισε ότι έχουν να κάνουν με το ελληνικό Κράτος και τη διακυβέρνησή του. Όσα θα διαβάσετε παρακάτω, δεν αποτελούν κάποιο σενάριο ταινίας, ούτε προέρχονται από έναν λαϊκίστικο αντιπολιτευτικό λόγο εναντίον της Κυβέρνησης. Είναι η στυγνή πραγματικότητα.
Ζώντας σε μία μαύρη εργασιακή τρύπα
Ο γράφων του άρθρου που διαβάζετε, ήταν προσωπικός βοηθός σε άτομο με αναπηρία μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος. Ξεκίνησα να εργάζομαι στο πρόγραμμα τον Μάιο του 2023 ως και πριν μία εβδομάδα.
Συγκεκριμένα, έγινα βοηθός σε έναν άνθρωπο 43 ετών με παραπληγία, τυφλό επίσης, ο οποίος είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο. Πριν περίπου δύο μήνες χρειάστηκε να επισκεφτώ έναν γιατρό για ένα μικρό πρόβλημα υγείας. Φυσικά, επέλεξα να επισκεφτώ μέσω του ΕΣΥ ένα δημόσιο νοσοκομείο. Μπήκα λοιπόν στον ΟΠΕΚΑ ώστε να αναζητήσω της ασφαλιστική μου ικανότητα κι εκεί ανακάλυψα ότι όχι μόνο ήμουν ανασφάλιστος αλλά δεν φαινόμουν πουθενά ως εργαζόμενος! Ανακάλυψα επίσης ότι παρά τις μηνιαίες κρατήσεις που έκανε το κράτος στο μισθό μου, ύψους 300 ευρώ το μήνα, δε μου είχαν βάλει ούτε ένα εργόσημο -και αυτό ισχύει μέχρι σήμερα.
Το ίδιο κράτος στη περίπτωση που η Επιθεώρηση Εργασίας κάνει έλεγχο σε ένα κατάστημα, π.χ. εστίασης, εφόσον βρει έναν εργαζόμενο που δεν είναι ασφαλισμένος έστω για μία ημέρα από την επιχείρηση, της βάζει πρόστιμο ύψους 15 χιλιάδων ευρώ και στον εργαζόμενο αντίστοιχα 300 ευρώ. Αντίστοιχα, στην περίπτωση των Προσωπικών Βοηθών, το κράτος “παρανομεί” και κανονικά θα έπρεπε να επιβάλει στον εαυτό του πρόστιμο δεκάδων χιλιάδων ευρώ, και όλα αυτά για έναν μόνο εργαζόμενο. Φανταστείτε πόσα θα έπρεπε να πληρώσει για περίπου 1.200 άτομα που υπολογίζεται ότι έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα ως προσωπικοί βοηθοί.
Εκείνες τις μέρες δημιουργήθηκε μια ομάδα στο Facebook από προσωπικούς βοηθούς, όπου μέσω αυτής ανακάλυψα ότι δεν ήμουν η μοναδική περίπτωση: όλες/οι όσοι/ες ήταν ενταγμένοι στο πρόγραμμα ως προσωπικοί βοηθοί ήταν στην ίδια κατάσταση με μένα.
Το OlaFaq μίλησε με δύο γυναίκες προσωπικούς βοηθούς, οι οποίες ήταν από τις πρώτες που κινητοποιήθηκαν ώστε να διασφαλίσουν τόσο τα εργασιακά τους δικαιώματα, όσο και την εξασφάλιση των εργόσημων. Πρόκειται για την Ιωάννα Σδόγκου (22 ετών) και τη Βενετία Αντωνάκα (52 ετών).
Η κρατική αδιαφορία και οι δυσκολίες με τους ωφελούμενους
Ιωάννα Σ.: Ξεκίνησα να δουλεύω στο πρόγραμμα στις 22/07/2023, καθώς εκείνη την περίοδο έκανα την πρακτική μου εξάσκηση, όποτε σκέφτηκα πως θα με διευκολύνει η ευελιξία του προγράμματος σχετικά με τις ώρες και τις ημέρες. Επίσης, λόγω της κτήσης πτυχίου νοσηλευτικής, σκέφθηκα πως θα ήταν μια καλή ευκαιρία να αποκτήσω και μια ακόμα εμπειρία με ανθρώπους εκτός νοσοκομείου με διαφορετικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες. Στην πορεία της εργασίας μου, ως Προσωπικός Βοηθός, αντιμετώπισα διάφορες δυσκολίες και διαφορετικές συνθήκες από αυτές που περίμενα και που νόμιζα πως μας παρείχε το πρόγραμμα. Είχα σκοπό μόλις τελείωνα την πρακτική να παραμείνω βοηθός ΑμεΑ ως σταθερή δουλειά, αλλά αυτό στην πορεία άλλαξε λόγο της κατάστασης που επικρατεί στο πρόγραμμα.
Βενετία Α.: Εγώ είδα μία διαφήμιση στην τηλεόραση και μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον γιατί δεν είχα δουλέψει με ΑμεΑ στο παρελθόν και ήθελα να δω τον κόσμο τους. Είχα μία πολύ μικρή εμπειρία όταν είχα πάει να μάθω ΕΝΓ (Ελληνική Νοηματική Γλώσσα ) και το θεώρησα εργασιακή πρόκληση. Όταν βέβαια ξεκίνησα να κάνω τα χαρτιά μου, διαπίστωσα ότι υπάρχουν κενά, και από πλευράς εκπαίδευσης και από πλευράς οργάνωσης. Εγκρίθηκα πριν ξεκινήσει η πλατφόρμα και περίμενα. Ουσιαστικά, δουλεύω από την αρχή του προγράμματος (Μάρτιος 2023). Όσο όμως περνάει ο καιρός, χάνεται η μαγεία της προσφοράς, μένει μία πικρία και για το πως αντιμετωπίζομαι -από το πρόγραμμα- σαν εργαζόμενη και για το πόσο τελικά θετικά λειτουργεί για τους ωφελούμενους αναπήρους.
Ιωάννα Σ.: Αρχικά δούλεψα ως ωρομίσθια. Ξεκίνησα με λίγες ώρες και στην πορεία δούλεψα και 8ωρο. Την συνοίκηση δεν την δοκίμασα λόγο οικογενειακών υποχρεώσεων. Έχω δουλέψει με 7 ωφελούμενους και η κάθε εμπειρία θα έλεγα είναι ξεχωριστή. Υπήρχαν ωφελούμενοι που ήταν άψογοι στην συνεργασία μας και συνεχίζουν μέχρι και σήμερα υπήρχαν και άλλοι, που παρά την αρχική μας συμφωνία, ζητούσαν παραπάνω αρμοδιότητες και καθήκοντα τα οποία δε συμπεριλαμβανόνταν στο συμφωνητικό.
Για παράδειγμα υπάρχουν ωφελούμενοι που ζητούν από τους βοηθούς νοσηλευτικές υπηρεσίες. Όπως καταλαβαίνετε κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο, καθώς οι βοηθοί δεν έχουν καμία εκπαίδευση, τη κατάλληλη κατάρτιση, ούτε την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος που είναι απαραίτητη προκειμένου να μην παρανομούν. Ζητούσαν επίσης οικιακές εργασίες -όχι μόνο να πλύνουμε το πιάτο τους ή το ποτήρι του καφέ τους, αλλά διάφορες εργασίες όπως να πλύνουμε και να απλώσουμε τα ρούχα τους, να μαγειρέψουμε να σκουπίσουμε να σφουγγαρίσουμε κ.λπ. Θεωρούσαν ότι ο βοηθός είναι κάτι σαν οικιακός υπηρέτης.
Στη πορεία της εργασίας μου λοιπόν και μέσω των social media, όπου δημιούργησα μια ομάδα με όσους περισσότερους βοηθούς μπορούσα να μαζέψω, ανακάλυψα μέσα από τις αναφορές αρκετών προσωπικών βοηθών περιστατικά βίας προς αυτούς, όπως λεκτική βία («είσαι χαζή», «έχεις χαμηλό IQ» κ.α.), σεξουαλική βία (πονηρά σχόλια για την βοηθό, ακατάλληλα αγγίγματα σε επίμαχα σημεία του σώματος) και, φυσικά, ψυχολογική βία (δεν ενέκριναν εκδικητικά τις ώρες των βοηθών στο σύστημα ενώ εκείνοι τις είχαν δουλέψει). Κατηγορίες, επίσης, πως οι βοηθοί είναι «κλέφτες» καθώς ισχυριζόντουσαν πως τους είχαν πάρει λεφτά και πράγματα αξίας από τα σπίτια τους. Επίσης θα ήθελα να αναφέρω πως ωφελούμενος έθεσε σε μεγάλο κίνδυνο έναν βοηθό. Ενώ ήξερε πως η κατάσταση του δεν του επιτρέπει να οδηγήσει, έβαλε τον βοηθό στην θέση του συνοδηγού και κινδύνευσαν να εμπλακούν σε τροχαίο. Επιπλέον, σε τηλεφωνικές συνομιλίες όταν μας καλούσαν για να δουν αν είμαστε διαθέσιμοι, αν κάποιος βοηθός δε δεχόταν λόγω απόστασης ή λόγω έλλειψης χρόνου, γινόντουσαν επιθετικοί και απαντούσαν πως αν δεν θέλαμε να μην μπαίναμε στο πρόγραμμα και γιατί μπήκαμε αφού δεν έχουμε χρόνο και έχουμε και άλλες δουλειές κλπ.
Αρκετές βοηθοί έκαναν καταγγελίες στο help desk και στους αρμόδιους του προγράμματος, όμως η απάντηση από αυτό ήταν πως: «Δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία και δεν έχουμε δικαίωμα να βιντεοσκοπήσουμε ή να μαγνητοσκοπήσουμε τον ωφελούμενο καθώς αυτό είναι παράνομο». Η λύση για αυτούς ήταν να μη συνεχιστεί η συνεργασία με τους ωφελούμενους που είχαν τέτοιες συμπεριφορές και να κάνουμε υπαναχώρηση. Οπότε οι ωφελούμενοι δεν είχαν καμία επίπτωση και ήταν ελεύθεροι να καλέσουν έναν νέο βοηθό.
Για να κλείσω, θα ήθελα να αναφέρω πως το πρόγραμμα δε λειτουργεί ακριβώς όπως φαίνεται, καθώς γίνονται πολλές παρατυπίες όπως, ας πούμε, ωφελούμενοι να βάζουν κάποιον γνωστό τους ως “εικονικό” βοηθό ώστε να μπορούν να λαμβάνουν τα χρήματα. Συγκεκριμένα εγώ έχασα έναν ωφελούμενο με αυτόν τον τρόπο καθώς δεν είχε τόση μεγάλη ανάγκη από βοηθό αλλά από χρήματα. Βέβαια, με είχε ενημερώσει από την αρχή πως θα γίνει έτσι και πως θα δουλέψω μέχρι να εγκριθεί ο γνωστός του, που θα ήταν βοηθός του μόνο εικονικά και θα μοιράζονταν τα χρήματα.
Βενετία Α.: Εγώ είμαι με μία κυρία, που ήταν η πρώτη μου συνέντευξη και τελευταία. Είμαστε μαζί από την αρχή και δεν έχω δουλέψει με άλλον ΑμεΑ. Μόνο τηλεφωνική επαφή είχα. Είμαι ωρομίσθια. Βλέπω τον κόσμο τους μέσα από τα δικά της μάτια. Είναι σε αναπηρικό καροτσάκι με σκλήρυνση κατά πλάκας. Είμαστε συνομήλικες και αυτό βοηθάει στην διαπροσωπική σχέση που αναπτύσσεται μέρα με την μέρα. Έχουμε τα μυστικά μας, μοιράζεται μαζί μου μέρος της ζωής της. Ζω μαζί της ουσιαστικά αυτές τις ώρες που είμαστε μαζί, με καλές και κακές μέρες.
Στην αρχή, που οι αρμοδιότητες δεν ήταν σαφείς για τους ωφελούμενους, μου ζητήθηκαν οικιακές εργασίες αλλά έθεσα τα όρια μου από την αρχή και στην πορεία όποια υπέρβαση έγινε από μέρους μου ήταν συνειδητή. Αλλά είμαι με ένα άνθρωπο που έχει τρομερή αντίληψη και δε με φέρνει σε δύσκολη θέση.
Εκτός αυτών που αναφέρει η Ιωάννα, υπάρχει και η εκμετάλλευση των ωφελούμενων από επιτήδειους που παρουσιάζονται ως βοηθοί. Για παράδειγμα, ένας ζητούσε συνοίκηση για να πηγαίνει μερικές ώρες την ημέρα και να έχει το Σ/Κ ελεύθερο. Ή ο άλλος που αργούσε, δεν εμφανιζόταν και ήθελε να του εγκριθούν ώρες που δεν είχε δουλέψει. Δεν υπάρχει κανένας έλεγχος από το πρόγραμμα, για καμία πλευρά, και αυτό είναι μέγα λάθος. Δεν υπάρχει η απαιτούμενη σοβαρότητα από τη αρμόδια υπηρεσία. Έχω αναφορά από βοηθό στην επαρχία ότι αυτό γίνεται πιο πολύ εκεί, καθώς δύσκολα δέχονται ξένο άτομο μέσα στο σπίτι τους. Από την άλλη, το ίδιο το πρόγραμμα δεν παρέχει κανένα είδος εκπαίδευσης στους βοηθούς, σε ένα τόσο κρίσιμο τομέα όπως είναι τα άτομα με αναπηρία. Να αναφέρω μόνο πως το τεστ που περάσαμε για να γίνουμε βοηθοί -η λεγόμενη εκπαίδευση που κάναμε- ήταν απλώς ένα ιντερνετικό ερωτηματολόγιο που μπορούσε κανείς, χωρίς να διαβάσει, να το περάσει μέσα σε 20 λεπτά και να γίνει βοηθός. Όποτε, επί της ουσίας, δεν υπήρξε ποτέ εκπαίδευση.
Όλα αυτά τα προβλήματα ξεκινούν από το ίδιο το πρόγραμμα. Από τη μία πλευρά δεν υπάρχει καμία εργασιακή σύμβαση μεταξύ αυτού και των βοηθών. Έχουμε τις υποχρεώσεις ενός εργαζόμενου αλλά όχι και τα δικαιώματα. Το γεγονός ότι δε μας χορηγούνται επιδόματα και άδειες μειώνει κατά πολύ το εισόδημα μας. Ακόμη και όταν αρρωστήσουμε, χάνουμε μέρες εργασίας. Αρρώστησα μια μέρα και μου λέει η παθολόγος «να σου γράψω μία τριήμερη αναρρωτική;» και της λέω, «δεν μπορώ να μην εργαστώ, δεν θα πληρωθώ». Δεν έχουμε καμία νόμιμη άδεια όπως όλοι οι εργαζόμενοι, δεν έχουμε δικαίωμα στο ταμείο ανεργίας αν απολυθούμε. Από την άλλη πλευρά, δεν έχουμε καμία εκπαίδευση και αν συμβεί κάτι σε κάποιον ωφελούμενο όταν είμαστε μαζί του, φέρουμε όλες τις ευθύνες και θα κατηγορηθούμε ποινικά αντιμετωπίζοντας τις συνέπειες.
Το κράτος είναι ανύπαρκτο στην περίπτωση μας. Θα σας πω τι μας είπε ένα φοροτεχνικός: ότι το πρωί προσλαμβανόμαστε και το βράδυ απολυόμαστε. Δεν είμαστε ούτε μισθωτοί, ούτε ελεύθεροι επαγγελματίες. Ο εργατολόγος που ρωτήσαμε μας είπε ότι είμαστε σε μία «γκρίζα ζώνη». Ειλικρινά αναρωτιέμαι βάσει ποιων προτύπων δημιουργήθηκε το πρόγραμμα. Δεν έχουν απαντήσει επίσημα σε καμία καταγγελία μας, ατομική ή ομαδική. Εγώ έκανα και ατομικές καταγγελίες κατά ΟΠΕΚΑ και ΕΦΚΑ στην ανεξάρτητη αρχή διαφάνειας. Με καταχώρησαν κι εκεί και δε μου απάντησαν.
Αποφασίσαμε να ιδρύσουμε ένα εργασιακό σωματείο ώστε να μπορούμε να διεκδικήσουμε συλλογικά, μέσα από αυτό, πέραν των εργοσήμων και όλα τα υπόλοιπα εργασιακά δικαιώματα που έχει κάθε άνθρωπος που εργάζεται. Το πρόγραμμα όπως είναι αυτή τη στιγμή βαδίζει με μαθηματική ακρίβεια στην απαξίωση και τέλος στη κατάργησή του, γιατί δε θα υπάρχουν προσωπικοί βοηθοί να μπουν σε αυτό. Ήδη για αρκετούς βοηθούς αυτή η δουλειά είναι προσωρινή. Έτσι όπως λειτουργεί το πρόγραμμα, με την όλη ανασφάλεια του και το κακό εργασιακό πλαίσιο, δε βοηθά τον κόσμο να το δει σοβαρά σαν επαγγελματικό προσανατολισμό. Μόλις βρει κάτι καλύτερο θα φύγει.
Ιωάννα Σ.: Να συμπληρώσω πως από τη στιγμή που δεν φαινόμαστε κάπου σαν εργαζόμενοι, αυτό για εμάς έχει μεγάλες επιπτώσεις σε κάποιους τομείς. Για παράδειγμα, εμένα δε με άφησαν στο παιδικό σταθμό του παιδιού μου να το αφήσω στο ολοήμερο, όπως έχει δικαίωμα κάθε εργαζόμενος γονέας, γιατί δε φαίνεται πουθενά ότι εργάζομαι. Γονικές άδειες μητρότητας λοχείας και όλα τα σχετικά επιδόματα των εργαζόμενων δεν υπάρχουν. Στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, όπου υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια αντίστοιχα προγράμματα, οι συνθήκες και οι συμβάσεις εργασίας είναι κανονικές. Δηλαδή είσαι εργαζόμενος με όλα τα νόμιμα δικαιώματα.. Τα προγράμματα έχουν φροντιστές και βοηθούς, δηλαδή δύο διαφορετικούς ανθρώπους για κάθε ΑμεΑ, που ο καθένας έχει άλλο μισθό, άλλη ειδίκευση και αλλά καθήκοντα. Εμείς εδώ δεν έχουμε καν γνώσεις από πρώτες βοήθειες. Δεν περάσαμε καμία εκπαίδευση, τίποτε απολύτως.
Όσο αφορά τα εργόσημα που αυτή τη στιγμή είναι και το φλέγων ζήτημα για εμάς, το πρόγραμμα εδώ και εφτά μήνες δίνει τη μία μέρα, ως απάντηση, πως είναι ένα «τεχνικό θέμα» και την άλλη μέρα λέει πως «είναι μια διαφωνία μεταξύ ΕΦΚΑ και ΟΠΕΚΑ». Στην αρχή ξεκινήσαμε να κάνουμε ατομικές καταγγελίες και ύστερα ομαδικές. Κάναμε καταγγελία στον ΕΦΚΑ, στο ίδιο το πρόγραμμα, στην Επιθεώρηση Εργασίας, στον Συνήγορο του Πολίτη, στο Υπουργείο Εργασίας, στο Υπουργείο Οικογένειας και Συνοχής. Δε λάβαμε ποτέ και από κανέναν καμία απάντηση. Ο ορισμός της αδιαφορίας. Αποφασίσαμε, λοιπόν, όσοι βοηθοί μαζευτήκαμε να προχωρήσουμε στον ίδρυση του σωματείου ώστε να διεκδικήσουμε συλλογικά τα δικαιώματά μας.
Επίσης ένα σωματείο, πέρα από τα εργασιακά δικαιώματα, μπορεί να ασχοληθεί με όλες αυτές τις καταγγελίες που έχουν κάνει οι βοηθοί απέναντι σε κακόβουλους ωφελούμενους και να τους προστατεύσει από τις άσχημες συνθήκες εργασίας και τις διάφορες μορφές βίας. Σαν πρώτη πράξη στείλαμε σε διάφορα ΜΜΕ μια επιστολή διαμαρτυρίας. Ενώ μετά τη δημοσίευσή της, έγινε επερώτηση στη βουλή από τον ΣΥΡΙΖΑ.
Θεωρούμε πως το σωματείο είναι η τελευταία μας ελπίδα. Σιγά σιγά μαζευόμαστε. Στην αρχή ήταν κάπως δύσκολα τα πράγματα αλλά έχουμε αρχίσει να παίρνουμε λίγο μπρος. Προσπαθούμε να ενημερώσουμε κι άλλους βοηθούς για όλα αυτά που συμβαίνουν και το ποσό σημαντικό είναι ένα σωματείο.
Τον Μάρτιο του 2023 άνοιξε η πλατφόρμα prosopikosvoithos.gov.gr για την έναρξη του πιλοτικού προγράμματος Προσωπικών Βοηθών Ατόμων με Αναπηρία. Το πρόγραμμα υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – NextGenerationEU.
Όπως αναφέρει η ίδια η πλατφόρμα στις πληροφορίες για τους ενδιαφερόμενους, «Το Πρόγραμμα εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο ενός συστήματος κοινωνικής υποστήριξης για τα Άτομα με Αναπηρία, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής αυτών και των οικογενειών τους, μέσω της επίτευξης της ανεξάρτητης διαβίωσής τους και ισότιμης συμμετοχής τους σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής, πολιτιστικής ζωής.»
Ως εδώ όλα μοιάζουν ωραία. Επιτέλους πολλοί συνάνθρωποι μας -οι περισσότεροι αποκλεισμένοι και με πενιχρά εισοδήματα κυρίως μέσω επιδομάτων αναπηρίας- μπορούν να βρουν έναν άνθρωπο να τους βοηθά στη καθημερινή τους διαβίωση και τις ανάγκες τους. Μόνο που κανένας δεν υπολόγισε ότι έχουν να κάνουν με το ελληνικό Κράτος και τη διακυβέρνησή του. Όσα θα διαβάσετε παρακάτω, δεν αποτελούν κάποιο σενάριο ταινίας, ούτε προέρχονται από έναν λαϊκίστικο αντιπολιτευτικό λόγο εναντίον της Κυβέρνησης. Είναι η στυγνή πραγματικότητα.
Ζώντας σε μία μαύρη εργασιακή τρύπα
Ο γράφων του άρθρου που διαβάζετε, ήταν προσωπικός βοηθός σε άτομο με αναπηρία μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος. Ξεκίνησα να εργάζομαι στο πρόγραμμα τον Μάιο του 2023 ως και πριν μία εβδομάδα.
Συγκεκριμένα, έγινα βοηθός σε έναν άνθρωπο 43 ετών με παραπληγία, τυφλό επίσης, ο οποίος είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο. Πριν περίπου δύο μήνες χρειάστηκε να επισκεφτώ έναν γιατρό για ένα μικρό πρόβλημα υγείας. Φυσικά, επέλεξα να επισκεφτώ μέσω του ΕΣΥ ένα δημόσιο νοσοκομείο. Μπήκα λοιπόν στον ΟΠΕΚΑ ώστε να αναζητήσω της ασφαλιστική μου ικανότητα κι εκεί ανακάλυψα ότι όχι μόνο ήμουν ανασφάλιστος αλλά δεν φαινόμουν πουθενά ως εργαζόμενος! Ανακάλυψα επίσης ότι παρά τις μηνιαίες κρατήσεις που έκανε το κράτος στο μισθό μου, ύψους 300 ευρώ το μήνα, δε μου είχαν βάλει ούτε ένα εργόσημο -και αυτό ισχύει μέχρι σήμερα.
Το ίδιο κράτος στη περίπτωση που η Επιθεώρηση Εργασίας κάνει έλεγχο σε ένα κατάστημα, π.χ. εστίασης, εφόσον βρει έναν εργαζόμενο που δεν είναι ασφαλισμένος έστω για μία ημέρα από την επιχείρηση, της βάζει πρόστιμο ύψους 15 χιλιάδων ευρώ και στον εργαζόμενο αντίστοιχα 300 ευρώ. Αντίστοιχα, στην περίπτωση των Προσωπικών Βοηθών, το κράτος “παρανομεί” και κανονικά θα έπρεπε να επιβάλει στον εαυτό του πρόστιμο δεκάδων χιλιάδων ευρώ, και όλα αυτά για έναν μόνο εργαζόμενο. Φανταστείτε πόσα θα έπρεπε να πληρώσει για περίπου 1.200 άτομα που υπολογίζεται ότι έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα ως προσωπικοί βοηθοί.
Εκείνες τις μέρες δημιουργήθηκε μια ομάδα στο Facebook από προσωπικούς βοηθούς, όπου μέσω αυτής ανακάλυψα ότι δεν ήμουν η μοναδική περίπτωση: όλες/οι όσοι/ες ήταν ενταγμένοι στο πρόγραμμα ως προσωπικοί βοηθοί ήταν στην ίδια κατάσταση με μένα.
Το OlaFaq μίλησε με δύο γυναίκες προσωπικούς βοηθούς, οι οποίες ήταν από τις πρώτες που κινητοποιήθηκαν ώστε να διασφαλίσουν τόσο τα εργασιακά τους δικαιώματα, όσο και την εξασφάλιση των εργόσημων. Πρόκειται για την Ιωάννα Σδόγκου (22 ετών) και τη Βενετία Αντωνάκα (52 ετών).
Η κρατική αδιαφορία και οι δυσκολίες με τους ωφελούμενους
Ιωάννα Σ.: Ξεκίνησα να δουλεύω στο πρόγραμμα στις 22/07/2023, καθώς εκείνη την περίοδο έκανα την πρακτική μου εξάσκηση, όποτε σκέφτηκα πως θα με διευκολύνει η ευελιξία του προγράμματος σχετικά με τις ώρες και τις ημέρες. Επίσης, λόγω της κτήσης πτυχίου νοσηλευτικής, σκέφθηκα πως θα ήταν μια καλή ευκαιρία να αποκτήσω και μια ακόμα εμπειρία με ανθρώπους εκτός νοσοκομείου με διαφορετικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες. Στην πορεία της εργασίας μου, ως Προσωπικός Βοηθός, αντιμετώπισα διάφορες δυσκολίες και διαφορετικές συνθήκες από αυτές που περίμενα και που νόμιζα πως μας παρείχε το πρόγραμμα. Είχα σκοπό μόλις τελείωνα την πρακτική να παραμείνω βοηθός ΑμεΑ ως σταθερή δουλειά, αλλά αυτό στην πορεία άλλαξε λόγο της κατάστασης που επικρατεί στο πρόγραμμα.
Βενετία Α.: Εγώ είδα μία διαφήμιση στην τηλεόραση και μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον γιατί δεν είχα δουλέψει με ΑμεΑ στο παρελθόν και ήθελα να δω τον κόσμο τους. Είχα μία πολύ μικρή εμπειρία όταν είχα πάει να μάθω ΕΝΓ (Ελληνική Νοηματική Γλώσσα ) και το θεώρησα εργασιακή πρόκληση. Όταν βέβαια ξεκίνησα να κάνω τα χαρτιά μου, διαπίστωσα ότι υπάρχουν κενά, και από πλευράς εκπαίδευσης και από πλευράς οργάνωσης. Εγκρίθηκα πριν ξεκινήσει η πλατφόρμα και περίμενα. Ουσιαστικά, δουλεύω από την αρχή του προγράμματος (Μάρτιος 2023). Όσο όμως περνάει ο καιρός, χάνεται η μαγεία της προσφοράς, μένει μία πικρία και για το πως αντιμετωπίζομαι -από το πρόγραμμα- σαν εργαζόμενη και για το πόσο τελικά θετικά λειτουργεί για τους ωφελούμενους αναπήρους.
Ιωάννα Σ.: Αρχικά δούλεψα ως ωρομίσθια. Ξεκίνησα με λίγες ώρες και στην πορεία δούλεψα και 8ωρο. Την συνοίκηση δεν την δοκίμασα λόγο οικογενειακών υποχρεώσεων. Έχω δουλέψει με 7 ωφελούμενους και η κάθε εμπειρία θα έλεγα είναι ξεχωριστή. Υπήρχαν ωφελούμενοι που ήταν άψογοι στην συνεργασία μας και συνεχίζουν μέχρι και σήμερα υπήρχαν και άλλοι, που παρά την αρχική μας συμφωνία, ζητούσαν παραπάνω αρμοδιότητες και καθήκοντα τα οποία δε συμπεριλαμβανόνταν στο συμφωνητικό.
Για παράδειγμα υπάρχουν ωφελούμενοι που ζητούν από τους βοηθούς νοσηλευτικές υπηρεσίες. Όπως καταλαβαίνετε κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο, καθώς οι βοηθοί δεν έχουν καμία εκπαίδευση, τη κατάλληλη κατάρτιση, ούτε την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος που είναι απαραίτητη προκειμένου να μην παρανομούν. Ζητούσαν επίσης οικιακές εργασίες -όχι μόνο να πλύνουμε το πιάτο τους ή το ποτήρι του καφέ τους, αλλά διάφορες εργασίες όπως να πλύνουμε και να απλώσουμε τα ρούχα τους, να μαγειρέψουμε να σκουπίσουμε να σφουγγαρίσουμε κ.λπ. Θεωρούσαν ότι ο βοηθός είναι κάτι σαν οικιακός υπηρέτης.
Στη πορεία της εργασίας μου λοιπόν και μέσω των social media, όπου δημιούργησα μια ομάδα με όσους περισσότερους βοηθούς μπορούσα να μαζέψω, ανακάλυψα μέσα από τις αναφορές αρκετών προσωπικών βοηθών περιστατικά βίας προς αυτούς, όπως λεκτική βία («είσαι χαζή», «έχεις χαμηλό IQ» κ.α.), σεξουαλική βία (πονηρά σχόλια για την βοηθό, ακατάλληλα αγγίγματα σε επίμαχα σημεία του σώματος) και, φυσικά, ψυχολογική βία (δεν ενέκριναν εκδικητικά τις ώρες των βοηθών στο σύστημα ενώ εκείνοι τις είχαν δουλέψει). Κατηγορίες, επίσης, πως οι βοηθοί είναι «κλέφτες» καθώς ισχυριζόντουσαν πως τους είχαν πάρει λεφτά και πράγματα αξίας από τα σπίτια τους. Επίσης θα ήθελα να αναφέρω πως ωφελούμενος έθεσε σε μεγάλο κίνδυνο έναν βοηθό. Ενώ ήξερε πως η κατάσταση του δεν του επιτρέπει να οδηγήσει, έβαλε τον βοηθό στην θέση του συνοδηγού και κινδύνευσαν να εμπλακούν σε τροχαίο. Επιπλέον, σε τηλεφωνικές συνομιλίες όταν μας καλούσαν για να δουν αν είμαστε διαθέσιμοι, αν κάποιος βοηθός δε δεχόταν λόγω απόστασης ή λόγω έλλειψης χρόνου, γινόντουσαν επιθετικοί και απαντούσαν πως αν δεν θέλαμε να μην μπαίναμε στο πρόγραμμα και γιατί μπήκαμε αφού δεν έχουμε χρόνο και έχουμε και άλλες δουλειές κλπ.
Αρκετές βοηθοί έκαναν καταγγελίες στο help desk και στους αρμόδιους του προγράμματος, όμως η απάντηση από αυτό ήταν πως: «Δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία και δεν έχουμε δικαίωμα να βιντεοσκοπήσουμε ή να μαγνητοσκοπήσουμε τον ωφελούμενο καθώς αυτό είναι παράνομο». Η λύση για αυτούς ήταν να μη συνεχιστεί η συνεργασία με τους ωφελούμενους που είχαν τέτοιες συμπεριφορές και να κάνουμε υπαναχώρηση. Οπότε οι ωφελούμενοι δεν είχαν καμία επίπτωση και ήταν ελεύθεροι να καλέσουν έναν νέο βοηθό.
Για να κλείσω, θα ήθελα να αναφέρω πως το πρόγραμμα δε λειτουργεί ακριβώς όπως φαίνεται, καθώς γίνονται πολλές παρατυπίες όπως, ας πούμε, ωφελούμενοι να βάζουν κάποιον γνωστό τους ως “εικονικό” βοηθό ώστε να μπορούν να λαμβάνουν τα χρήματα. Συγκεκριμένα εγώ έχασα έναν ωφελούμενο με αυτόν τον τρόπο καθώς δεν είχε τόση μεγάλη ανάγκη από βοηθό αλλά από χρήματα. Βέβαια, με είχε ενημερώσει από την αρχή πως θα γίνει έτσι και πως θα δουλέψω μέχρι να εγκριθεί ο γνωστός του, που θα ήταν βοηθός του μόνο εικονικά και θα μοιράζονταν τα χρήματα.
Βενετία Α.: Εγώ είμαι με μία κυρία, που ήταν η πρώτη μου συνέντευξη και τελευταία. Είμαστε μαζί από την αρχή και δεν έχω δουλέψει με άλλον ΑμεΑ. Μόνο τηλεφωνική επαφή είχα. Είμαι ωρομίσθια. Βλέπω τον κόσμο τους μέσα από τα δικά της μάτια. Είναι σε αναπηρικό καροτσάκι με σκλήρυνση κατά πλάκας. Είμαστε συνομήλικες και αυτό βοηθάει στην διαπροσωπική σχέση που αναπτύσσεται μέρα με την μέρα. Έχουμε τα μυστικά μας, μοιράζεται μαζί μου μέρος της ζωής της. Ζω μαζί της ουσιαστικά αυτές τις ώρες που είμαστε μαζί, με καλές και κακές μέρες.
Στην αρχή, που οι αρμοδιότητες δεν ήταν σαφείς για τους ωφελούμενους, μου ζητήθηκαν οικιακές εργασίες αλλά έθεσα τα όρια μου από την αρχή και στην πορεία όποια υπέρβαση έγινε από μέρους μου ήταν συνειδητή. Αλλά είμαι με ένα άνθρωπο που έχει τρομερή αντίληψη και δε με φέρνει σε δύσκολη θέση.
Εκτός αυτών που αναφέρει η Ιωάννα, υπάρχει και η εκμετάλλευση των ωφελούμενων από επιτήδειους που παρουσιάζονται ως βοηθοί. Για παράδειγμα, ένας ζητούσε συνοίκηση για να πηγαίνει μερικές ώρες την ημέρα και να έχει το Σ/Κ ελεύθερο. Ή ο άλλος που αργούσε, δεν εμφανιζόταν και ήθελε να του εγκριθούν ώρες που δεν είχε δουλέψει. Δεν υπάρχει κανένας έλεγχος από το πρόγραμμα, για καμία πλευρά, και αυτό είναι μέγα λάθος. Δεν υπάρχει η απαιτούμενη σοβαρότητα από τη αρμόδια υπηρεσία. Έχω αναφορά από βοηθό στην επαρχία ότι αυτό γίνεται πιο πολύ εκεί, καθώς δύσκολα δέχονται ξένο άτομο μέσα στο σπίτι τους. Από την άλλη, το ίδιο το πρόγραμμα δεν παρέχει κανένα είδος εκπαίδευσης στους βοηθούς, σε ένα τόσο κρίσιμο τομέα όπως είναι τα άτομα με αναπηρία. Να αναφέρω μόνο πως το τεστ που περάσαμε για να γίνουμε βοηθοί -η λεγόμενη εκπαίδευση που κάναμε- ήταν απλώς ένα ιντερνετικό ερωτηματολόγιο που μπορούσε κανείς, χωρίς να διαβάσει, να το περάσει μέσα σε 20 λεπτά και να γίνει βοηθός. Όποτε, επί της ουσίας, δεν υπήρξε ποτέ εκπαίδευση.
Όλα αυτά τα προβλήματα ξεκινούν από το ίδιο το πρόγραμμα. Από τη μία πλευρά δεν υπάρχει καμία εργασιακή σύμβαση μεταξύ αυτού και των βοηθών. Έχουμε τις υποχρεώσεις ενός εργαζόμενου αλλά όχι και τα δικαιώματα. Το γεγονός ότι δε μας χορηγούνται επιδόματα και άδειες μειώνει κατά πολύ το εισόδημα μας. Ακόμη και όταν αρρωστήσουμε, χάνουμε μέρες εργασίας. Αρρώστησα μια μέρα και μου λέει η παθολόγος «να σου γράψω μία τριήμερη αναρρωτική;» και της λέω, «δεν μπορώ να μην εργαστώ, δεν θα πληρωθώ». Δεν έχουμε καμία νόμιμη άδεια όπως όλοι οι εργαζόμενοι, δεν έχουμε δικαίωμα στο ταμείο ανεργίας αν απολυθούμε. Από την άλλη πλευρά, δεν έχουμε καμία εκπαίδευση και αν συμβεί κάτι σε κάποιον ωφελούμενο όταν είμαστε μαζί του, φέρουμε όλες τις ευθύνες και θα κατηγορηθούμε ποινικά αντιμετωπίζοντας τις συνέπειες.
Το κράτος είναι ανύπαρκτο στην περίπτωση μας. Θα σας πω τι μας είπε ένα φοροτεχνικός: ότι το πρωί προσλαμβανόμαστε και το βράδυ απολυόμαστε. Δεν είμαστε ούτε μισθωτοί, ούτε ελεύθεροι επαγγελματίες. Ο εργατολόγος που ρωτήσαμε μας είπε ότι είμαστε σε μία «γκρίζα ζώνη». Ειλικρινά αναρωτιέμαι βάσει ποιων προτύπων δημιουργήθηκε το πρόγραμμα. Δεν έχουν απαντήσει επίσημα σε καμία καταγγελία μας, ατομική ή ομαδική. Εγώ έκανα και ατομικές καταγγελίες κατά ΟΠΕΚΑ και ΕΦΚΑ στην ανεξάρτητη αρχή διαφάνειας. Με καταχώρησαν κι εκεί και δε μου απάντησαν.
Αποφασίσαμε να ιδρύσουμε ένα εργασιακό σωματείο ώστε να μπορούμε να διεκδικήσουμε συλλογικά, μέσα από αυτό, πέραν των εργοσήμων και όλα τα υπόλοιπα εργασιακά δικαιώματα που έχει κάθε άνθρωπος που εργάζεται. Το πρόγραμμα όπως είναι αυτή τη στιγμή βαδίζει με μαθηματική ακρίβεια στην απαξίωση και τέλος στη κατάργησή του, γιατί δε θα υπάρχουν προσωπικοί βοηθοί να μπουν σε αυτό. Ήδη για αρκετούς βοηθούς αυτή η δουλειά είναι προσωρινή. Έτσι όπως λειτουργεί το πρόγραμμα, με την όλη ανασφάλεια του και το κακό εργασιακό πλαίσιο, δε βοηθά τον κόσμο να το δει σοβαρά σαν επαγγελματικό προσανατολισμό. Μόλις βρει κάτι καλύτερο θα φύγει.
Ιωάννα Σ.: Να συμπληρώσω πως από τη στιγμή που δεν φαινόμαστε κάπου σαν εργαζόμενοι, αυτό για εμάς έχει μεγάλες επιπτώσεις σε κάποιους τομείς. Για παράδειγμα, εμένα δε με άφησαν στο παιδικό σταθμό του παιδιού μου να το αφήσω στο ολοήμερο, όπως έχει δικαίωμα κάθε εργαζόμενος γονέας, γιατί δε φαίνεται πουθενά ότι εργάζομαι. Γονικές άδειες μητρότητας λοχείας και όλα τα σχετικά επιδόματα των εργαζόμενων δεν υπάρχουν. Στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, όπου υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια αντίστοιχα προγράμματα, οι συνθήκες και οι συμβάσεις εργασίας είναι κανονικές. Δηλαδή είσαι εργαζόμενος με όλα τα νόμιμα δικαιώματα.. Τα προγράμματα έχουν φροντιστές και βοηθούς, δηλαδή δύο διαφορετικούς ανθρώπους για κάθε ΑμεΑ, που ο καθένας έχει άλλο μισθό, άλλη ειδίκευση και αλλά καθήκοντα. Εμείς εδώ δεν έχουμε καν γνώσεις από πρώτες βοήθειες. Δεν περάσαμε καμία εκπαίδευση, τίποτε απολύτως.
Όσο αφορά τα εργόσημα που αυτή τη στιγμή είναι και το φλέγων ζήτημα για εμάς, το πρόγραμμα εδώ και εφτά μήνες δίνει τη μία μέρα, ως απάντηση, πως είναι ένα «τεχνικό θέμα» και την άλλη μέρα λέει πως «είναι μια διαφωνία μεταξύ ΕΦΚΑ και ΟΠΕΚΑ». Στην αρχή ξεκινήσαμε να κάνουμε ατομικές καταγγελίες και ύστερα ομαδικές. Κάναμε καταγγελία στον ΕΦΚΑ, στο ίδιο το πρόγραμμα, στην Επιθεώρηση Εργασίας, στον Συνήγορο του Πολίτη, στο Υπουργείο Εργασίας, στο Υπουργείο Οικογένειας και Συνοχής. Δε λάβαμε ποτέ και από κανέναν καμία απάντηση. Ο ορισμός της αδιαφορίας. Αποφασίσαμε, λοιπόν, όσοι βοηθοί μαζευτήκαμε να προχωρήσουμε στον ίδρυση του σωματείου ώστε να διεκδικήσουμε συλλογικά τα δικαιώματά μας.
Επίσης ένα σωματείο, πέρα από τα εργασιακά δικαιώματα, μπορεί να ασχοληθεί με όλες αυτές τις καταγγελίες που έχουν κάνει οι βοηθοί απέναντι σε κακόβουλους ωφελούμενους και να τους προστατεύσει από τις άσχημες συνθήκες εργασίας και τις διάφορες μορφές βίας. Σαν πρώτη πράξη στείλαμε σε διάφορα ΜΜΕ μια επιστολή διαμαρτυρίας. Ενώ μετά τη δημοσίευσή της, έγινε επερώτηση στη βουλή από τον ΣΥΡΙΖΑ.
Θεωρούμε πως το σωματείο είναι η τελευταία μας ελπίδα. Σιγά σιγά μαζευόμαστε. Στην αρχή ήταν κάπως δύσκολα τα πράγματα αλλά έχουμε αρχίσει να παίρνουμε λίγο μπρος. Προσπαθούμε να ενημερώσουμε κι άλλους βοηθούς για όλα αυτά που συμβαίνουν και το ποσό σημαντικό είναι ένα σωματείο.
